عملکرد 2 درصدی های بودجه
مریم اصغری
یکی از مولفه‌های توسعه یافتگی در هر کشور اقتصاد فرهنگ آن جامعه محسوب می‌شود. از این رو راهبرد‌های موثر بر تقویت ساختار‌های اقتصادی فرهنگ و هنر ایران نیازمند توجه و سرمایه‌گذاری است.
به گزارش روزنامه «صبح امروز» دولت سیزدهم در نخستین لایحه بودجه‌ای که به مجلس ارائه کرد، در جهت یکپارچه سازی و هدفمندسازی بودجه، ابتکار ویژه‌ای را برای تنظیم بودجه فرهنگی به کار برد. به همین جهت همه دستگاه‌های فرهنگی را ذیل ۹ دستگاه اصلی فرهنگی کشور قرار داد. در این خصوص بالتبع سه وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی، میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و وزارت ورزش و جوانان، نخستین دستگاه‌ها بودند. به جز اینها سازمان صدا و سیما نیز به عنوان دستگاه اصلی شناسایی شد. همچنین سازمان تبلیغات اسلامی برای اینکه بتواند مرجعیت دستگاه‌های دینی را برعهده داشته باشد، به عنوان دستگاه اصلی شناسایی شد. شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی حوزه‌های علمیه، شورای برنامه‌ریزی مدیریت حوزه‌های علمیه خراسان و شورای سیاستگذاری حوزه‌های علمیه خواهران نیز به عنوان دستگاه‌های اصلی شناسایی شدند.
سهم بودجه فرهنگی از بودجه عمومی کشور
در گزارشی که به قلم دکتر ابراهیم غلام‌پور آهنگر به منظور رصد وضعیت بودجه فرهنگی کشور تنظیم شده، آمده است: مبلغ ریالی بودجه فرهنگی از 40 میلیارد ریال در سال 1360 به 105,018 میلیارد ریال در سال 1399 رسیده است.
همچنین در بخش دیگری از این گزارش آمده است: سهم بودجه فرهنگی از بودجه عمومی کشور در بیشتر اوقات کمتر از 3 درصد است و تنها در نه سال بیش از 3 درصد بود و حداکثر به 3.6 درصد رسید. در مقابل 17 سال از 2 تا 2.99 درصد بود و 14 سال نیز کمتر از 2 درصد بود. همچنین در این چهار دهه سهم بودجه فرهنگی از بودجه عمومی کشور هیچگاه کمتر از 1.26 درصد نبوده است.
اعتبار بخش فرهنگ مورد انتظار ما نیست
همچنین نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس گفت: از اهمیت فرهنگ و نقش بی‌بدیل آن در توسعه سخن می‌گوییم. درحالی‌که سهم فرهنگ از بودجه عمومی کشور، تنها کمتر از ۲ درصد است که این شایسته نیست.
غلامرضا منتظری افزود: در بودجه ۱۴۰۱ که کلیاتش چندی پیش در مجلس به تصویب رسید، اعتبار بخش فرهنگ مورد انتظار ما نیست، لذا باب گفتگو را با چهره های تاثیرگذار باز کردیم.
وی افزود: در تلاش هستیم در حد توان خود، گامی هر چند کوچک در جهت رفع موانع و افزایش اعتبارات فرهنگی برداریم.
منتظری گفت: مبلغ ۷۵۰ میلیارد برای حمایت از موسسات فرهنگی هنری و ادبی اختصاص پیدا کرد که تا پایان سال ۱۴۰۰ باید هزینه شود.
نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس در مراسم تجلیل از هنرمندان پیشکسوت متولد دی ماه گفت: سال گذشته کمیسیون فرهنگی مجلس، زمینه کمک ۳۰۰ میلیاردی به صندوق حمایت از هنرمندان را فراهم کرد.
رویکرد نظارت پذیر کردن دستگاه‌های فرهنگی
در خصوص بودجه 1401، رئیس امور فرهنگ سازمان برنامه و بودجه گفته بود: بودجه 1401 با رویکرد نظارت پذیر کردن دستگاه‌های فرهنگی نوشته شده و نظارت علمی بر آنها را محقق می‌کند و کمتر از دو درصد کل بودجه کشور است.
هادی جعفرنژاد بیان کرد: عددی که برای بخش فرهنگ در لایحه بودجه ۱۴۰۱ پیشبینی شده حدود ۱۹ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان است. یعنی کلیه هزینه‌های مجموعه ۷۰ دستگاه فرهنگی اعم از ردیف اصلی و متفرقه‌ها این مقدار می‌شود.
