زنانه شدن اعتیاد، واقعیتی تلخ و انکارناپذیر
نگاهی به تاریخچه اعتیاد در کشور حاکی از آن است که این معضل غالباً مردانه و در قشر بانوان بسیار کمرنگ بوده است، اما بر اساس شواهد و آمارها، چند سالی است که زنان نیز به سوی مصرف موادمخدر گرایش یافته و در اصطلاح اعتیاد به سمت زنانه شدن پیش می‌رود.
اعتیاد زنان، به دلیل رابطه بیشتر و عاطفی‌تری که با خانواده دارند، می‌تواند آسیبهای بیشتری را در پی داشته باشد، چرا که زن نقش اساسی در خانواده دارد و هر زمان که بحرانی برای او به وجود آید، بنیان خانواده متزلزل می‌شود.
اعتیاد زنان نسبت به مردان معضلات اجتماعی و فرهنگی بیشتر و عوارض خطرناک تری دارد، چراکه اعتیاد زنان زمینه‌ساز انحرافات دیگری چون افزایش خانه‌های مجردی، روابط خارج از چهارچوب، فحشا، تکدی‌گری و غیره می‌شود و برخی از آنان حاضر هستند برای تأمین هزینه مواد مخدر خود، تن به هر کاری بدهند.
خانواده، نخستین عامل مهم در افزایش گرایش زنان به اعتیاد
مسوول مرکز کاهش آسیب اسماعیل آباد در مناطق حاشیه ای کلانشهر مشهد، به خبرنگار ایرنا گفت: اعتیاد یک بیماری است که ابتلای به آن ناشی از عوامل بی شماری است و در افزایش گرایش زنان و دختران جوان به اعتیاد نیز ریشه‌ها و عوامل مختلفی دخیل است که نخستین عامل آن خانواده است چرا که زنان و دخترانی که دارای پدر و یا همسری معتاد هستند، گرایش بیشتری به اعتیاد پیدا می کنند.
فرزانه سیستانی افزود: وقتی در خانواده چیزی باب شود، چنانکه در برخی استانها و مناطق کشور خانواده‌ها خیلی راحت جلو هم مواد مصرف کرده و در مهمانی هایشان این مواد به عنوان وسیله پذیرایی استفاده می شود، قبح و بدی استفاده از مواد مخدر از بین می رود و در این شرایط گرایش خانم‌ها به مصرف مواد مخدر افزایش پیدا می‌کند.
نقش اعتیاد بانوان در آسیب های اجتماعی و خانوادگی
این کارشناس ارشد روانشناسی بالینی گفت: خانواده از پدر، مادر و فرزندان تشکیل شده است و در اسلام تاکید شده‌است که زن، ستون و پایه اصلی خانواده است و پرورش فرزندان برعهده‌ی وی است و اگر زن نتواند نقش خود را در خانواده به‌خوبی ایفا کند، جایگاهش در خانواده عوض شود، دچار آسیبهای روحی‌روانی شود و یک رفتار ضداجتماعی داشته باشد، مهارت همدلی، عزت نفس و خودباوری، قدرت و شجاعت نه گفتن و قدرت تصمیم گیری درست را نداشته باشد، دچار آسیبهای اجتماعی زیادی می‌شود و نمی‌تواند فرزندانش را به درستی تربیت کند و آموزش‌های لازم را به آن‌ها ارائه دهد که این رفتارها و ناهنجاری‌ها را به صورت پنهان نیز به فرزندش منتقل می‌کند و نمی‌تواند فرزندان خوبی را پرورش و به جامعه تحویل دهد.
سیستانی افزود: بنابراین اگر زنی آسیب ببیند و دچار اعتیاد شود، ستون اصلی خانواده آسیب می‌بیند و وقتی ستون خانواده آسیب دید، چهارچوب خانواده نیز دچار آسیب و متزلزل شده و از هم می پاشد.
