زندگی شبانه در مشهد جریان دارد
با توجه به پیشرفت شهرها از گذشته تا امروز، انتظارات و توقعات توده‌های شهرنشین افزایش پیدا کرده است و با امکانات زیرساختی که در شهرها فراهم شد حیات شبانه به یک مطالبه اجتناب‌ناپذیر از سمت مردم تبدیل شده و روز به روز به تعداد افرادی که می‌خواهند از حیات شبانه استفاده کنند اضافه می‌شود.
البته پاسخگو نبودن شهر در برابر انتظارات و مطالبات مردم در طول روز باعث شد که این نوع حیات در شهرها و در بین مردم به دلیل رفع نیازها و انجام برخی از فعالیت‌ها که در روز میسر نبود، طرفدار پیدا کند و تعداد زیادی از افراد بخشی از امورد خود را به شب که آرامش بیشتری بر فضا حاکم است، موکول کنند.
گفته می‌شود که شروع فصل گرما نیز یکی از دلایل اشتیاق مردم برای فعالیت بیشتر در شب است که همین امر باعث شده تا در سال‌های اخیر فضاهایی برای فعالیت‌هایی با عنوان حیات شبانه ایجاد شود. همچنین باید گفت که ایجاد حیات شبانه در فضاهای شهری منجربه بهبود کیفیت زندگی افراد و افزایش سرزندگی فضاهای شهری خواهد شد.
زیرا فضاهای شهری که یکی از مکان‌های مهم حضور اجتماعی شهروندان هستند، برای ادامه حیات خود به سرزندگی و آسایش نیاز دارند و این گونه فضاها موجب جذاب‌تر شدن این مناطق برای بسیاری از بازدیدکنندگان می‌شود.
به ابعاد مختلف حیات شبانه در مشهد توجه شود
دکتر مصطفی امیرفخریان، عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص اهمیت حیات شبانه، اظهار کرد: موضوع حیات شبانه به خصوص در مشهد که شهری زائرپذیر و گردشگرپذیر است، اهمیت پیدا می‌کند؛ با توجه به پتانسیل‌های مختلفی که در شهر وجود دارد باید ابعاد و ویژگی‌ها مورد اهمیت قرار گیرد؛ چراکه اگر به این ابعاد توجه نشود به نظر می‌رسد که با چالش‌هایی مواجه خواهیم شد.
وی گفت: این بحث نیازمند پیش‌زمینه‌هایی است که آن را از شهرهای دیگر متمایز می‌کند و نسخه‌ای که در برخی از شهرها وجود دارد، نمی‌توان در شهری مانند مشهد به کار گرفته شود؛ چراکه مشهد شرایط خاص خود را دارد. حیات شبانه با واژه‌های مختلفی مانند شهر شبانه یا فعالیت شبانه مطرح می‌شود و در ادبیات روز جهان مورد توجه قرار گرفته است.
از «حیات شبانه» شهر چه می‌دانید؟
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد عنوان کرد: در دنیا دلایل مختلفی وجود داشته تا به این سمت حرکت کنند و این موضوع در میان کشورهای مختلف مطرح شود. سبک زندگی شهری و کمبود زمان که همیشه در روز با آن مواجه هستیم و احساس می‌کنیم که ۲۴ ساعت هم برای انجام فعالیت‌ها کم بوده، باعث مطرح شدن این موضوع شده است.
وی تصریح کرد: ترافیک، مشغله‌های کاری و … باعث شده تا حیات شبانه شکل گیرد و در کنار آن بحث بازآفرینی شهری نیز مطرح و روی آن تاکید شود؛ چراکه حیات شبانه باعث پویایی فضا می‌شود و زمانی این پویایی به وجود می‌آید که مردم در آن حضور داشته باشند. در صورت عدم حضور مردم در زمان‌هایی خاص حیات شبانه پویایی خود را از دست می‌دهد و نشاط و شادابی مورد نظر کاهش می‌یابد.
امیرفخریان بیان کرد: به نظر می‌رسد که مسئله مهم در شکل‌گیری شهرهای شبانه به خصوص در مشهد، فرهنگ است که باید در این رابطه تاکید بسیار زیادی داشته باشیم. نکته دومی که اهمیت دارد ویژگی‌هایی مانند مسائل هویتی مشهد است که باید مورد توجه قرار گیرد.