اعتبارات حوزه فرهنگ
اعتبارات حوزه فرهنگ، ترکیبی از اعتباراتی است که برای برنامه های مرتبط با مقولات فرهنگی درنظر گرفته شده، است. برنامه هایی که پیرامون دین و مذهب، ورزش و تفریحات، فرهنگ و هنر، میراث فرهنگی، صداوسیما و رسانه، گردشگری، صنایع دستی و در نهایت تحقیق و توسعه در ﺍﻣﻮﺭ ﻓﺮﻫﻨﮓ، تربیت بدنی ﻭ ﮔﺮﺩﺷﮕﺮی است.
بد نیست اشاره‌ای کنیم که در طی ده سال گذشته، برنامه‌های فرهنگی به صورت متناوب کم یا زیاد می‌شدند. برخی از این تناوب ها به دلیل قرار گرفتن دستگاه جدید در تنظیمات بودجه بوده یا آنکه فعالیت های یک برنامه به حدی متنوع و گسترده شده بود که بودجه ریزان آنها را از یکدیگر جدا کرده و برنامه جدیدی ایجاد کردند و یا مانند امسال همه دستگاه ها را ذیل چند عنوان مشخص گرد آوردند.
بودجه فرهنگ بسیار ناچیز است
اما موضوع این است که در نهایت آنچه که اهمیت دارد عملکرد نهادهای فرهنگی سهیم در بودجه است که آیا خروجی، با بودجه در نظر گرفته شده همخوانی دارد یا خیر؟ در این خصوص به گفتگو با یک کارشناس فرهنگی پرداختیم.
دکتر وضیعی با اشاره به اینکه «آنچه از بررسی‌ها به دست می‌آید، بیانگر این است که بودجه فرهنگی علی‌رغم جایگاه مهمی که در جامعه سازی و فرهنگ پذیری دارد، بسیار ناچیز است» مطرح می‌کند: هرچند بسیاری از فعالیتهای فرهنگ رسمی از سوی دولت حمایت می شوند، اما با توجه به اینکه نظام سیاستگذاری فرهنگی به گونه ای طراحی شده که امکان ایجاد یک جریان فراگیر فرهنگی را در کل کشور با این منابع اندک در اختیار ندارد، طبیعی است که بسیاری از فعالیتهای فرهنگی شکلی غیر رسمی به خود بگیرد و چندان در راستای سیاست های مورد نظر سیاست گذاران نباشد.
موضوع موازی کاری در بودجه 1401
وی با اشاره به اینگه «درلایحه بودجه 1401، دو نهاد سازمان تبلیغات اسلامی و وزارت فرهنگ با مجموعا 37 زیرمجموعه، گسترده ترین نهادها هستند» بیان می‌کند: این بدان معنا است که 6هزار و 572 میلیارد تومانی که برای آنها در نظر گرفته شده است، باید به درستی بین 37 دستگاه فرهنگیی تقسیم گردد.
این کارشناس فرهنگی با اشاره به موازی کاری در بودجه 1401 عنوان می‌کند: چرا همواره موازی کاری تاکنون مورد توجه هیچ نهاد یا شخص تصمیم گیری قرار نگرفته که برای رفع آن اقدام کند؟ در این خصوص باید اشاره ای داشته باشیم وظایف سازمان تبلیغات اسلامی که فعالیت های آن با بسیاری از نهادهای دیگر همچون شورای عالی و همچنین مرکز خدمات حوزه‌های علمیه، سازمان اوقاف و امور خیریه، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، شورای سیاستگذاری حوزه‌های علمیه خواهران و… همخوانی و همپوشانی دارد.
چالش‌ها و مشکلات حوزه فرهنگ
وی می‌گوید: در حوزه وزارت فرهنگ و ارشاد چالش‌ها و مشکلات متعددی از بخش نشر گرفته تا حوزه‌های هنری اعم سینما و تئاتر و… وجود دارد. به طور نمونه ایران قدمت و جامعه هنری بسیار بالا که رتبه ۹ الی ۱۰ تولید فیلم در دنیا را در اختیار دارد، در بحث تعداد صندلی سینما جزو کشورهای در رنکینگ پایین جهان قرار داریم.
وی با اشاره به صحبت‌های وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ابراز می‌کند: بازنگری و بررسی لایحه بودجه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جهت تسهیل و ایجاد فضای لازم برای ورود سرمایه به منظور افزایش زیر ساخت‌ها و بالا رفتن تولیدات فرهنگی و از همه مهمتر امکانات فرهنگی خواهد بود.
لزوم تدوین یک برنامه جامع گردشگری
وضیعی تصریح می‌کند: در بودجه گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع‌دستی نیز باید به اهمیت توسعه ایرانگردی و گردشگری داخلی در کنار جذب گردشگران اندیشیده شود. چراکه ایران در شاخص اولویت‌دهی به سفر و گردشگری، در شاخص‌های اعلام شده برای سنجش میزان رقابت‌پذیری کشورها همواره رتبه نامطلوبی را به خود اختصاص داده است.