نقش جامعه و همسالان در گرایش زنان و دختران جوان به اعتیاد
مسوول مرکز کاهش آسیب اسماعیل آباد مشهد ادامه داد: پس از خانواده، گروه همسالان، اجتماع و محیطی که فرد در آن زندگی می‌کند، نیز در گرایش فرد به سوی اعتیاد نقش دارند.
سیستانی گفت: اجتماع، محیط و این که فرد در کجای جامعه و در کدام بستر جامعه زندگی می کند، نیز در این زمینه تاثیرگذار است چرا که زندگی کردن در محیط ها و محلات پرخطر، که در آنجا قبح استفاده از مواد مخدر از بین رفته است و افراد آن را بد نمی دانند، گرایش به اعتیاد را افزایش می دهد.
وی افزود: در گرایش زنان و دختران به اعتیاد، جنس مخالف یا شریک عاطفی یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار است، که سبب می شود زن و یا دختر هم با مواد مخدر آشنا و به استفاده از آن ترغیب شود.
دیگر عوامل مهم در گرایش زنان و دختران جوان به اعتیاد
این کارشناس ارشد روانشناسی بالینی ادامه داد: نبود مهارتهای زندگی و به خصوص مهارت خودآگاهی، که ریشه همه مهارتهای زندگی است، دیگر عامل گرایش زنان به اعتیاد است چرا که زنان و دخترانی که مهارتهای زندگی به ویژه خودآگاهی را به خوبی بلد نیستند و نمی دانند چه چیزی را دوست داشته و از چه چیزی بدشان می‌آید، به یک فرد منفعل و بی هدف تبدیل می شوند، بنابراین بیشتر به اعتیاد گرایش پیدا می‌کنند.
سیستانی گفت: از عوامل مهم دیگر، عدم اعتماد به‌نفس و نداشتن شناخت از خود است و فردی که اعتماد به نفس و شناخت درستی از خود، به عنوان انسانی که اشرف مخلوقات خداوند است، ندارد، با استفاده از مواد می‌خواهد اعتماد به‌نفسی کاذب به دست بیاورد. به همین دلیل، در حال حاضر بیشترین ماده مخدری که بین دختران و جوانان، خیلی رواج دارد و شایع است مصرف شیشه است چراکه به فرد توهم بلندپروازی می‌دهد و او را به ظاهر بزرگ می‌کند به گونه ای که می‌تواند رؤیاهایش را دیده و از آن واقعیتی که در جامعه دارد با آن زندگی می‌کند، دور شود.
وی افزود: شبکه‌های اجتماعی، رسانه‌های گروهی و تبلیغات به ویژه تبلیغات نادرست و ارایه و تشویق استفاده از برخی داروها و مواد مخدر برای لاغری و زیبایی در سالن های ورزشی و آرایشگاه های زنانه نیز در افزایش اعتیاد بانوان موثر است و دختر جوانی که وارد این محیط ها شده و در معرض این مسایل قرار می‌گیرد، قبح این کار برایش از بین می‌رود و به استفاده از مواد مخدر گرایش پیدا می‌کند.
مسوول مرکز کاهش آسیب اسماعیل آباد مشهد ادامه داد: فضای مجازی نیز به این امر دامن می‌زند، چرا که افراد وقتی در فضای مجازی حضور پیدا می‌کنند دیگر آن خود واقعیشان نیستند و معمولا سعی می‌کنند خودشان و زندگیشان را از آنچه هستند بهتر نشان دهند، به همین خاطر زندگی خود را به صورت نمادین و لوکس به نمایش می‌گذارند، که این امر باعث می‌شود وقتی زنان و دختران جوان وارد فضای مجازی می‌شوند تصاویری از زندگی افراد پولدار را با ظاهری لاکچری و مجلل ببیند و با زندگی معمولی یا سطح پایین خود مقایسه کنند که این باعث کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس آنان می شود و آنان برای جبران این کمبود به مصرف مواد روی می آورند چرا که با مصرف موادی همچون شیشه، گل و غیره دچار نوعی توهم شده و با بلندپروازی می‌خواهند از هویت واقعی خود فرار کرده و کس دیگری باشند.
