نُت‌های فراموشی موسیقی ترکمن‌های خراسان شمالی
موسیقی دوتار و باغشی‌ها بخش مرزی جرگلان خراسان شمالی با وجود پیشینه دیرینه، این روزها در آستانه فراموشی است هنری که با ترکمن‌ها عجین شده و نقش بسزایی در آرامش روح و روان آنها دارد اما هم اکنون هوادار چندانی ندارد.
موسیقی دوتار از گذشته های دور یار و یاور ترکمنان مرزنشین خراسان شمالی بوده است و روزگاری محفل موسیقی «باغشی‌ها» که از آنان به عنوان نوازندگان و خوانندگان ترانه‌های ترکمن یاد می‌شود، برای این اقوام، کلاس های درسی از تاریخ و فرهنگ ترکمن بود به گونه ای که با نوای سازشان در غم و شادی قومشان شریک می‌شدند و همراه با زمان با شعر و موسیقی با مردم هم آواز بودند.
این موسیقی اصیل با وجود القای آرامش روح و روان، دلنوازی و گره خوردن با اشعار زیبای مختومقلی فراغی، سالهاست که دیگر یاور دردها و شادی این قوم مرزنشین نیست و فعالیت باغشی هایش تنها محدود به نوازندگی برای حاضران در برخی جشنواره‌ها شده است.
به تعبیری دیگر موسیقی مقامی و باغشی ها ترکمن که بخشی از شادی و جشن مردم بودند و سازشان برای عاشقان کوک می شد، دیگر حتی در منطقه خود هوادارآنچنانی ندارد و سالهاست که هنرمندان موسیقی ترکمن در این منطقه مرزی به فراموشی سپرده شده اند.
نُت‌های فراموشی موسیقی ترکمن‌های خراسان شمالی
گرایش عمومی به موسیقی پاپ
کارشناس و پژوهشگر ترکمن در این باره می گوید: موسیقی دوتار ترکمن همانند دیگر موسیقی های مقامی انعکاس احساسات، غم‌ها، شور و شادمانی این قوم است ولی از تحولات مدرنیسم و موسیقی های برگرفته از آن بی تاثیر نمانده است و دیگر نمی تواند همانند گذشته در انجام رسالت خود و تاثیرپذیری بر مردم ایفای نقش کند.
ناصر رهنما می افزاید: در این بین گرایش عمومی به موسیقی پاپ و تبلیغ این نوع موسیقی، آثار زیان‌باری به موسیقی مقامی وارد می‌کند، چراکه وقتی هنرمندان موسیقی مقامی می‌بینند از موسیقی آنها استقبال نمی‌شود، این موسیقی مقامی آرام آرام به دست فراموشی سپرده شود.
وی می گوید: همچنین حمایت حداقلی نهاد های فرهنگی، نبود خلیفه (استاد) برای آموزش نسل جوان روند فراموشی موسیقی ترکمن را با وجود پیشینه دیرینه و مضامین اخلاقی اش متاسفانه شدت بخشیده است.
رهنما می افزاید: در این میان می توان با استفاده از ظرفیت استان های همجوار یعنی خلیفه های موسیقی گنبدکاووس برای آموزش نسل نوین در زنده نگه داشتن میراث موسیقی ترکمن تا حدودی موثر بود.
رهنما با ابراز تاسف از اینکه در بسیاری از مراسم های شادی بخش، موسیقی پاپ جایگزین دوتار شده است، می گوید: با وجود میراث غنی موسیقی ترکمن ولی متاسفانه موسیقی های پاپ که حامل فرهنگ اروپایی است جایگیزین موسیقی دوتار شده است به گونه ای که به مهمان ناخوانده ای در مراسم ها تبدیل شده است.
وی با بیان اینکه بخشی ها برای جلوگیری از جایگزینی موسیقی پاپ باید ابتکار، خلاقیت و نوآوری در نوازندگی موسیقی داشته باشند، می افزاید: مسوولان فرهنگی نیز نباید حمایت خود از هنرمندان را تنها به نوشته روی کاغذ خلاصه نکنند چرا که بسیاری از هنرمندان این منطقه تنها از راه موسیقی امرار معاش می‌کنند.
حال ناکوک باغشی ها
یکی از پیشکسوتان موسیقی دوتار این منطقه که دارنده نشان دوم جشنواره بین المللی فجر در رشته تکنوازی است، می گوید: اگرچه نهادهای فرهنگی بویژه اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان از هنرمندان این عرصه حمایت هایی داشته اند اما کافی نیست.
نُت‌های فراموشی موسیقی ترکمن‌های خراسان شمالی
آنامراد رستگاری می افزاید: در واقع حمایت ها باید بسیار فراتر از اعزام هنرمندان به جشنواره‌های مختلف باشد به گونه ای که برای جلوگیری از خاموشی تدریجی نوای دوتار در این منطقه شاهد برگزاری کلاس هایی برای آموزش و حضور پر رنگ خلیفه هایی(استاد) از دیگر نقاط کشور برای آموزش جوانان باشیم که این امر بدون حمایت همه جانبه نهادهای فرهنگی امکان پذیر نیست.