وی ادامه می‌دهد: هرچند کم بودن بودجه گردشگری، مشکل اصلی این صنعت نیست؛ بلکه محول کردن نامناسب وظایف و عدم توزیع وظایف در دیگر دستگاه‌ها، به همراه عدم نظارت بر صرف بودجه‌های دستگاهی، عاملی است که عملیاتی شدن برنامه‌های مدون را با دشواری روبه‌رو کرده است.
وی تاکید می‌کند: از سوی دیگر لزوم تدوین یک برنامه جامع گردشگری که مبنای درستی برای بودجه ریزی در این بخش باشد، بسیار احساس می‌گردد.
لزوم شفاف سازی از جانب صداوسیما
این کارشناس فرهنگی با اشاره به عملکرد صداوسیما در سال‌های اخیر می‌گوید: در سال‌های اخیر سازمان صداوسیما نیز به طور مشخص شفاف سازی نسبت به هزینه هایش ندارد و حتی مشخص نیست چطور بودجه میان برنامه‌سازان، سریال‌سازان، شبکه‌ها و بخش‌های مختلف رسانه ملّی تقسیم می‌شود؟
وی می‌افزاید: بیشترین رقم اختصاص یافته از این بودجه (۳ هزار و ۸۷۲ میلیارد تومان که تقریبا به میزان کل بودجه سال گذشته این سازمان است)، قرار است در بخش تولیدات تلویزیونی صرف شود. صداوسیمایی که روزگاری مجموعه‌های نمایشی محبوبش خیابان‌ها را خلوت می‌کردند و راهی برای معرفی و مشهور کردن بازیگران بود در ادامه با تولید سریال‌های نمایشی بی‌کیفیت و محتوای نه چندان مناسب، مخاطبانش را از دست داد.
فرهنگسازی، وظیفه‌ای بر دوش صداوسیما
وضیعی تاکید می‌کند: در لایحه بودجه 1401 صداوسیما حتی از بیمه شخص ثالث هم سهم بودجه دارد، تا برنامه‌های فرهنگ سازی در جهت کاهش حوادث رانندگی و تصادفات جاده ای بسازد. یا حتی فرهنگسازی در زمینه کتاب خوانی با توجه به سرانه بسیار پائین ان در ایران و یا…! محور چند درصد از خروجی آنتن محتوایی است که برای جامعه امروز مفید باشد و شعاری نباشد؟ عموم مردم بر این باور هستند که رسانه ملی نفوذ و مقبولیتش را در جامعه از دست داده است و دیگر چندان پرمخاطب محسوب نمی‌شود.
وی با تاکید بر اینکه «صداوسیما علاوه بر بودجه از طریق تبلیغات و تولید برنامه‌های مشارکتی و حمایتی، جذب اسپانسر و روشهای کاسب کارانه درآمد دارد» می‌گوید: این رسانه باید به قدری توانمند باشد تا به عنوان اصلی‌ترین رسانه کشور، مخارج خود ولو با بودجه‌ای بسیار کمتر از چیزی که در نظر گرفته می‌شود، تامین کند. چطور یک روزنامه باید با جذب آگهی به بقای خودش ادامه دهد، اما یک رسانه با چنین گستردگی نتواند هزینه‌های خود را تامین کند؟
وی مطرح می‌کند: باید عملکرد رادیو و تلویزیون خود را با کشورهای دیگر و تولیدات آنها مقایسه کنیم تا بدانیم صداوسیما با چنین دستگاه و مخارج عریض و طویلی چه تولیداتی را ارائه می‌دهد و رضایتمندی مردم از تولیدات رسانه ملی در چه سطح است.
اهمیت بودجه در توسعه فرهنگی
بودجه آئینه تمام نمای همه برنامه‌ها و فعالیتهای سازمان‌ها بوده و نقش بسیار مهم و حیاتی در توسعه ایفا می‌کند. به عبارتی بودجه شاهرگ حیاتی هر سازمانی می‌باشد، زیرا سازمان‌ها تمام فعالیت‌ها را در چارچوب بودجه انجام می‌دهند. اما موضوع این است که بودجه باید با خروجی هر نهاد و سازمان همخوانی داشته و شفاف باشد. شفافیت هم که همان اصلی است که در اقتصاد ایران مهره گمشده محسوب می‌گردد! ما برآنیم که در یک سلسه گزارش به سراغ هرکدام از این دستگاه‌ها برویم، تابتوانیم به پاسخی روشن دست پیدا کنیم.