دخل و خرج دولت در اولین بودجه قرن
مهناز اصغری
پس از گمانه زنی‌های بسیار در هفته‌های اخیر در خصوص مهمترین سند مالی قرن سال آتی کشور، بالاخره روز گذشته از جزئیات اولین لایحه بودجه پیشنهادی دولت سیزدهم رونمایی شد.
به گزارش روزنامه «صبح امروز» بودجه سال ۱۴۰۱ کل کشور از حیث منابع و مصارف بالغ بر سی و شش میلیون و سیصد و ده هزار و هفتصد و چهار میلیارد و ششصد و بیست و هشت میلیون (۳۶.۳۱۰.۷۰۴.۶۲۸.۰۰۰.۰۰۰) ریال به شرح زیر است:
الف- منابع بودجه عمومی دولت از لحاظ درآمدها و واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای و مالی و مصارف بودجه عمومی دولت از حیث هزینه‌ها و تملک دارایی‌های سرمایه‌ای و مالی، بالغ بر پانزده میلیون و پنجاه و دو هزار و سیصد و نود و شش میلیارد و یکصد و سیزده میلیون (۱۵.۰۵۲.۳۹۶.۱۱۳.۰۰۰.۰۰۰) ریال شامل:
۱: منابع عمومی بالغ بر سیزده میلیون و هفتصد و بیست هزار میلیارد (۱۳.۷۲۰.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال.
۲: درآمد اختصاصی وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی بالغ بر یک میلیون و سیصد و سی و دو هزار و سیصد و نود و شش میلیارد و یکصد و سیزده میلیون (۱۰۳۳۲.۳۹۶.۱۱۳.۰۰۰.۰۰۰) ریال.
ب؛ بودجه شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت از لحاظ درآمدها و سایر منابع تأمین اعتبار بالغ بر بیست و دو میلیون و سیصد و چهارده هزار و هفتاد و نه میلیارد و سیصد و هجده میلیون (۲۲.۳۱۴۰۰۷۹.۳۱۸.۰۰۰.۰۰۰) ریال و از حیث هزینه‌ها و سایر پرداخت‌ها بالغ بر بیست و دو میلیون و سیصد و چهارده هزار و هفتاد و نه میلیارد و سیصد و هجده میلیون (۲۲.۳۱۴۰۰۷۹.۳۱۸.۰۰۰.۰۰۰) ریال.
وضعیت نامشخص وام ازدواج
از نکات خاص لایحه بودجه 1401 می‌توان به وام ازدواج سال آینده اشاره کرد، چراکه بند مشخص و رقم وام های ازدواج در لایحه بودجه 1401 حذف شده است و ظاهرا دولت اختیار کلی برای تعیین آن در هیات وزیران با هماهنگی دستگاه‌ها را درخواست کرده است.
همچنین در این لایحه دولت پیش‌بینی کرده است که از محل مالیات‌ها حدود 400هزار میلیارد تومان کسب درآمد کند. این درحالی است که در بودجه 1400 مرکز پژوهش‌های مجلس معادل 247 هزار میلیارد تومان به عنوان درآمدهای مالیاتی پیش‌بینی شده بود.
حذف ارز 4200 تومانی
از دیگر دستاوردهای این لایحه نیز می‌توان به حذف ارز 4200 تومانی اشاره کرد. در این خصوص دولت در لایحه بودجه سال آتی در ازای اصلاح این ارز، پیشنهاد داده است یارانه جدیدی به مردم پرداخت شود. در این خصوص بر اساس تبصره 14این لایحه دولت قصد دارد ۱۰۰ هزار میلیارد تومان برای جبران اصلاح نرخ کالاهای اساسی، دارو، یارانه نان و خرید تضمینی گندم اختصاص دهد که به نظر می‌رسد منابع حاصل از این یارانه‌ها از محل حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی حاصل خواهد شد.
مالیات بر منازل و خودروها
در این لایحه برای اولین بار خودروهای بالای یک میلیارد و منازل مسکونی و ویلاهای بالای 10 میلیارد تومان مشمول مالیات بر دارائی می‌شوند که به صورت سالانه اخذ خواهد شد.