نقش خانواده، جامعه، گروه همسالان، رسانه و فضای مجازی در پیشگیری از گرایش زنان به اعتیاد
سیستانی گفت: خانواده به عنوان نخستین عامل موثر در پیشگیری از اعتیاد می تواند با فراهم کردن محیطی آرام و امن برای فرزندان خود به ویژه دختران، برقراری ارتباط دوستانه با آن‌ها، ارایه آموزش مهارتهای زندگی و خودآگاهی، بازگو کردن مضرات مصرف مواد مخدر و کمک به افزایش توانایی و مهارت آن‌ها در “نه” گفتن، صیانت و خودمراقبتی را از همان مراحل نوباوگی در آنان نهادینه کند.
وی افزود: جامعه نیز در امر پیشگیری از اعتیاد می تواند نقش بسیار موثری داشته باشد. در روانشناسی موضوعی به نام پیشگیری اولیه از اعتیاد داریم که با توجه به آن برای اثربخشی بهتر جامعه در پیشگیری از اعتیاد ما در محلات، مساجد و پایگاه‌های بسیج، یک روانشناس و یک پزشک داریم تا فردی که گرایش به اعتیاد دارد به آنجا مراجعه کرده و توضیحات، موارد و مطالب لازم را به صورت گام به گام دریافت کند.
این کارشناس ارشد روانشناسی بالینی ادامه داد: در گروه همسالان، فرد باید سعی کند همسالان سالمی داشته باشد چرا که داشتن یک دوست ناباب، ناآگاه و ناسالم، که دچار آسیب های اجتماعی است می‌تواند باعث شود تا فرد به خاطر چشم و هم چشمی‌ها و تقلیدهای کورکورانه و حسادت‌های زنانه، که بیشتر در بین زنان و دختران جوان وجود دارد، بیشتر به اعتیاد گرایش پیدا کند اما داشتن یک دوست خوب و سالم و قابل اعتماد، می تواند در پیشگیری از اعتیاد و آسیبهای اجتماعی خیلی موثر باشد.
وی افزود: مهم‌ترین عاملی که در پیشگیری از اعتیاد نقش مهمی دارد بحث آموزش است، چرا که آموزش اولین مرحله در بحث پیشگیری است و در جوامع مختلف باید خطرات احتمالی مصرف مواد مخدر را از طریق خانواده، مدارس، رسانه‌ها و فضای مجازی به افراد آموزش داد.
سیستانی ادامه داد: نبود مهارتهای زندگی تأثیر مهمی در گرایش به اعتیاد دارد که متأسفانه در جامعه ما، در خانواده و مدارس مهارت های زندگی، خودآگاهی، مهارت همدلی و قدرت نه گفتن را به افراد آموزش نمی‌دهند تا فرد یاد بگیرد که چگونه در زندگی با مشکلات کنار آمده و خشم و عصبانیت خود را کنترل کند و تصمیمات درستی بگیرد.
مسوول مرکز کاهش آسیب اسماعیل آباد مشهد افزود: اگر فرد در مدرسه و خانواده آموزش ببیند و دارای خانواده ای منسجم، پدر، مادر، همسر، و دوستان خوب، سالم و آگاه باشد، میزان گرایش فرد به اعتیاد در او کاهش می یابد و از روی آوردن به این سمت پرهیز خواهد کرد.
