چند میگیری نخندی!؟
مریم اصغری
کپی یک بازی و مسابقه معروف ژاپنی این روزها سر از شبکه نمایش خانگی درآورده است و پس از استرالیا، آلمان، ایتالیا، فرانسه، اسپانیا، هند و مکزیک اینبار ایرانیزه شده این مسابقه را در یک برنامه اینترنتی داخلی می‌بینیم. بله! درست حدس زدید. منظورمان دقیقا برنامه «جوکر» احسان علیخانی است.
به گزارش روزنامه «صبح امروز» به نظر می‌رسد علیخانی موفقیت این مجموعه را ریسک پذیر می‌دانست. چراکه نام او در قسمت اول با عنوان «مدیر هنری و مدیر پروژه» ذکر شد و و خود او هم نقشش را در حد حضور در کنار گروه سازنده و کمک به آنها اعلام کرد و در در اینستاگرامش نوشت: «تلاش رفقای من در تمام تابستان شد جوکر، منم کنارشون بودم و هستم به امید خلقِ لحظاتی جذاب برای شما» اما در قسمت دوم رفته رفته نقش پررنگش در این برنامه هویدا شد و نام او با عنوان «کارگردانی مشترک» آمد. بدون شک این موضوع بیانگر این است که همه کاره پنهان این مجموعه، منتظزر بازخوردها بود.
جوکر این روزها به حق مخاطبان نسبتا زیادی دارد و هنوز تنها دو قسمت از پخش آن در شبکه نمایش خانگی گذشته بود که فیلیمو از رکوردشکنی پی در پی آن خبر داد. این مسابقه با اجرای سیامک انصاری یادآوری میکند که نخندیدن چقدر دشوار است و علیخانی که سال‌ها با غم و بغض‌هایی که از مخاطبانش برای «ماه عسل» می‌گرفت، معروف بود حالا توانسته در خنده‌گیری از مخاطبان هم پیشتاز شود. ما نیز در این گزارش نگاهی به این مجموعه از دیدگاه کارشناسان می‌اندازیم.
راز موفقیت جوکر
یک کارشناس ارشد ادبیات نمایشی در گفتگو با «صبح امروز» مطرح میکند: جوکر به عنوان یک برنامه پلتفرمی، با یک کپی موفق از اصل تا کنون توانسته است، بینندگان بسیاری را به خود جذب نماید. راز موفقیت جوکر در این است که بازیگر در واقع به نوعی بداهه‌گویی دارند و وابستگی به متن وجود ندارد؛ بنابراین بر اساس خلاقیت و تراوش ذهنی و فکری خویش و با حرکات طنزآلود سعی در خنداندن هم تیمی‌های خود و به تبع آن بیننده می‌نماید.
علی قوی بازو با تاکید بر اینکه «جوکر طنز نیست، بلکه بر اساس نام آن جک است و کمدی» بیان میکند: جوکر در زمره کمدی کلاسیک نمی‌گنجد. کمدی نوین بر اساس ذائقه بیننده بازیگر خلاق است که میتواند خودش را به منصه ظهور بنشاند و میتواند بیشتر لبخند را بر چهره‌ها بنماید.
وی ادامه میدهد: جوکر در عصری برای نمایش پا پیش گذاشت که سایه شوم کرونا هنوز از منازل و همنشینی‌ها رخت نبسته است. بنابراین بازیگران جوکر با خلاقیت و طنازی خویش می‌توانند طنزی مضاعف و خنده را بر لبان تماشاچی حک نمایند.
این کارشناس با اشاره به اینکه «جوکر طنز سیاسی نیست و نقطه قوت جوکر تکیه بر استعداد ذاتی بازیگر و به نوعی بداهه سرایی بازیگر ایرانی می‌باشد» ابراز میکند: سابقه طنز بداهه از قدیم‌الایام در تئاترهای تخت حوضی ایران نیز نمود وافر داشته است. بنابراین جوکر کپی برداری ایرانی از اصل خارجی است و به زعم بنده هر قدر که این برنامه به پیش برود و بتواند فیدبک از تماشاچی خویش بگیرد، می‌توانند بازیگران آتی آن که به نوعی رقیب مسابقه نیز محسوب می‌گردند، طنازی بیشتری به خرج داده و از این رو برجذابیت برنامه بیافزایند.