همچنین بر اساس بند خ تبصره ۶ لایحه بودجه ۱۴۰۱ اولین نقل و انتقال قطعی ساختمان‌های نوساز اعم از مسکونی و غیر آن که بیش از ۳ سال از تاریخ احداث آنها نگذشته باشد، مشمول مالیات ۲.۵ درصدی بر پایه میانگین قیمت‌های روز منطقه مبنای تعیین ارزش املاک که در ماده ۶۴ قانون مالیات‌های مستقیم آمده است خواهند شد.
مالیات 300هزار تومانی هر واحد مسکن مهر
بر اساس جزو ۵ بند الف تبصره ۱۱ لایحه بودجه ۱۴۰۱، مالیات مسکن مهر شامل آماده‌سازی، محوطه‌سازی، زیربنایی و روبنایی در قراردادهای سه‌جانبه، تعاونی ساز و خودمالک ۳۰۰ هزار تومان به ازای هر واحد مسکونی تعیین شده است. پرداخت این پایه مالیاتی بر عهده پیمانکار است و از متقاضی دریافت نخواهد شد.
نرخ سود وام مسکن مهر
بر اساس جزو ۴ بند الف تبصره ۱۱لایحه بودجه ۱۴۰۱ در صورتی که متقاضیان مسکن مهر از دریافت دفترچه اقساط وام یارانه‌ای خودداری کنند، نرخ سود تسهیلات آنها ۱۸ درصد محاسبه می‌شود.
اعطای تسهیلات بانکی بابت واردات کالاهای اساسی
بر اساس لایحه بودجه تقدیمی به مجلس، دولت به سه دستگاه شرکت بازرگانی دولتی ایران، پشتیبانی امور دام کشور و همچنین خدمات حمایتی کشاورزی مجوز دریافت تسهیلات بانکی بابت واردات کالاهای اساسی را داده است. این بند برای اولین بار است که در بودجه سالانه دیده می‌شود.
معافیت مالیاتی حقوق تا ۵ میلیون تومان
بر طبق پیش بینی صورت گرفته در بند ۵ تبصره ۱۲ سقف معافیت مالیاتی ۶۰ میلیون تومان در سال پیش‌بینی شده است. بر این اساس حقوق کارکنان در هر ماه تا ۵ میلیون تومان از پرداخت مالیات معاف است. همچنین نحوه پرداخت دیگر مالیات‌های حقوق به این ترتیب است که نسبت به مازاد ۶۰ میلیون تومان در سال تا ۱۲۰ میلیون تومان ۱۰ درصد، نسبت به مازاد ۱۲۰ میلیون تا ۲۴۰ میلیون تومان ۱۵ درصد و نسبت به مازاد ۲۴۰ میلیون تومان تا ۲۰ درصد مشمول مالیات خواهد شد.
معافیت مالیاتی در ۱۴۰۱ منوط به رفع تعهد ارزی
در لایحه بودجه ۱۴۰۱ تصریح شده است که برخورداری از معافیت مالیاتی برای درآمدهای حاصل از صادرات کالا، خدمات و هرگونه جایزه و مشوق‌های صادراتی منوط به بازگشت ارز حاصل از صادرات به چرخه اقتصادی کشور است.
آغاز به کار صندوق پیشرفت و عدالت ایران
بر اساس لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ به منظور توسعه سرمایه‌گذاری‌ها، صندوق کارآفرینی امید به صندوق پیشرفت و عدالت ایران تغییر نام یافته و با ۳۱ صندوق استانی تابعه، فعالیت خود را آغاز خواهد کرد. لازم به توضیح است براساس اعلام نمایندگان مجلس تشکیل این صندوق‌ها به مصوبه مجلس نیاز دارد.
بانک مرکزی مکلف به پرداخت تنخواه به سازمان هدفمندی یارانه‌ها
مطابق با بند ۴ تبصره ۱۴ لایحه بودجه ۱۴۰۱، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مکلف است برای پرداخت به موقع مصارف هدفمندی و بر اساس درخواست سازمان برنامه و بودجه معادل یک درصد جمع مصارف جدول تبصره ۱۴ را به صورت تنخواه در اختیار سازمان هدفمندی یارانه‌ها قرار دهد. تنخواه مذکور باید حداکثر تا دو ماه پس از دریافت از محل منابع جدول مذکور تسویه گردد. شرط استفاده مجدد از این تنخواه، تسویه تنخواه قبلی است. این حکم مشمول تنخواه خزانه‌داری کل کشور نمی‌شود.