عوارض مصرف مواد مخدر در زنان و دختران جوان
سیستانی در خصوص عوارض مصرف مواد مخدر در زنان و دختران جوان گفت: مواد مخدر دارای عوارض جسمی و روانی است. از لحاظ جسمی سبب کاهش اشتها، لاغری، رنگ پریدگی، بی حالی، زرد شدن دندان‌ها، مشکلات ریوی، یبوست، مشکلات پوستی و در موارد حاد اعتیاد در افراد تزریقی باعث ایجاد ایدز نیز می‌شود.
وی افزود: اعتیاد از لحاظ روانی نیز سبب ایجاد خشم ،عصبانیت، پرخاشگری، کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس، خودکم‌بینی، افسردگی، انزوا و گوشه گیری، ناامیدی، ایجاد عادات نامناسب، سستی و ضعف اراده و عدم برقراری ارتباط با دیگران می‌شود.
این کارشناس ارشد روانشناسی بالینی ادامه داد: زنان، افراد بسیار شکننده و حساسی هستند یعنی برای یک زن خیلی مهم است که روان سالمی داشته باشد و مهارتهای زندگی و سطح خودآگاهی خود را ارتقا دهد تا بتواند روابط سالم و درستی با خانواده، همسر و فرزندان داشته باشد و به عنوان یک الگوی مناسب، فرزندانی سالم پرورش و به جامعه تحویل بدهد.
تاثیر سبک‌های فرزندپروری بر اعتیاد زنان و دختران جوان
سیستانی گفت: سبک‌های فرزندپروری بین زنان و دختران جوان‌مان خیلی مهم است یعنی اگر سبک فرزندپروری مادران آسانگیرانه باشد فرزند آنان هم دچار آسیب می‌شود و دختر جوان ما خیلی چیزها را بد نمی‌داند و راحت وارد جامعه شده و دچار آسیب می‌شود، ولی اگر سبک فرزندپروری خیلی سخت‌گیرانه باشد، فرد از سوی دیگر بام افتاده و فرزند برای فرار از آن تنگنا و قوانین سخت خانواده، به دوستانش پناه می‌برد و بازهم دچار آسیبهای اجتماعی می‌شود.
وی افزود: بنابراین چیزی که وجود دارد مهارت و سبک فرزندپروری همدلانه است یعنی یک مادر باید یاد داشته باشد که به‌صورت همدلانه به فرزندانش در جاهایی سخت‌گیری کرده و در جاهای دیگر به آنان آموزش بدهد و در جاهایی نیز تنبیه کند که این خیلی مهم است که همه این‌ها را کنار هم داشته باشد.
مسوول مرکز کاهش آسیب اسماعیل آباد مشهد ادامه داد: بنابراین مصرف مواد باعث می‌شود که یک زن سلامت روان نداشته باشد که اگر سلامت جسم و روان را نداشته باشد پس فرزندان و نسل بعدی که او می‌خواهد به جامعه تحویل دهد نیز دچار اختلاط اختلال روانی خواهد بود.
۳۵۶ مرکز ترک اعتیاد در خراسان رضوی فعال هستند
مدیرکل بهزیستی خراسان رضوی در گفتگو با خبرنگار ایرنا گفت: ۳۵۶ مرکز ترک اعتیاد در خراسان رضوی فعال هستند که ۲۸۰ واحد از این تعداد مرکز درمانی اعتیاد سرپایی، ۵۵ مرکز اقامتی کوتاه مدت شامل ۲ مرکز مخصوص زنان، ۵۳ مرکز ویژه مردان و همچنین ۲۱ مرکز درمان اجباری شامل چهار مرکز ویژه زنان و ۱۷ مرکز مخصوص مردان است.
دکتر مسعود فیروزی افزود: مراکز درمانی فعال بهزیستی در سطح خراسان رضوی شامل واحدهای ترک اعتیاد، کلینیک‌های سرپایی، مراکز اقامتی کوتاه‌مدت ماده ۱۵، واحدهای درمانی مجزا مخصوص زنان و مردان و همچنین مراکز درمان اجباری ماده ۱۶ هستند.