جوکر طنز نیست؛ کمدی است
همچنین یک منتقد برنامه‌های تلویزیونی در خصوص «جوکر» مطرح میکند: در فیلمسازی کشور ما، در خصوص طنز و کمدی خلط مبحث وجود دارد. بد نیست اشاره کنم که ارسطو می‌گوید”لذت به کمدی تعلق دارد؛ در کمدی است که سرسخت‌ترین دشمنان، به دوست یکدیگر تبدیل می‌شوند و صحنه را ترک می‌کنند، بی آن که کسی را بکشند و یا کشته شوند.”
ایمان امامی با اشاره به اینکه «آنچه که ما در جوکر می‌بینیم، یک رئالیتی شو کمدی است نه طنز!» ادامه میدهد: طنز هنری است که جهان بینی خاص دارد و می‌کوشد تا عدم تقارن‌ها در عرصه‌های مختلف اجتماعی را که در ظاهر به نظر متقارن می‌رسند، نشان دهد. اما کمدی به دنبال خنداندن مخاطب به هر قیمتی است و آنچه که در جوکر با آن مواجهیم، یک کمدی عام پسند است که متاسفانه با لودگی و مسخره بازی سعی در سرگرم کردن مخاطب دارد ولو اینکه فیلمساز و افراد شرکت کننده از طنز فقط به گفتار یا رفتار خنده‌دار بسنده کرده و از روی نادانی یا ناتوانی اثری که به مخاطب خود عرضه می‌کنند، فاقد پیام و محتوا است.
وی تاکید میکند: به عبارتی طنز بخاطردغدغه مندی و به دنبال هدفی والاتر از خنداندن، محتوای خاص و جدیدی را ارائه میدهد که در اذهان عمومی ماندگاری دارد و نمونه آن تکیه کلام هایی است که هربار در میان جوانان رواج پیدا میکند. اما جوکر با محتواهای از پیش آماده شده مثل جوک های اینستاگرامی و…، ماندگاری ندارد و به راحتی میتواند از تاریخ کنار گذاشته شود.
کیفیت محتوا بسته به توانمندی شرکت کننده ها است
این منتقد با تاکید بر اینکه «این مجموعه یک رئالیتی شو است و کیفیت محتوای خلاقانه و سرگرم کننده آن بسته به میزان توانمندی شرکت کننده ها در موقعیت های کمدی و حتی طنز است» مطرح میکند: جوکر در فصل اول توانست مخاطب را مجاب به تماشا کند و وجه سرگرمی آن برای مخاطب خسته و بی حوصله امروز برجسته بود.
وی می‌گوید: در فصل اول به غیر از سهیل مستجابیان 7 شرکت کننده دیگر چهره‌های شناخته شده در میان مردم بودند، اما در فصل دوم نیمی از چهره‌ها، از میان فعالین فضای مجازی انتخاب شده است. این انتخاب نیز احتمالا دو دلیل دارد؛ اول اینکه مخاطب برنامه جوکر غالبا جوان است و جوانها این روزها به خوبی چهره‌های شاخص اینستاگرامی را می‌شناسند. پس با حضور این افراد در این مجموعه به برنامه اقبال خوبی نشان خواهند داد. دوم اینکه این برنامه سکوی پرتابی متقابل هم برای این چهره‌ها در مجموعه‌های شبکه نمایش خانگی و هم برای جوکر در فضای مجازی است.
چه چیزی بهتر از خندیدن
امامی با تاکید بر اینکه «بهتر است سخت نگیریم؛ برای مردمی که با انبوه مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کنند، چه چیزی بهتر از خندیدن است» تصریح میکند: در واقع اینکه مردم نیاز به برنامه سرگرم کننده دارند و خنداندن آنها حتی برای ساعات کوتاهی لازمه جامعه است، بر کسی پوشیده نیست. بدون شک جوکر هم با تکیه بر همین اصل ساخته شده است. این مسابقه را می‌توان کپی ایرانیزه شده نسبتا موفقی خواند، البته که احسان علیخانی پیش‌تر هم با «عصر جدید» ثابت کرده است که از پس کپی کاری به خوبی بر می‌آید.