اختصاص 4هزار میلیارد تومان برای تنظیم بازار کالاهای اساسی
طبق لایحه بودجه ۱۴۰۱، دولت برای یارانه نهاده‌های کشاورزی، تنظیم بازار کالاهای اساسی و ضروری و تادیه تعهدات مربوط در ردیف ۱۸ جدول تبصره ۱۴ لایحه بودجه ۱۴۰۱، ۴۰,۰۰۰ میلیارد ریال اعتبار در نظر گرفته است.
پرداخت یارانه نقدی همانند سال ۱۴۰۰
بر اساس احکام لایحه بودجه سال ۱۴۰۱، دولت همانند سال ۱۴۰۰ یارانه نقدی و معیشت را پرداخت خواهد کرد. در این خصوص حدود ۷۴ هزار میلیارد تومان برای پرداخت یارانه نقدی و یارانه معیشتی و ۳۶ هزار میلیارد تومان برای پرداخت به خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی اختصاص داده شده است.
همچنین بر اساس بند ب تبصره ۱۴ لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی باید با همکاری سازمان هدفمندی یارانه‌ها و با استفاده از پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان حداکثر ظرف سه ماه پس از ابلاغ قانون بودجه به دهک‌بندی درآمدی کلیه خانوارهای یارانه‌بگیر پرداخته تا اتکاء نسبت به حذف یارانه نقدی و معیشتی خانوارهای پردرآمد اقدام گردد.
افزایش 2ساله سن بازنشستگی
طبق بند د تبصره ۲۰ لایحه بودجه ۱۴۰۱، حداقل و حداکثر بازنشستگی تمامی مستخدمین مرد و زن به هر میزان سابقه خدمت در صندوق سازمان تامین اجتماعی ۲ سال افزایش می‌یابد. همچنین محاسبه حقوق بازنشستگی در تمامی صندوق‌های بازنشستگی اعم از کشوری، لشکری، سازمان تأمین اجتماعی بر اساس متوسط حقوق سه سال آخر زمان اشتغال خواهد بود.
جریمه سنگین برای ندادن عوارض
بر اساس بند ک تبصره ۶ لایحه بودجه سال آتی، در صورت عدم پرداخت عوارض آزادراهی در پایان زمان مقرر، خودروی مذکور مشمول ۲۰ درصد جریمه غیر قابل بخشودگی علاوه بر عوارض مصوب در آن آزادراه خواهد شد. همچنین در صورت تأخیر بیش از یک ماه، علاوه بر پرداخت اصل و جریمه ۲۰ درصدی مذکور، ۲ درصد نرخ عوارض آزادراه نیز مجدداً جریمه خواهد شد. از سوی دیگر به ازای هر یک ماه تأخیر در پرداخت ارقام مذکور، ۲۰ درصد جریمه دیگر به این ارقام افزوده می‌شود.
افزایش 5درصدی جریمه‌های رانندگی سال آینده
بر اساس بند ج تبصره ۱۰ لایحه بودجه ۱۴۰۱ تعرفه جرایم رانندگی ۵ درصد افزایش می‌یابد. از درآمد حاصل از آن نیز،
۱۵۰ میلیارد تومان برای تأمین هزینه‌های معلولان شدید و بیماران ضایعات نخاعی به سازمان بهزیستی،۱۵۰ میلیارد تومان به وزارت راه و شهرسازی، ۱۰۰ میلیارد تومان برای درمان بیماران سوانح جاده‌ای به جمعیت هلال احمر و ۱۰۰ میلیارد تومان دیگر هم برای خرید تجهیزات اتاق تشریح در اختیار سازمان پزشکی قانون قرار می‌گیرد.
درآمد ۵۰۰ میلیارد تومانی دولت از فروش بیمه شخص ثالث
بر اساس بند الف تبصره ۱۰ لایحه مذکور، شرکت‌های بیمه‌ای مکلفند تا سقف ۵۰۰ میلیارد تومان از درآمد اصل حق بیمه شخص ثالث را بر اساس جدول پورتفوی (فروش) حق بیمه هر شرکت که شورای عالی بیمه آن را تعیین می‌کند به حساب خزانه داری کل کشور واریز کند.