وی ادامه داد: خدماتی همچون درمان‌های ویژه کلینیک سرپایی شامل سم‌زدایی ام.ام.تی یا درمان نگهدارنده با متادون و نیز درمان نگهدارنده با بوپره نورفین (قرص زیرزبانی) در مراکز درمانی بهزیستی این استان به بیماران ارائه می‌شود.
۱۲ درصد از جمعیت معتادان متجاهر در خراسان رضوی زنان هستند
مدیرکل بهزیستی خراسان رضوی با اشاره به اینکه جمعیت معتادان متجاهر در مراکز درمان اجباری این استان نسبت به پارسال افزون بر ۵۰ درصد بیشتر شده است، گفت: اگرچه آمار دقیقی از مجموع زنان مصرف‌کننده مواد مخدر در خراسان رضوی و مشهد، با توجه به عوامل فرهنگی و تابوهای موجود، در دست نیست اما حدود ۱۲ درصد از جمعیت معتادان متجاهر تحت درمان در مراکز اجباری ترک بیماری اعتیاد خراسان رضوی را زنان تشکیل می‌دهند.
کاهش سن اعتیاد
دکتر فیروزی در مورد سن کنونی شروع اعتیاد در جامعه افزود: شاخص سن اعتیاد البته بدون در نظر گرفتن مصرف‌کنندگان تفننی مواد مخدر، در بین هر ۲ گروه زنان و مردان کاهش یافته و هم‌اینک به دوران جوانی رسیده است.
وی ادامه داد: بازه سنی معتادان مذکر و مونث که امسال در مراکز اجباری ترک اعتیاد پذیرش شده‌اند شامل نوزادان گرفتاری که توسط مادران معتاد متجاهر در کمپ متولد می‌شوند تا بیماران ۱۸ ساله است که البته به صورت تفکیک شده در مکانهای جداگانه تحت درمان قرار دارند.
مدیرکل بهزیستی خراسان رضوی گفت: هم‌اینک مصرف همه انواع مواد مخدر توسط زنان و دختران جوان معتاد در خراسان رضوی و مشهد دیده می‌شود ولی در بین معتادان متجاهر بستری در مراکز اجباری ترک اعتیاد، مصرف ترکیبی مواد مخدر، مواد محرک، روانگردان و بطور عام “کریستال و شیشه” شایع است.
دکتر فیروزی افزود: مصرف سیگار و قلیان دروازه ورود به اعتیاد است که در سال‌های گذشته مصرف این ۲ ماده در سنین بالا وجود داشت ولی متاسفانه در سال‌های اخیر مصرف آن در بین نوجوانان و زنان نیز عادی انگاشته می‌شود و این موضوع قبح مصرف دیگر مواد را هم ریخته است.
وی ادامه داد: آمار دقیقی از اینکه چه تعداد از زنان معتاد با میل و خواست خود و یا به اجبار محیط و خانواده برای ترک اعتیاد به این مراکز درمانی مراجعه می‌کنند، نداریم که آن هم ناشی از رواج تابوهای خاص در خانواده‌ها است اما بر اساس گزارش های موجود به طور معمول خانواده زمانی اقدام به درمان عضو بیمار خود می‌کند، که نوع ماده مخدر مصرفی بیمار سنگین و آسیبهای ناشی از اعتیاد در وی گسترده و زیاد شده باشد.
مدیرکل بهزیستی خراسان رضوی گفت: بهبود و درمان اعتیاد در زنان به عوامل مختلفی بستگی دارد که میزان حمایت‌های اجتماعی و خانوادگی از بیمار، ارتباط مستمر بیمار با درمانگر، حرفه آموزی و اشتغال بیمار پس از ترک، ارایه آموزش‌های مورد نیاز به خانواده بیماران در خصوص شیوه برخورد و ارتباط با بیمار، آموزش مهارتهای زندگی به بیمار و ارائه خدمات مددکاری به بیمار پس از ترک مواد از آن جمله است.
