ریشه در باورها
بدون تردید فلسفه قربانی کردن محل تامل و بررسی بسیاری دارد که بعضا بر بسیاری از آنها می‌توان مهر تائید زد. هرچند باید این نکته را نیز بگوئیم که قربانی کردن تنها از آئین اسلامی نیست و در بسیاری از دین‌ها رواج دارد. در این میان به عقیده بسیاری از کارشناسان دینی مقدم دانستن وظیفه بر غریزه از آموزه‌های اساسی این فلسفه است. هرچند آیتم‌های دیگری نیز همچون بهره‌مندی نیازمندان و مستمندان، دوری از طمع و حرص، سپاسگزاری از خداوند، کشتن هوای نفسانی، یادکردن حضرت ابراهیم و اسماعیل و… حائز اهمیت و بررسی است. در این خصوص یک کارشناس دینی درباره‌ی فلسفه قربانی کردن گفت: طبق روایات اسلامی، در روز دهم ذی‌الحجه خداوند برای آزمودن حضرت ابراهیم (ع)، به پیامبر خود فرمان داد تا فرزندش اسماعیل را قربانی کند. او اسماعیل را به قربانگاه برد ولی جبرئیل همراه با (قوچی) نازل شد و ابراهیم آن را به جای اسماعیل قربانی کرد. البته تاریخ قربانی کردن، بسیار قدیمی و از زمان حضرت آدم ابوالبشر (ع) وجود داشته و در ادیان گذشته نیز جزو مقررات دینی به شمار می‌آمده است.
تاریخ قربانی بسیار قدیمی است
به گزارش روزنامه «صبح امروز» حجت الاسلام والمسلمین مسعود عبداللهی در گفت‌وگو با ایسنا، درباره‌ی روز عید سعید قربان و فلسفه وجودی قربانی کردن گفت: عید سعید قربان را به عربی «عید اضحی» می‌گویند؛ چرا که اضحی جمع ماده ضحی به معنی ارتفاع روز و امتداد نور آفتاب است و هنگامی که خورشید بالا می‌آید (قبل از ظهر)، آن موقع را ضحی گویند، چنانچه در قرآن کریم آمده است: والشمس و ضحی‌ها (قسم به خورشید و چاشتگاه آن) و چون حجاج موقع بالا آمدن آفتاب قربانی می‌کنند و قربانی را اضحیه یا ضحیه گویند، بدین سبب روز دهم ذی‌الحجه را که قبل از ظهر آن، عمل قربانی انجام می‌شود «عید اضحی» می‌گویند.
وی ادامه داد: قربانی کردن از قدیم وجود داشت. انسان‌های اولیه برای کسب رضایت خدایان دست به قربانی کردن حیوانات و انسان‌ها می‌زدند. تاریخ قربانی بسیار قدیمی است و از زمان حضرت آدم ابوالبشر (ع) وجود داشته و در ادیان گذشته نیز جزو مقررات دینی به شمار می‌آمده است.
نخستین قربانی تاریخ
این کارشناس مذهبی خاطرنشان کرد: قربانی فرزندان حضرت آدم (ع) که نخستین قربانی در عالم به شمار می‌رود و در آیات ۳۰ ـ ۲۷ سوره مائده تصریح شده، خلاصه آن به شرح زیر است: دو پسر حضرت آدم به نام هابیل و قابیل به ترتیب شبانی (چوپانی) و کشاورزی می‌کردند و صاحب گوسفندان و آب و خاک فراوان بودند، حضرت آدم (ع) آنان را امر به قربانی در راه خدا کرد.
حجت الاسلام والمسلمین عبداللهی تصریح کرد: هابیل یکی از بهترین شتران یا گوسفندان را برای قربانی در راه خدا اختصاص داد و قابیل دسته‌ای از گندم‌های پست و نامرغوب را جهت قربانی انتخاب کرد که قربانی هابیل مقبول درگاه پروردگار شد و قربانی قابیل به علت اخلاص نداشتن مردود شد.
وی افزود: قابیل به سبب قبول نشدن قربانی حسادت ورزید و آتش خشم و کینه‌اش زبانه کشید، نفس اهریمنی و شیطانی قابیل او را به کشتن برادر وادار کرد و هابیل را کشت و در دنیا و آخرت زیانکار شد.
این کارشناس دینی یادآور شد: حضرت نوح پیغمبر (ع) پس از طوفان، مذبحی ترتیب داد و حیوانات بسیاری در آنجا برای خدا قربانی کرد. همچنین قربانی حضرت ابراهیم خلیل(ع) یگانه فرزندش اسماعیل (ع) بود که در آیات ۱۰۲ تا ۱۰۷ سوره صافات بیان شده است.
دو نوع قربانی یهودیان
حجت الاسلام والمسلمین عبداللهی ابراز کرد: در زمان حضرت موسی (ع) به عقیده یهودیان دو نوع قربانی وجود داشت، یکی قربانی دموی و دیگری قربانی غیردموی. قربانی دموی بر سه قسم است: قربانی که آن را به آتش می‌سوزاندند و جز پوست آن چیزی باقی نمی‌گذارند، قربانی که برای جبران گناه تقدیم می‌کردند و قسمتی از آن را می‌سوزاندند و قسمت دیگر را برای کاهنان باقی می‌گذاشتند و قربانی که برای تندرستی انجام می‌دادند و در خوردن گوشت آن مختار بودند. قربانی غیردموی نیز عبارت از رها کردن حیوان در بیابان‌ها بود و اعراب نیز از بنی‌اسرائیل تقلید کردند و به عنوان تقرب به بت‌های خود، حیوانات را در بیابان رها می‌کردند که اسلام این عادات نکوهیده را تحریم کرد و این همان قربانی است که در آیه ۱۰۳ سوره مائده به نام بحیره و سائبه نامیده شده است.