خودروی اقساطی برای جانبازان بالای ۲۵درصد
طبق بند ی تبصره ۷ لایحه بودجه ۱۴۰۱، وزارت صنعت، معدن و تجارت مکلف است از طریق دو شرکت بزرگ خودروساز کشور، نسبت به فروش خودرو به جانبازان جسمی و حرکتی ۲۵ درصد و جانبازان ۵۰ تا ۷۰ درصد با معرفی بنیاد شهید، با اقساط پنج ساله اقدام کند.
افزایش ۱۱ هزار میلیارد تومانی اعتبارات منابع آب
اصلی‌ترین محور قانون بودجه ۱۴۰۱ برای وزارت نیرو، افزایش بهره‌وری آب و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر است. در این خصوص اعتبارات منابع آب از ۹.۳ هزار میلیارد تومان در قانون بودجه ۱۴۰۰ به ۲۲.۳ هزار میلیارد تومان در جهت رفع تنش‌های آبی و تقویت آبرسانی پایدار به مناطق ضروری شهری و روستایی؛ افزایش یافته است.
افزایش ۱۵ درصدی آب‌بهای شهری
وزارت نیرو از طریق شرکت‌های آب و فاضلاب استانی سراسر کشور مکلف است علاوه بر دریافت نرخ آب بهای شهری، به ازای هر مترمکعب فروش آب شرب بالاتر از الگوی مصرف تعیین شده توسط هیأت وزیران، پانزده درصد (۱۵٪) نرخ آب بها را افزایش داده و از مشترکان آب شهری، دریافت و به خزانه داری کل کشور واریز کند.
تکلیف شرکت ملی گاز به نصب کنتورهای هوشمند
طبق بند د تبصره ۱۵ لایحه بودجه سال آینده، جهت اصلاح الگوی مصرف گاز، شرکت ملی گاز ایران موظف است نسبت به هوشمندسازی مصرف با اولویت «مشترکان پرمصرف» و نصب «کنتورهای هوشمند» اقدام و هزینه مربوطه را به صورت «اقساطی» از مشترکان دریافت کند.
اصلاح تعرفه گاز صنایع
در جدول منابع تبصره ۱۴ قانون بودجه ۱۴۰۱ دولت از هدفمندی یارانه‌ها ۲۰۳ هزار میلیارد تومان افزایش منابع داشته که مبلغ ۹۴ هزار میلیارد تومان بابت اصلاح تعرفه سوخت پتروشیمی‌ها، صنایع پایین‌دستی، مجتمع‌های فولادی و سیمانی در نظر گرفته شده است که در ردیف بودجه سال گذشته وجود نداشت.
اعطای مجوز به سازمان انرژی اتمی برای تولید ۱۰ هزار مگاوات برق
طبق لایحه بودجه 1401، دولت اجازه دارد از طریق سازمان انرژی اتمی ایران نسبت به احداث ده هزار مگاوات نیروگاه اتمی تولید برق از طریق مشارکت با سازندگان بین المللی و صنایع داخلی اقدام نماید.
پرداخت حقوق کارمندان دولت فقط از طریق سامانه یکپارچه نظام اداری
بر اساس لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ دولت به منظور ساماندهی نیروی انسانی و کارکنان دولت و ایجاد انضباط مالی، پرداخت هرگونه حقوق و مزایای مستمر و غیرمستمر به تمامی کارکنان دستگاه‌های اجرایی، صرفاً بر اساس اطلاعات ثبت شده در سامانه یکپارچه اداری (کارمند ایران) و به ذی نفع نهایی (موضوع سامانه یکپارچه مدیریت مالی در بخش عمومی) انجام می‌گیرد.
افزایش پلکانی دستمزد
طبق بند الف تبصره ۱۲ لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ دولت برای حقوق کارکنان افزایش پلکانی حقوق در دستور کار قرار دارد؛ بر این اساس افزایش حقوق و دستمزد متوسط ۱۰ درصد است. بر این اساس افزایش ناخالص حقوق به‌صورت پلکانی معکوس از ۵ درصد تا ۲۹ درصد خواهد بود. اما حداقل حقوق کارکنان برای سال بعد چهار میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است.
