شهر چهل تکه
بنفشه رحیمی
فقدان زیبایی و عدم وجود نظم در فضا و نمای شهری، منجر به تاثیرگذاری مستقیم بر روحیه و رفتار افراد می‌شود. این مسئله، تبعات روانی قابل توجهی را در پی داشته و نظر بسیاری از روان‌شناسان محیط‌گرا و عصب شناسان را به خود جلب کرده است. در این راستا، اصالت فرهنگی و بازگشت به معماری اصیل در هر کشوری، احساس آرامش و شادمانی را در روح و روان شهروندان و رهگذران آن فراهم می‌کند.
به گزارش روزنامه «صبح امروز» محمدرضا حسین‌نژاد، معاون شهرسازی شهرداری مشهد با بیان اینکه «اگر ساختمان را یک مستطیل درنظر بگیریم که دو تا ممر داشته باشد، مثل ممر ال شکل یا ممر موازی، قاعدتا نمای اصلی را شکل می‌دهند و کناره‌های آن، نمای فرعی محسوب می‌شود» اظهار کرد: دستور داده شده است که نمای فرعی را به‌صورت بصری سیمان سفید کنند، ولی نمای اصلی طبق الگوی کمیته نما باید الزاما ساخته شود.
وی افزود: حدود سه الی چهار سال است که با اداره کل راه و شهرسازی توافقی داشته‌ایم و یک کمیته نمایی در معاونت شهرسازی در قسمت مدیر کل مطالعات، ایجاد کردیم که با کمک نخبگان و استاید دانشگاه، روی ساختمان‌های بند گروه «د» و ساختمان‌های پیرامون محیط حرم به‌صورت اخص و روی ساختمان‌های گروه «الف»، «ب» و «ج» به‌صورت اعلام ضابطه همکاری کرده‌ایم که این در پروانه قید می‌شود و هنگام پایان‌کار، هم به کمک ناظر و هم به کمک کارشناس شهرداری بررسی می‌شود.
حسین‌نژاد با بیان اینکه «تغییر در سطح شهر به‌صورت تدریجی رخ می‌دهد» تصریح کرد: باید در نظر گرفت که با وجود سه میلیون نفر جمعیت، آماری حدود ده‌هزار واحد ساخته شده از قبل داریم که ایده‌ها و سلایق متفاوتی از قبیل نمای رومی، کلاسیک یا حتی فاقد نما برای نمای ساختمان‌های خود به کار بردند. بحث اجباری شدن نما حین پایان کار در دهه اخیر در شهرداری مطرح بوده که درحال‌حاضر، به صورت قاعده‌مند بررسی می‌شود. تغییر در نما و شکل ساختمان‌ها باتوجه به تعداد معدود پروانه ساختی که صادر می‌شود، به صورت دفعی صورت نمی‌گیرد، بلکه خود را به مرور زمان نشان می‌دهد.
عبور از خط قرمزها، پیگرد جدی دارد
معاون شهرسازی شهرداری مشهد خاطرنشان کرد: قاعدتاً طبق خط قرمزهای موجود، به هر نما و تصویری که در تضاد با باورهای دینی کشور باشد، مجوزی داده نمی‌شود و باید با آن برخورد جدی شود. اگر قرار باشد نمای ساختمانی، طبق فرهنگ‌ها و ارزش‌هایی متفاوت از فرهنگ کشور ما ایجاد شود، حداقل نباید منافاتی با آن داشته باشد؛ بنابراین زیباسازی در شهر اگر طوری باشد که با فرهنگ و دین کشور در تعارض نباشد، اقدامی موثر و مفید است. در صورتی که شهروندی با اختلال یا اشکالی در نماهای سطح شهر مواجه شد، با ۱۳۷ شهرداری یا با حوزه معاونت فرهنگی در میان بگذارد.
هرج‌و‌مرج در نمای ساختمانی شهر
حسین‌نژاد: اگر زیباسازی در شهر با فرهنگ و دین در تعارض نباشد، اقدامی موثر و مفید است. در صورتی که شهروندی با اختلال یا اشکالی در نماهای سطح شهر مواجه شد، با ۱۳۷ شهرداری یا با حوزه معاونت فرهنگی در میان بگذارد
وی در پاسخ به این سوال که چرا برخی مناطق، نظم لازمه را بین ساختمان‌های احداث شده، ندارند؟ بیان کرد: نظم و ترتیب، حاصل ساخت‌وساز است که بستگی به وسع مالی سازنده دارد؛ یعنی کسی که توان مالی بیشتری داشته باشد، واحدهای بیشتر و کسی که از توان مالی کمتری برخوردار باشد، واحدهای کمتری هم می‌سازد؛ البته ناگفته نماند که گاهی هم این بی‌نظمی به مجوز‌هایی که صادر می‌شود وابسته است.
