زعفران به نام ایران به کام دیگران!
مهناز اصغری
هرچند ایران تولیدکننده عمده زعفران جهان است و بیش از 80 درصد نیاز جهان به این محصول در ایران تولید می‌شود، اما چند سالی است که طلای سرخ ایران با چالش‌ها و تهدیدهای مختلفی روبرو است. این روزها زعفران‌کاران از شرایط کشت این محصول و بازدهی اقتصادی آن ناراضی هستند.
هجوم دلالان
در این خصوص یک تولید کننده زعفران در گفتگو با «صبح امروز» با گلایه بیان می‌کند: چند سالی می‌شود که سودجویان، زعفران را در روزهای اوج برداشت به قیمت‌های پایین خریداری کرده و زحمات یک ساله قشر زحمتکش زعفران‌کار را نادیده می‌گیرند. کشاورزان هم برای اینکه بخشی از هزینه‌های خود را جبران کنند، مجبور هستند به این فروش تن دهند.
غلامی با اشاره به اینکه « امسال 65 میلیون تومان پول آب دادم، کل محصول را 67 میلیون تومان خریدند!» می‌افزاید: متأسفانه کشاورزان به محض این که محصولشان را برداشت می‌کنند، دلالان از استان‌های همجوار به این منطقه روی آورده و کشاورزان نیز با قیمت بسیار پایین زعفرانشان را به آنها می‌فروشند تا بتوانند قسمتی از هزینه‌های کاشت تا برداشت این محصول را تامین کنند. ما مجبور هستیم محصولمان را همان ابتدای برداشت بفروشیم، اما اگر کمتر پول نیاز داشته باشیم، بخشی را در انبار می‌گذاریم تا با قیمت مناسب به فروش برسد.
وی بیان می‌کند: در سال‌های اخیر نبود صنایع فرآوری و بسته‌بندی، وضعیت نامناسب صادرات، دشواری دریافت تسهیلات و دلالی حال زعفران‌کاران را ناخوش کرده است.
عدم حمایت از زعفران‌کاران
این تولید کننده با اشاره به اینکه « حمایت خاصی از حضور سرمایه‌گذاران در استان فراهم نشده است» مطرح می‌کند: صادرات کیفی و چمدانی و ساکی، یعنی کلا منافع پنهان و ناشفاف ارجحیت دارد. سال گذشته هم عدم توجه دولت به بخش کشاورزی باعث شد که پیاز زعفران به قطر به شکل مسافری قاچاق شود که این مساله امسال افزایش تولید و صادرات زعفران ایرانی را تهدید کرده است. اکنون نیز در چند سال اخیر صادرات پیاز زعفران به افعانستان باعث شده تا این کشور نیز به رقیبی برای ایران تبدیل شود و جایگاه ایران در خصوص این محصول با چالش مواجه شود.
صادرات کیفی و چمدانی و ساکی، یعنی کلا منافع پنهان و ناشفاف ارجحیت دارد. اکنون نیز در چند سال اخیر صادرات پیاز زعفران به افعانستان باعث شده تا این کشور نیز به رقیبی برای ایران تبدیل شود و جایگاه ایران در خصوص این محصول با چالش مواجه شود
مافیای زعفران
وی می‌افزاید: همچنین مافیای زعفران شرکت‌های بزرگ صادراتی هستند که نبض بازار دست آنها است و قیمت گل و سرگل و همه چیز را کنترل می‌کنند. دولت و مجلس سال گذشته خیلی سعی کردند بر قیمت‌گذاری اثرگذار باشند، اما مافیا نشان داد که قدرت دست چه کسی است.
غلامی با اشاره به اینکه « هم مانند برنج و گندم باید برای زعفران هم نرخ تضمینی خرید تعریف شود تا کشاورزان بتوانند کشت زعفران را به عنوان یک محصول صادراتی ارزشمند توسعه دهند» می‌گوید: عدم توجه دولت به درخواست کشاورزان می‌تواند تولید و ارزآوری را کاهش دهد و کشاورز را نسبت یه کشت این محصول دلسرد کند.
وی تصریح می‌کند: اکنون داد و ستد زعفران کشور چون در مسیر یک اقتصاد درست قرار ندارد و بخشنامه‌هایی هم که صادر می‌شوند، چون نمی‌توانند رویه غیرمعقول اقتصاد حاکم بر زعفران را اصلاح کنند، فاقد کارایی و ضمانت اجرایی لازم است.
این تولید کننده زعفران مطرح می‌کند: خشکسالی و تهدید تولید زعفران در استان‌های مرجع این محصول مانند خراسان رضوی و خراسان جنوبی از یک‌سو موجب شده است که تولید محصول هرساله با مشکلات بیشتری مواجه شود و از سوی دیگر مافیا در این صنعت باعث شده تا همواره فروش زعفران ایران به‌نام کشورهای دیگر ازجمله اسپانیا و به‌تازگی افغانستان انجام شود و تولیدکننده داخلی که بخش بزرگ کار را به انجام می‌رساند، متضرر اول این داستان باشد و درآمد حاصل به جیب دیگران و دیگر کشورها سرازیر شود.