رشد منابع درآمدی دولت در لایحه بودجه ۱۴۰۱
براساس لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ منابع درآمدی دولت در بودجه به میزان ۰.۶ درصد نسبت به لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ رشد را نشان می دهد. بر این اساس منابع بودجه عمومی دولت از لحاظ درآمد و واگذاری‌های دارایی‌های سرمایه‌ای و مالی بالغ بر ۱۵ میلیون ۵۲ هزار و ۳۹۶ میلیارد و یکصد و سیزده میلیون ریال پیش بینی می‌شود که این درآمد شامل منابع عمومی به میزان ۱۳ میلیون ۷۲۰ هزار میلیارد ریال، درآمد اختصاص وزارت خانه‌ها و مؤسسات دولتی بالغ بر یک میلیون و ۳۳۲ هزار و ۳۹۶ میلیارد و ۱۱۳ میلیون ریال، بودجه شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و مؤسسات انتفاعی به میزان ۲۲ میلیون و ۳۱۴ هزار و ۷۹ میلیارد و ۳۱۸ میلیون ریال پیش بینی شده است.
تهاتر 15هزار میلیارد تومانی وزارت نفت برای تامین قیر
براساس لایجه بودجه مطروحه، وزارت نفت مکلف است معادل ۱۵ هزار میلیارد تومان مواد اولیه به صورت ماهانه در اختیار پالایشگاه ها قراردهد تا به منظور تهاتر با قیر مورد استفاده قرارگیرد و بر اساس تخصیص سازمان برنامه و بودجه قیر مورد نیاز دستگاه‌های اجرایی تأمین شود.
اعطای مجوز فروش ۴.۵ میلیارد یورویی نفت به نیروهای مسلح
در لایحه بودجه سال آتی دولت مکلف شده است از طریق شرکت ملی نفت ایران در خصوص تقویت برنامه بنیه دفاعی و تحقیقات راهبردی تا مبلغ 4.5 میلیارد یورو نفت در اختیار نیروهای مسلح قراردهد. اجرای این حکم منوط به اجرایی شدن سقف تعیین شده در فروش نفت، میعانات و صادرات گاز است.
معادن از طریق بورس واگذار می‌شود
طبق بند ط تبصره ۷ لایحه بودجه ۱۴۰۱، وزارت صنعت، معدن و تجارت مجاز است نسبت به واگذاری مجوزها و معادن از طریق بازار سرمایه اقدام کند.
سهم ۲۰ درصدی صندوق توسعه از درآمدهای نفتی
بر اساس لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ دولت سهم صندوق توسعه ملی از منابع حاصل از صادرات نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز را ۲۰ درصد دیده که این رقم مشابه لایحه بودجه در سال ۱۴۰۰ است.
مجوز ساخت پالایشگاه ۳۰۰ هزار بشکه‌ای نفت سنگین
بر اساس لایحه بودجه سال ۱۴۰۱، دولت به وزارت نفت اجازه داده است از طریق شرکت دولتی ذیربط نسبت به احداث پالایشگاه نفت سنگین به ظرفیت ۳۰۰ هزار بشکه در روز از محل منابع داخلی با مشارکت بخش غیردولتی اقدام نماید.
انتقال صندوق بازنشستگی هما به صندوق بازنشستگی کشوری
مطابق با لایحه بودجه سال بعد، صندوق بازنشستگی هما با تمام اموال و دارایی خود به صندوق بازنشستگی کشوری منتقل می‌شود. در بند ز تبصره ۱۷ لایحه بودجه آمده است: مؤسسه صندوق بازنشستگی و وظیفه کارکنان شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران «هما»، با کلیه وظایف، اختیارات، تعهدات و دارایی‌ها از جمله اموال منقول و غیر منقول، سهام، امتیازات، موجودی، اسناد و اوراق و سایر حقوق ظرف سه ماه از تاریخ تصویب این قانون، به صندوق بازنشستگی کشوری منتقل می‌گردد.
و در پایان
در پایان بد نیست اشاره کنیم، آنچه در گزارش فوق خواندید چکیده‌ای از مهمترین بندهای این لایحه بود و در مهمترین سند مالی سال آینده به موارد دیگری همچون فروش 80هزار میلیاردی اوراق شرکت‌های دولتی، مجوز احداث نیروگاه از طریق صندوق پروژه، تمدید قانون برنامه ششم، کاهش 3درصدی حقوق گمرکی، ابلاغ طرح الگوی کشت توسط وزارت جهاد، توجه به کشت فراسرزمینی، اختصاص 2هزار میلیارد تومان به گازرسانی روستایی، سهم نداشتن شرکت ملی نفت از منابع حاصل از اصلاح قیمت بنزین سال 98 و… پرداخته شده است.