جایگاه مهم شب در ادبیات و فرهنگ ایرانی
وی با بیان اینکه شب در ادبیات و فرهنگ ما جایگاه مهمی دارد، خاطرنشان کرد: واژه شب در ادبیات فارسی به معنای دورهمی و آرامش است، بنابراین زمانی که می‌خواهیم فعالیت حیات شبانه را در فضایی مانند شهر مشهد به کار گیریم با چالش‌هایی مواجه هستیم که اگر به این چالش‌ها توجه نشود بحث فرهنگی و هویتی شهر چالش‌ساز خواهد بود.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: در فرهنگ و دین اسلام، شب مایه آرامش و آسایش تلقی می‌شود و شاید به این علت با فرهنگ مشهد چالش‌هایی داشته باشد؛ چراکه در دین ما تاکید شده که شب را استراحت کرده و هنگام سحر را درک کنیم که همین مورد احتمال چالش را ممکن می‌سازد. اما در عین حال زندگی شهری محدودیت‌هایی را برای ما فراهم کرد و این محدودیت‌ها برای مشهد هم متاثر می‌شود.
امیرفخریان گفت: امروزه برخی از مشاغل در شب به فعالیت می‌پردازند و این در صورتی است که در گذشته فعالیت‌های شبانه محدودتر بوده است، اما هر چه به جلو پیش می‌رویم پایش نیروهایی که در شب فعالیت می‌کنند، بیشتر است. با توجه به اینکه محدودیت‌هایی به لحاظ فرهنگی در خصوص شب وجود دارد و این محدودیت‌ها در نتیجه شهرنشینی به ما وارد می‌شود، ما را به این سمت سوق خواهد داد که احتمالا این مورد گزینه خوبی برای ما خواهد بود؛ البته نباید به عنوان نوعی از فرهنگ آن را ترویج داد.
حرم رضوی به تنهایی در ایجاد حیات شبانه در مشهد تاثیرگذار بوده است
امیرفخریان اضافه کرد: عده‌ای از افراد این امکان را ندارند که در طول روز به فعالیت‌های خود بپردازند که در نتیجه شب را برای انجام فعالیت‌های خود جایگزین می‌کنند. حرم رضوی به عنوان تنها مجموعه‌ای که شب‌ها در یک شهر گردش‌پذیر فعالیت دارد نیز به این موضوع دامن می‌زند. این ویژگی باعث شده که حیات شبانه با وجود برخی ملاحظات در مشهد شکل بگیرد.
وی در خصوص جذب گردشگر به عنوان یک رویداد در حیات شبانه گفت: شهر مشهد یک شهر گردشگری و زیارتی است. افرادی که عمدتا به عنوان مسافر وارد این فضا می‌شوند به دلیل اینکه فرصت محدودی در فضا و موقعیت دارند، تلاش می‌کنند از حداکثر زمان بهره ببرند. حیات شبانه برای شهرهای گردشگرپذیر در تمام دنیا موضوعیت پیدا کرده که در مشهد نیز مورد توجه قرار گرفته است.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: حیات شبانه دارای جذابیت‌هایی است که در نتیجه تکنولوژی‌ها مانند نورپردازی به کار گرفته می‌شود. این نوع نورپردازی در فضاهای مختلف مخصوص حیات شبانه است.؛ بنابراین می‌توان با خلاقیت و ایده‌های مختلف در نورپردازی جذب گردشگر را افزایش داد. از سوی دیگر ماهیت فعالیت‌های اقتصادی در شب نیز می‌تواند اثربخش باشد که ممکن است در روز چنین اثربخشی نداشته باشد.
امیرفخریان تصریح کرد: می‌توانیم در برخی از صنف‌ها و گروه‌های شغلی حیات شبانه برنامه‌های متفاوتی اجرا کنیم که در جذب گردشگران مفید باشد. حیات شبانه می‌تواند از برخی رسمیت‌ها در حیات روزانه بکاهد و جذابیت ایجاد کند. برخی از گروه‌های شغلی تمایل دارند کسب و کار خود را در شب رونق بخشیده و از این طریق ارتزاق کنند، زیرا ممکن است در روز چنین رونقی در کسب و کار خود نداشته باشند.
