وقتی هوا جان ما را می‌گیرد!
سرویس اجتماعی
در سال‌های اخیر گسترش شهرسازی، افزایش ساخت‌وسازها در شهرها، بیشتر شدن مهاجرت‌ها، میزان زیاد خودرو در سطح شهرها به‌ویژه کلانشهرها، بی‌توجهی به الگوهای توسعه پایدار و امروز هم وجود مازوت منجر به آلودگی بیش از پیش هوا شده است و این اتفاق مشکلات جدی را برای مردم و محیط زیست به وجود آورده. پرسش طرح شده این است که چه شرایطی منجر به افزایش آلودگی‌ها در شهرها شده، آیا تنها ماشینی شدن زندگی‌‌ها و افزایش خودرو عامل این حجم از آلودگی هوا در کلانشهرها است؟
براساس آمارهای جهانی تهران جزو یکی از 10 شهر جهان است که دارای بیشتری آلودگی هوا می‌باشد به طوریکه متخصصان داخلی آلودگی هوای تهران را با ابر چالش یاد می‌کنند. اخیرا علی روشنی، سرپرست اداره حفاظت محیط زیست شهرستان تهران، بیان کرده است بیش از ۲۰ دستگاه براساس قانون هوای پاک وظایفی بر عهده دارند و همه دستگاه‌های مکلف باید در جهت انجام وظایفشان تلاش کنند البته ایجاد هماهنگی بین همه دستگاه‌ها در سطح ملی باید اتفاق بیفتد تا این ابر چالش زیست محیطی حل شود.
نکته‌ای که در این بین وجود عدم پذیرش مسئولیت سازمان‌های متولی در این زمینه است. درواقع نه تنها کلانشهر تهران، بلکه شهرهای بزرگ دیگری چون مشهد، اصفهان، شیراز و … درگیر این معضل شده‌اند و تنها اقدامی که مسئولان مربوطه طی 10 سال اخیر در این رابطه انجام داده‌اند اعلام میزان شاخص آلودگی هوا و تأثیرگذاری آن بر گروه‌های حساس و در برخی موارد برای همه گروه‌هاست.
به گفته مدیر کل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران، سالانه ٣٠ هزار نفر در ایران بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند و این نکته‌ای قابل تأمل است و حکایت از انجام نشدن محورهای مؤثر بر کاهش آلودگی هوای شهرهای بزرگ از عدم اولویت و اهمیت موضوع قانون هوای پاک به عنوان محملی قابل اتکا برای برون‌رفت از معضل آلودگی هوا در کلانشهرها دارد.
عوامل گوناگونی منجر شده که وضعیت آلودگی هوای شهرهای بزرگ ایران طی چند سال اخیر به این حد از وخامت برسد: عواملی چون فقدان استانداردهای جهانی در ایران در زمینه استفاده از انرژی پاک، عدم نظارت‌های دقیق بر آلودگی‌هایی که بخش صنعت تولید می‌کنند، تحریم‌های موجود که منجر به عدم دسترسی به امکانات استاندارد جهانی می‌شود و عدم اجرای قانون هوای پاک در شهرهای بزرگ
درواقع عوامل گوناگونی منجر شده که وضعیت آلودگی هوای شهرهای بزرگ ایران طی چند سال اخیر به این حد از وخامت برسد: عواملی چون فقدان استانداردهای جهانی در ایران در زمینه استفاده از انرژی پاک، عدم نظارت‌های دقیق بر آلودگی‌هایی که بخش صنعت تولید می‌کنند، تحریم‌های موجود که منجر به عدم دسترسی به امکانات استاندارد جهانی می‌شود، بی‌توجهی مسئولان مربوطه در رابطه با اجرای وظایفی که بر عهده دارند و عدم اجرای قانون هوای پاک در شهرهای بزرگ.
در این بین نیروگاه‌های حرارتی سوخت، مازوت و گازوییل‌های پر دود استفاده می‌کنند که همین عامل نیز منجر به وخیم شدن وضعیت آلودگی هوا شده است. هر چند این واحدها در حال حاضر از گاز طبیعی استفاده می‌کنند.