وی با بیان اینکه هنرمندان اندک شمار این منطقه، وضعیت مالی خوبی ندارند، می افزاید: حمایت از هنرمندان این عرصه که خیلی از آنان درآمدی به غیر از اجرای برنامه ندارند نباید فراموش کرد چرا که تلاش همگی آنها معرفی هرچه بهتر موسیقی ترکمن در عرصه‌های ملی و بین المللی بوده است و تا به امروز توانسته‌ایم این سبک از موسیقی را با اقتدار زنده نگه داریم.
رستگاری که داوری در جشنواره های مختلف ملی و استانی را نیز در کارنامه هنری خود دارد، و هم اکنون بهار عمر ۶۰ سالگی خود را می گذراند، می گوید: یادگیری موسیقی دوتار را مدیون خانواده هستم و در ﺧﺎﻧﻮاده ای ﭘﺮورش ﻳﺎﻓﺘﻪ ام که ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﺴﻞ ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ﻣﻮﺳﯿﻘی دارند.
وی می افزاید: ﭘﺪرم “ﺻﻔﺮ ﻣﺮاد رﺳﺘﮕﺎری” از ﺑاغشی های ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد ﮐﻪ او ھﻢ نزد پدر خود” دوﻟﺖ ﻣﺮاد” موسیقی را آموزش دیده است. در ﺿﻤﻦ ﺑﺮادرم ” ﺑﺎﻳﺮام ﻣﺮاد ” ﮐﻪ معروف ﺑﻪ ﺑﺎﻳﺮام ﺑاغشی ﺑﻮد که سال ۱۳۸۰ به رحمت خدا رفت، نوازنده توانمندی بود.
وی با تاکید بر اینکه آموزش موسیقی سنتی و اصیل به جوانان علاقه مند باید در الویت قرار گیرد، افزود: تا کنون حداقل ۱۰ ﻧوازنده خوب دوتار بدون هیچ چشمداشت و مزیت مالی با بهره مندی از روش های جدید تحویل جامعه هنری استان داده ام. که تنها خواسته من از این شاگردان، انتقال این میراث هنری به نسل های بعدی است.
نُت‌های فراموشی موسیقی ترکمن‌های خراسان شمالی
یکی دیگر از بخشی های ترکمن می گوید: حدود ۳۰ سال است که در زمینه نوازندگی، خوانندگی و موسیقی سنتی ترکمن فعالیت می کنم و متاسفانه باید گفت دیگر موسیقی ترکمن حال و روز خوشی ندارد و کمتر کسی به آن بها می دهد.
بایرام داداری می گوید: با وجود اینکه موسیقی مقامی و دوتار، بخشی از فرهنگ و تاریخ این قوم است به درستی حمایت و معرفی نشده است و دیگر در مراسم ها نیز از این موسیقی مقامی استقبالی نمی شود.
وی افزاید: بی تردید هم اینک نیز استعدادهای بسیاری در این منطقه مرزی وجود دارد ولی وقتی جوانان می بینند حمایتی نیست از ادامه راه و یادگیری این موسیقی دلسرد می شوند به گونه ای هم اکنون تعداد انگشت شماری به آواز و نوازندگی می پردازند.
بیشتر باغشی ها پیشکسوت هستند
معاونت امورهنری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان شمالی نیز می گوید: حدودا ۴۰ نفر هنرمند موسیقی دوتار و فعال فرهنگی در شهرستان رازوجرگلان فعالیت می کنند که اکثریت آنها پیشکسوت و بالای ۳۵ سال فعالیت هنری دارند.
ابوالحسن حیدری با بیان اینکه در این منطقه، زیرساخت های آموزشی، برای ساماندهی امور موسیقی اصیل و بومی وجود ندارد، خاطر نشان کرد: برای شکل گیری زیر ساخت های آموزشی، دفتر نمایندگی انجمن موسیقی، در این منطقه شکل گرفته است به گونه ای که با شکل گیری شعبه انجمن موسیقی جرگلان از ابتدای سال ۹۸ درصدد ساماندهی برخی از هنرمندان این منطقه برای بهره گیری از تسهیلات صندوق هنرمندان هستیم که در این بین بیمه هنرمندان پیشکسوت در اولویت انجمن موسیقی، برای برخورداری از تسهیلات هستند.
وی با بیان اینکه به هنرمندان عرصه موسیقی بیشتر از سایر هنرمندان خدمات ارائه کرده‌ایم، افزود: علاوه بر بیمه کردن هنرمندان، از آنجا که بیشتر هنرمندان این منطقه، پیشکسوت و فعالیت هنری بیش از ۳۵ سال دارند، یا از کار افتاده هستند، طرح بیمه آرامش را در نظر گرفته ایم تا براساس یک سری استانداردها بصورت ماهیانه مستمری دریافت کنند و تمامی هزینه های درمانی هنرمند و خانواده او تامین شود.
شهرستان مرزی راز و جرگلان با دارا بودن ۷۰ هزار نفر جمعیت در ۱۲۰ کیلومتری مرکز خراسان شمالی قرار دارد.
بیش از ۷ هزار خانوار ترکمن اهل سنت در بخش جرگلان که یکی از بخش های سه گانه این شهرستان است، سکونت دارن