حیات شبانه نیاز به تجهیزات انعطاف‌پذیر دارد
وی در خصوص اینکه حیات شبانه در چه مناطقی می‌تواند ایجاد شود، عنوان کرد: حیات شبانه برای فعالیت‌های موقت خود نیاز به تجهیزات انعطاف‌پذیر دارد تا در زمان مشخصی به اهداف خود دست یابد و با بالا آمدن روز بتوان آن‌ها را در سریع‌ترین زمان ممکن جمع‌آوری کرد. اگر زیرساخت‌های شهری فاقد این امکانات باشند عملا میان حیات روزانه و شبانه تقابل و چالش به وجود خواهد آمد.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه برقراری حیات شبانه نیازمند نگاهی گسترده‌تر و عمیق‌تر است، بیان کرد: مدیران و برنامه‌ریزان شهری باید محدوده‌هایی را برای این موضوع اختصاص دهند. معمولا تاکنون برای حیات شبانه محلی اختصاصی در نظر می‌گرفتند.
امیرفخریان گفت: ما فضاهای تفریحی زیادی را در شهر مشهد داریم که پیرامون آن‌ها نیز می‌توان فعالیت حیات شبانه را با توجه به پتانسیلی که در جذب افراد دارد، ایجاد کرد. گاهی اوقات با مقاومت‌هایی از سوی مدیریت شهری مواجه می‌شویم که تصمیم به محدود کردن این فضاها دارند، اما باید در این زمینه تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی درستی صورت گیرد.
وی اظهار کرد: ما در این زمینه برنامه‌ریزی خوبی را به کار نگرفتیم و اگر حیات شبانه‌ای هم شکل گرفته به طور خودجوش بوده است که این امر باعث می‌شود برنامه‌ها هدایت شده نباشد. فعالیت‌های خودجوش و خلاقانه می‌تواند در برخی از کاربری‌های شهری شکل بگیرد و حیات شبانه را رونق دهد.
موضوع امنیت در حیات شبانه از اهمیت بالایی برخوردار است
امیرفخریان بیان کرد: در ایام تابستان فضاهایی وجود دارد که افراد در زمان شب به آن‌ها مراجعه کرده و از فضای خنک و مطبوع آن استفاده می‌کنند. حضور افراد در این فضاهای تفریحی بسیار راحت‌تر از ایام سرد سال است. نکته مهمی که در این زمینه اهمیت دارد، مسئله امنیت است که اگر وجود نداشته باشد حیات شبانه‌ای هم رخ نخواهد داد.
وی در خصوص توجه به الزامات و چارچوب‌های فرهنگی، عنوان کرد: حیات شبانه در بسیاری از کشورها باید با توجه به ویژگی‌های فرهنگی و رویکردهای زمینه‌ای آن منطقه باشد. بنابراین باید انعطافی بین این ۲ نکته وجود داشته باشد تا پویایی فضای مورد نظر به عنوان یک هدف ایجاد شود. پویایی فضا زمانی رخ می‌دهد که ویژگی‌های فرهنگی گفته شده مطابق با ویژگی‌های فرهنگی آن موقعیت و مکان باشد.
بازآفرینی شهری یکی از اهداف حیات شبانه است
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: بازآفرینی شهری یکی از اهداف حیات شبانه بوده و هنگامی رخ می‌دهد که مطابق با ویژگی‌های فرهنگی آن فضا باشد. در نتیجه اگر این اتفاق رخ ندهد، پویایی و بازآفرینی در فضای شهری رخ نداده و بحران‌های هویتی به وجود می‌آید؛ در نهایت با توجه به این موضوع با فضایی مواجه می‌شویم که در شان آن مکان و موقعیت نخواهد بود.
وی یادآور شد: مدیریت شهری گاهی اوقات بروکراتیک عمل می‌کند و این خلاقیت و انعطاف‌پذیری بسیار در فضا کم می‌شود. بنابراین باید فضا مدیریت و پیش‌فرض‌ها پایش شود. مدیریت شهری باید تلاش کند تا از تمام خدمات درخواست مالی نداشته باشد. اگر فضای شهری پویا و منطبق باشد و یک تصویر ذهنی خوبی را به شهروندان منتقل کند، قطعا اتفاقات بهتری رخ می‌دهد و از بسیاری از ناهنجاری‌ها در فضا می‌کاهد.