اما در این بین وضعیت کلانشهر مشهد در زمینه آلودگی هوا چگونه است؟
سال گذشته بود که محمدرحیم رهنما، استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی، درباره تاثیرات این ساخت‌وسازها بر آلودگی هوا و محیط زیست گفت‌وگویی با «صبح امروز» داشت. درواقع رهنما معتقد بود که اگر به وضعیت سفره‌های زیرزمینی برای تامین آب مصرفی مردم در مناطق گرم و خشک با توجه به توان محیط توجه شود متوجه می‌شویم که این شهرها فاقد ظرفیت گستردگی هستند. اصولأ در مناطق خشک و نیمه‌خشک شهرها باید جمعیتی ثابت در حد یک میلیون نفر داشته باشند تا توزیع جمعیت متناسبی وجود داشته باشد.
وی با بیان اینکه «مشکل اصلی در پدیده آلودگی هوا، افزایش گازهای گلخانه‌ای ناشی از سوخت خودروها و نیروگاه‌هایی است که در هوا پخش می‌شود و باعث به وجود آمدن مشکلات موجود در جریان هوا می‌گردد» خاطرنشان کرد: ساختمان‌های بلند، مانع از چرخش هوای گرم و سرد و جریان هوا در شهر می‌شوند. عامل اصلی این شرایط در چرخش آب‌و‌هوا افزایش گازهای گلخانه‌ای است؛ بنابراین عوامل طبیعی در این جریان نقشی ندارند.
به غیر از مسائلی که پیشتر به عنوان عوامل آلودگی هوا به آن اشاره شد در شهر مشهد و دیگر کلان‌شهرهای ایران فاکتورهای دیگری نیز وجود دارد که منجر شده آلودگی هوا را طی 10 سال اخیر به بالاترین میزان خود برساند. متخصصان شهری معتقد هستند که در گذشته اصول خاصی برای ساخت‌وساز رعایت می‌شد و همه مسائل از جمله منطقه ساختمان، وضعیت جغرافیایی، جهت وزش باد موردر توجه قرار می‌گرفت، به طور مثال در منطقه ششصد دستگاه، همه شرایط از جمله ارتفاع و فضای سبز اطراف رعایت شده است. متاسفانه از زمانی که ادارات دولتی در اطراف کال مشهد شروع به ساخت‌وساز بدون در نظر گرفتن تمهیدات لازم برای پارکینگ و … کردند، این مناطق دچار تغییرات ناخواسته‌ای از قبیل آلودگی صوتی، ترافیک و … شدند. درواقع اصول دقیق در این ساخت‌وسازها رعایت نشده است.
ایران جزو کشورهایی است که در تولید آلاینده‌ها نقش بسیار زیادی دارد؛ درواقع میانگین تولید آلاینده‌ها در ایران ۸ تن به ازای هر نفر است که این رقم بسیار بالایی در جهان است. پس در این زمینه آنچه که بسیار اهمیت دارد نحوه عملکرد مسئولان مربوطه در این زمینه است چرا که بی‌توجهی نسبت به چنین مسأله‌ای می‌تواند در سال‌های آینده جان هموطنان بیشتری را بگیرد. اگر چه که نباید نقش مدیریت شهری در این زمینه نادیده گرفت و مدیریت شهری باید استراتژی‌های بلندمدتی برای آینده کشور در نظر گرفته باشد.
سه سال گذشته بود که محمد مقدوری، معاون هماهنگی امورعمرانی استانداری خراسان رضوی از برنامه‌ریزی برای کاهش ۵۰ درصد آلودگی هوای مشهد در بازه زمانی ۳ ساله خبر داد.
او بیان کرده بود که «دستگاه های ذی ربط و به ویژه بانک های عامل باید زمینه نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی و بار مشهد را فراهم آورند تا آلودگی هوای شهر کاهش یابد. برنامه سازمان های مختلف برای کاهش ۵۰درصدی آلودگی هوای مشهد دربازه زمانی 3 ساله بررسی و مقرر شد ارگان ها علاوه برپیگیری اعتبارات ملی و دستگاهی خود در این رابطه برنامه هایی را برای تخصیص اعتبارات استانی ارائه کنند تا در جلسات آتی کارگروه تعیین تکلیف شد».
با این وجود همچنان با گذشت 3 سال از این موضوع می‌بینیم که وضعیت آلودگی هوای مشهد نه تنها بهبودی نداشته بلکه سال به سال وخیم تر هم می‌شود.