قربانی در آئین مسیحیت
وی بیان کرد: در آئین مسیحیت نیز به عقیده عیسویان، قربانی منحصر به شخص مسیح بوده و گویند حضرت عیسی (ع) خون و گوشت خود را فدای مردم جهان کرد و به همین مناسبت یکی از فروع دین نصاری آن است که باید ماهی یک مرتبه و یا حداقل سالی یک بار نزد کشیش بروند و به قدر تمکن، وجهی به وی تقدیم دارند و به تمام گناهانی که در مدت مزبور مرتکب شده‌اند اقرار کنند تا کشیش که به عقیده آنان جنبه عفاریت دارد آن گناهان را بیامرزد.
این کارشناس مذهبی افزود: در اعراب زمان جاهلیت که سران قبایل به مکه می‌آمدند، ساکنان مکه مهماندار و میزبان آنان بودند و هر دو دسته خود را به کشتن شتر، گاو و گوسفندان برای بت‌های خود و اطعام به فقرا و گرسنگان موظف می‌دانستند.
داستان ذبح حضرت اسماعیل(ع)
حجت الاسلام والمسلمین عبداللهی در مورد داستان ذبح حضرت اسماعیل(ع) به دست پدر گفت: در هشتمین روز از ماه ذی‌الحجه، حضرت ابراهیم فرشته‌ای را بر روی سرش یافت که به او می‌گفت «ای ابراهیم، پروردگار تو می‌فرماید که اسماعیل خود را برای من قربانی کن». حضرت ابراهیم بسیار هراسان شد و در شب عید قربان نیز باز همین خواب را دید. با دیدن مجدد خواب برای اجرای دستور خدا به یقین رسید. در صبح عید قربان از هاجر خداحافظی و با اسماعیل روانه منا شد. اسماعیل نیز در پی شنیدن سخن پدر گفت «ای پدر بزرگوار من، اگر هزار جان داشتم، همه را به فرمان الهی قربان می‌کردم و تسلیم امر الهی می‌شدم».
وی ادامه داد: زمانی که حضرت ابراهیم(ع) در مسیر منا به جمره اول رسید، شیطان بر او وارد شد و سعی در اغفال وی کرد. ابراهیم (ع) هفت سنگ به او پرتاب کرد و در جمره دوم و سوم نیز هفت سنگ مجدداً نثار شیطان کرد. رمی جمرات از آن موقع جزو مناسک و اعمال حج شده است. سپس پدر پیشانی اسماعیل را بر روی زمین و تیغ را بر گلوی او گذاشت؛ تیغ را کشید اما رگ و گوشت اسماعیل بریده نشد تا اینکه ندا از حق تعالی رسید «ابراهیم(ع) ماموریت تو مورد قبول درگاه ما واقع شد. آن گاه قوچی برای ذبح به سوی آنها روانه شد». این داستان آموزنده مبنای شکل‌گیری فلسفه عید قربان شد.
سنت پیامبر (ص) در عید قربان
این کارشناس دینی اظهار کرد: عید قربان به عنوان یکی از اعیاد بزرگ اسلامی، اعمال و آدابی دارد از جمله آن سنت پیامبر (ص) در این عید بزرگ است؛ روایت شده که رسول خدا (ص) در عید فطر و قربان هر اندازه هوا سرد و یا گرم بود، بُرد می‌پوشید و عمامه به سر می‌نهاد. همچنین رسول خدا (ص) روز عید فطر و قربان، وقتی برای نماز عید خارج می‌شد، صدایش را به تکبیر بلند می‌کرد.
حجت الاسلام والمسلمین عبداللهی تاکید کرد: همچنین امام صادق (ع) در حدیثی فرمود «سنت بر آن جاری شده که آدمی روز «عید فطر»، قبل از رفتن برای خواندن نماز عید در مصلّی و در «عید قربان» بعد از آن، افطار کند».
وی تصریح کرد: همانگونه که گفته شد قربانی کردن برای کسانی که در حج حضور ندارند، مستحب است، اما از سوی ائمه اطهار (ع) و پیامبر اکرم (ص) بسیار سفارش شده است و در روایتی آمده که امّ سلمه نزد پیامبر (ص) آمد و گفت «ای رسول خدا (ص)، عید اضحی فرا می‌رسد و من قیمت قربانی را در اختیار ندارم، پس آیا قرض کنم و قربانی کنم؟ فرمود: قرض بگیر، زیرا که آن قرضی ادا شده است».
این کارشناس مذهبی در پایان گفت: در روایات آمده است که رسول خدا (ص) دو قوچ قربانی کرد که یکی از آنها را به دست خودش ذبح کرد و فرمود «خدایا این از جانب من و از جانب کسانی از اهل بیتم که قربانی نکردند» و بعد دیگری را ذبح کرد و فرمود «خدایا این از جانب من و از جانب کسانی از اُمتم که قربانی نکردند.»