منفعت‌هایی که با تولید و صادرات همسو نیست
وی در پایان بندی صحبت‌هایش تاکید می‌کند: عمده‌ترین دلیلی که تا امروز برای ساماندهی زعفران کشور ما را به یک اجماع واحد نرسانده، به این خاطر است که منفعت‌هایی که در این حوزه تعریف شده، با تولید و صادرات همسو نبوده و نیست. بنابراین شاید ایجاد صنایع بسته بندی و برند مناسب برای صادرات این محصول به صورت مستقیم بتواند از این موضوع که زعفران ایران به نام ایران اما به کام دیگر کشورها باشد جلوگیری کند.
ثبت جغرافیایی برای چنین كالای ارزشمندی كافی نیست
نایب رئیس شورای ملی زعفران ایران نیز در گفت و گو با ایرنا گفت: زعفران ایران با وجود این كه یك كالای منحصر به فرد و استراتژیك به شمار می‌رود، اما هنوز ثبت جهانی نشده است. اما آنچه كه از سوی اتحادیه پس از گذشت سال ها اتفاق افتاده این است كه زعفران ایران در پنج منطقه ایران از جمله خراسان رضوی و جنوبی به ثبت جغرافیایی رسیده است.
غلامرضا میری با بیان اینكه به طور قطع ثبت جغرافیایی برای چنین كالای ارزشمندی كافی نیست و باید با وجود رقیبان زیادی كه دارد به ثبت جهانی در لیسبون پرتغال برسد، گفت: در غیر این صورت امكان این وجود دارد كه زعفران روزی0 به نام كشوری دیگری ثبت شود.
رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران کشور تصریح كرد: ثبت جهانی میراث یك كشور تنها توسط دولت ها صورت می‌گیرد، بنابراین انتظار می‌رود دولت در خصوص ثبت جهانی این كالای مهم تدابیری بیندیشد. زیرا اگر دیر بجنبیم این كالا نیز همانند برخی رشته‌های ورزشی ما توسط دیگر كشورها به ثبت جهانی خواهد رسید كه این موضوع نگران كننده است.
میری افزود: ایران به دلیل مشكلاتی كه در بحث صادرات دارد، بخش عمده تولیداتش توسط كشورهایی همچون افغانستان، اسپاینا، ایتالیا و امارات متحده عربی خریداری و صادر می‌شود، اما این كه اكنون افغانستان در بازارهای جهانی حرفی برای گفتن دارد؛ به دلیل این است كه خودمان اجازه این موضوع را به آنها دادیم، زیرا بین 8 تا 10 سال گذشته پیاز زعفران را با انگیزه این كه افغان ها، پیاز زعفران به جای خشخاش بكارند، به این كشور دادیم.
وی افزود: حتی كارشناسانی برای كشت این محصول به افغانستان اعزام شده‌اند و این بدان معناست كه ما محصول استراتژیك كشور خودمان را در اختیار افغانستان قرار دادیم.
قاچاق پیاز زعفران به افغانستان
نایب رئیس شورای ملی زعفران ایران با بیان اینكه هر ساله بخش قابل توجهی پیاز زعفران به افغانستان قاچاق می‌شود و به همین دلیل آنها هر سال كشت زعفران را افزایش می دهند، گفت: اكنون كشورهایی افغانستان را از لحاظ سیاسی، اقتصادی و استراتژیك حمایت می‌كنند تا برای خودشان (به غیر از ایران) تامین كننده دومی داشته باشند بدان معنا كه تنها تامین كننده زعفران در دنیا ایران نباشد، تا از این اتفاق آن ها سود لازم را ببرند.
راهی برای دور زدن تحریم‌ها
همچنین حسین زینلی، مجری طرح گیاهان دارویی كشور در وزارت جهاد كشاورزی نیز در گفت و گو با ایرنا علت صادرات زعفران ایران توسط افغانستان را تعرفه ترجیحی توسط این كشور دانست و گفت: تعدادی از ایرانیان در كشورهای مختلف شركت دارند و تجارت می كنند؛ در واقع با این روش تحریم‌ها را دور می‌زنند در این شرایط ما تجارتمان را انجام می‌دهیم، اما كالا با نام و برند كشور ثالث صادر می‌شود.
پیاز زعفران را از مشهد بردند قطر تولید کنند
هرچند موضوع مشکلات حوزه زعفران بسیار گسترده است و مافیای پشت پرده و صادرات به شکل‌های غیرقانونی و… ساعتها جای بحث و اعمال نظر دارد، اما در پایان این گزارش بد نیست اشاره‌ای داشته باشیم به توئیت سال گذشته مهدی علی‌پور، یک فعال اتاق بازرگانی و صادرکننده که از صادرات چمدانی پیاز زعفران از مشهد به قطر خبر داد. او در این باره نوشته بود: « پیاز زعفران را از مشهد بردند قطر تولید کنند. سفیر هم با افتخار شرکت کرده است. چند سال دیگه با پول قطری‌ها کسی نامی از زعفران ایرانی به یاد نمی‌آورد»
بنابراین اگر روال زغفران همین باقی بماند در چند سال آینده نه دیگر عمده تولید کننده خواهیم بود و نه خبری از حفظ این میراث برای کشور باقی می‌ماند. اگر صادراتی انجام می‌شود باید دولت در آن نقش داشته و شخص پشت ماجرا نباشد و اگر دولت از کشاورزان چشم حمایت دارد نیز باید خرید تضمینی با قیمت منطقی را در نظر داشته باشد.