چهره شهر، یک منشا تغییرات رفتاری در انسان
دکتر بابک محبیان، عضو سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور و عضو AASM، در راستای تاثیرات چهره شهر بر افراد اظهار کرد: طراحی شهری و رنگ‌بندی کاملاً بر روحیه همه افراد موثر است. شاخه‌ای در روانشناسی به نام روانشناسی محیطی وجود دارد که به معماران، در زمینه بررسی تاثیرات معماری و دکوراسیون در رفتار، روحیه و حالات روانی افراد کمک می‌کند. این مسئله تنها مربوط به شهرها نیست و بسیاری از شرکت‌های بزرگ دنیا از این رشته برای تقویت بهره‌وری کارمندان خود استفاده می‌کنند؛ مثلا، شرکت‌های تولید خودرو مانند تسلا، پورشه و… از داده‌های این حوزه جهت بررسی اینکه آیا طراحی محیط کار و داخل خودرو بر خلقیات کارکنان و راننده تاثیر می‌گذارد، استفاده می‌کنند، تا فرسودگی روانی و اضطراب کمتری داشته باشند.
محبیان در پاسخ به این سوال که محیط اطراف خود را چگونه ادراک می‌کنیم؟ گفت: این، مربوط به حوزه احساس و ادراک در روانشناسی می‌شود که ادراکات مستقیماً با حالات خلقی ما در تجانس است. آزمایشی به نام “وایت روم” در روانشناسی ارائه شده؛ به این صورت که فردی در یک اتاق تماما سفید رنگ، بدون هیچ محرک و درون‌زاد بصری قرار می‌گیرد؛ نتایج این آزمایش نشان می‌دهد پس از سه الی چهار روز، فرد، دچار توهمات و خواب وی مختل شده و وضعیت روانی او به هم ریخته. در واقع این مسئله در زندگی روزمره نیز قابل مشاهده است که انسان ذاتاً هارمونی و زیبایی را دوست دارد. عدم تناسب طراحی با کاربری، منجر به اختلالاتی می‌شود. به عنوان مثال، اگر رنگ اتاق خواب قرمز باشد، کاملاً بر روی خواب تاثیر منفی گذاشته و آن را مختل می‌کند. این مسائل، موثر در پردازش‌های عصب‌شناختی و پس زمینه‌ای عصبی است.
ما از اصالت خود دور ماندیم
محبیان: وقتی از یک خانه با بافت و معماری قدیمی وارد یک آپارتمان با طرح و فضای مدرن می‌شویم، احساس دوگانگی به ما دست می دهد؛ به طوری که انگار از آب گرم وارد آب سرد شدیم! ما از اصالت و خط فرهنگی خود جدا شده و به صدها شاخه تقسیم شده‌ایم که این مسئله، ناخوشایندی شهروندان را در پی داشته است
وی در دامه افزود: بخشی از روانشناسی محیطی که به معماران کمک می‌کند، ملاحظات فرهنگی است؛ اگر معماری شهری مانند یزد و اصفهان را رویت کنیم، در مواجهه با آن، احساس آرامش و اصالت می‌کنیم؛ زیرا ریشه در فرهنگ اصیل کشورمان دارد. این بحث در معماری بومی مطرح است؛ مثلا، سبک معماری رومی در کشور‌های اروپایی دارای اصالت است و در فرهنگ آنها ریشه دارد. تقلید در چنین سبک‌هایی بدون توجه به ریشه تاریخی و فرهنگی‌شان در ساخت و ساز، چند مسئله را در پی دارد. پس از مدتی اصطلاحا از مد می‌افتد، هارمونی شهر ازبین می‌رود و آن احساس خوبی که در ابتدا به افراد می‌داد، فراموش می‌شود که فرد ایرانی با آن احساس همگنی نمی‌کند. به طور طبیعی، عدم هارمونی تجانس، از لحاظ پردازش‌های مغزی، آزاردهنده است.
بی توجهی صریح شهرداری به شرکت‌های روانشناسی محیطی!
محبیان توضیح داد: وقتی از یک خانه با بافت و معماری قدیمی وارد یک آپارتمان با طرح و فضای مدرن می‌شویم، احساس دوگانگی به ما دست می دهد؛ به طوری که انگار از آب گرم وارد آب سرد شدیم! ما از اصالت و خط فرهنگی خود جدا شده و به صدها شاخه تقسیم شده‌ایم که این مسئله، ناخوشایندی شهروندان را در پی داشته است. در نظر گرفتن ویژگی‌های روان‌شناختی، ساختار فرهنگی و تاریخی شهر و کمک گرفتن از متخصصین در حوزه روانشناسی محیطی، از ضرورت‌های ساخت و ساز است تا یک پیکربندی مناسب در نظر گرفته شود. در کشور ما شرکت‌هایی هستند که خدمات روانشناسی محیطی بسیاری ارائه می‌دهند اما مورد استقبال و توجه شهرداری قرار نمی‌گیرد.
موخره: برای داشتن شهری منظم، همگون و متجانس با فرهنگ و خلقیات افراد آن، نیازمند این هستیم که به اصالت خود نزدیک‌تر شویم. در واقع، بافت و نمای شهری، خود به تنهایی می‌تواند نمایانگر فرهنگ و وارستگی مردم آن شهر باشد. توجه به عوامل و پارامترهای بیان شده از سوی متخصصان، می‌تواند کمک شایانی در این راستا کند.