وی در پایان‌بندی صحبت‌های خود مطرح میکند: علیخانی ثابت کرد مخاطب شناسی و درک درست وضعیت جامعه در ترکیب با توانایی تکنیکی و تسلط به ابزار، میتواند مخاطب را راضی نگه دارد ولو اینکه محتوای حاصل از لودگی را به جامعه ارائه دهد.
جوک‌های بی‌مزه
الهام فلاح، نویسنده نیز با نگاهی انتقادی در خصوص این مجموعه در صفحه شخصی خود در اینستاگرام نوشت: یک ریالیتی شو ساخته‌اند و اولش هم با اقتدار می‌گویند تقلید کرده‌اند از نمونه آن‌ور مرز. بابت این دمشان گرم. بعدِ این را باید توجه کرد. آدم‌هایی که تلاش می‌کنند بخندانند اما خودشان نخندند. جوک‌های بی‌مزه، ادا درآوردن، هر نوع دلقک‌بازی سخیف، استریپتیز، حرکات موزون و ناموزون و هرچه که فکرش را کنید. باز هم ایراد ندارد. قطعا آنها که آمده‌اند می‌دانند چرا آمده‌اند و تا کجا می‌توانند ژانگولر کنند که بخندانند. و آنها که می‌بینند هم می‌دانند تعریفشان از طنز و کمدی با هجو و دلقک‌بازی خلط شده یا هنوز قابل تمیز است. این هم از این. تمام شهر را بیلبوردهای تبلیغاتی جوکر پر کرده. پشت سر هم. راه به راه. و این یعنی سازندگان جوکر خوب پولی دارند. خیلی خوب. از ریخت و پاش و بخور بخور توی برنامه هم نگویم بهتر است. مردم را می‌خندانیم و نشانشان می‌دهیم سام درخشانی یک قابلمه بزرگ پلوی ایرانی کیلویی ۸۵ هزار تومنی را حرام میکند و بعدش از بیرون برای همه غذا سفارش می‌دهیم. این هم هیچ، اینکه آقای ژوله چند ده میلیون توی هر کیف را هیچ می‌داند هم به کنار، اینکه سلبریتی‌ها لباس‌ها و کفش‌های مارکشان را بپوشند و بیایند بگویند این ریالیتی شو است و ما اینیم هم هیچ، اینکه با اغراق درباره بامزگی همدیگر حرف می‌زنند هم…
زنان جوکر تایم ندارند
وی افزود: مشکل من با جوکر این است: در این کشور خنده زنان ممنوع است، شکلک در آوردن زنان ممنوع است، زنان جوکر تایم ندارند، و نمی‌شود نمای بسته صورت مثلا نیکی کریمی یا الناز شاکردوست یا ریما رامین‌فر یا پریناز ایزدیار را نشان داد که دارد می‌ترکد از خنده. نمی‌شود قهقهه خوشگل شبنم مقدمی را نشان داد یا ریسه رفتن باران کوثری را…
سرمایه گذار و مشاور فیلمنامه «تابستان داغ» ادامه داد: نمی‌خواهم جنسیتی کنم ماجرا را. اما آقایان شاید ندانند همین حذف خنده زنان، در ذهن یک زن اهل ایرانشهر یا مرد اهل بناب یا دختر جوان اهل تایباد یا مرد جوان اهل شوش یا دختربچه اهل لیسار چه ترجمانی دارد. فکرش را اگر بکنید تیره‌ی پشتتان خواهد لرزید. اما فکر نمی‌کنید. چون بالاخره باید نان هرطوری که هست در بیاید. آنهم خوب و چرب.
فلاح تاکید کرد: من جوکر را نمی‌بینم. چرا که به قطعیت خنده زنان را محذوف و پاک کرده است. زنان فقط برای ایثار، اهدای اعضای بدن جوان تصادف‌کرده‌شان، بخشیدن قاتل فرزند، قربانی خشونت بودن و ماندن و تحمل کردن، برای مدیریت خیریه‌ها، برای مرده‌شوری در جنگ، برای مادر یتیمان شدن، برای پرستاری از فرزندی که زندگی نباتی دارد، برای فدای شوهر شدن، برای گذاشتن تاج بندگی مقابل دوربین بیایند نه احسان علیخانی عزیز؟ قانون را دیگری می‌گذارد اما مهم است به آن دامن نزنیم. نه؟