دکتر فیروزی همچنین به تاثیر شاخص هایی همچون تحصیلات، اشتغال و درآمد بر افزایش گرایش زنان به اعتیاد اشاره و بیان کرد: بر اساس آمارها میزان اعتیاد با تحصیلات رابطه عکس دارد و هرچه تحصیلات بالاتر باشد شمار مصرف‌کنندگان مواد کمتر است و هر چه تحصیلات پایین تر و درآمد بیشتر باشد، میزان مصرف مواد بیشتر است.
وی به اقدامات پیشگیرانه برای آگاه‌سازی زنان و دختران از خطرات اعتیاد اشاره و بیان کرد: اجرای “طرح اجتماع‌محور” در محیط کار و همچنین محلات مختلف شهر با مشارکت اهالی ساکن، با هدف پیشگیری از اعتیاد با حضور کارشناسان بهزیستی به عنوان “تسهیلگر” از سال ۱۳۸۵ در خراسان رضوی و کلانشهر مشهد به اجرا درآمده است.
حدود ۱۰ درصد از معتادان خراسان رضوی را زنان تشکیل می‌دهند
دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر خراسان رضوی گفت: حدود ۱۶۰ هزار معتاد در این استان وجود دارد که از مجموع جمعیت معتادان استان بین هشت تا ۱۰ درصد را زنان و مابقی را مردان تشکیل می‌دهند.
محمدحسین صالحی در گفت و گو با ایرنا افزود: بر اساس آخرین شیوع شناسی انجام شده در سال ۹۶، حدود ۰.۶ درصد از مجموع جمعیت زنان بین ۱۵ تا ۶۴ سال خراسان رضوی را زنان معتاد دربرمی گیرند.
وی ادامه داد: همچنین میانگین سن مصرف مواد مخدر زنان در کشور و در خراسان رضوی، ۲۶ سال است.
دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر خراسان رضوی گفت: با نگاهی به ۱۵ سال گذشته می توان دریافت که اعتیاد معضلی غالباً مردانه و در زنان بسیار کمرنگ بوده است، اما بر اساس شواهد و آمارها، چند سالی است که زنان نیز به سمت مصرف موادمخدر گرایش پیدا کرده‌اند و در اصطلاح اعتیاد به سمت زنانه شدن پیش رفته است.
وی افزود: اعتیاد زنان، به دلیل رابطه مستقیم و بیشتری که با خانواده دارند، می‌تواند آسیبهای بیشتری را در پی داشته باشد، چرا که زن نقش اساسی در خانواده دارد و هر زمان که بحرانی برای او به وجود آید، بنیان خانواده متزلزل می‌شود.
صالحی ادامه داد: اعتیاد زنان نسبت به مردان معضلات اجتماعی و فرهنگی بیشتر و عوارض خطرناک‌تری دارد، چراکه اعتیاد زنان زمینه‌ساز انحرافات دیگری چون افزایش خانه‌های مجردی، روابط خارج از چهارچوب، فحشا، تکدی‌گری و غیره می‌شود و آنان حاضر هستند برای تأمین هزینه موادمخدر خود تن به هر کاری بدهند.
وی گفت: سرعت تغییر الگوی مصرف مواد مخدر و روانگردان از مواد سبک (سنتی) به سنگین (صنعتی) در زنان نسبت به مردان بیشتر است، همچنین درمان اعتیاد زنان نسبت به مردان به دلیل بیماری‌های روانی همراه با اعتیاد سخت‌تر است.
دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر خراسان رضوی افزود: موضوع قابل توجه دیگر بارداری زنان است که اعتیاد از طریق جفت از مادر به جنین و همچنین از طریق شیر به کودک منتقل و باعث اعتیاد نوزاد می‌گردد که درمانی به مراتب سخت‌تر از افراد بالغ و بزرگسال دارد.