سرانه مطالعه، 16دقیقه و نیم!
در سال‌های اخیر همواره سرانه های ضد و نقیضی در خصوص مطالعه منتشر میشده است. آمارهایی مناقشه‌برانگیزی در حوزه فرهنگ که هرباره متغیر بود و از 2دقیقه تا 120 دقیقه اعلام میشد اما چندان به صحت و سقم آنها نمیتوانستیم دل خوش کنیم. در این میان مطالعه آماری کتاب‌های به امانت گرفته شده توسط اعضای کتابخانه‌های عمومی کشور منبع خوبی برای سنجش زمینه مطالعاتی ایرانیان در ۱۰ سال گذشته است.
به گزارش روزنامه «صبح امروز» و به نقل از تسنیم، در سال‌های گذشته آمارهای دیگری نیز از وضعیت مطالعه مردم منتشر شده است؛ آمارهایی که حکایت از این دارند که تنها 30 تا 35 میلیون نفر در ایران مطالعه غیردرسی دارند؛ به عبارت دیگر 59 درصد از ایرانیان کتاب غیردرسی نمی‌خوانند.
جدیدترین گزارش مرکز آمار ایران
اما تازه‌ترین آمار و ارقام به جدیدترین گزارش مرکز آمار ایران که با بررسی 62 هزار و 560 خانوار انجام شده اختصاص دارد. بر این اساس سرانه مطالعه ایرانی‌های 15 ساله و بیشتر در روز حدود 16 دقیقه و 32 ثانیه است.
بیش از 33 درصد افراد بالای 15 سال یک عنوان کتاب غیردرسی در ماه مطالعه کرده‌اند. اولویت مطالعه افراد به ترتیب قرآن و ادعیه، رمان و داستان‌های کوتاه و کتاب‌های روانشناسی و تربیتی اعلام شده است. با وجود این اعلام و آمارها، کارشناسان معتقدد هستند که سنجش سرانه مطالعه در ایران دقیق نیست و چندان نمی‌توان به آن اعتماد کرد.
گزاره‌های سرانه مطالعه، پیمایش دقیقی نیست
معاون توسعه کتابخوانی و کتابخانه‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی، در این زمینه می‌گوید: به نظر من گزاره‌هایی که برای سرانه مطالعه وجود دارد و پیمایش‌هایی که در این حوزه صورت گرفته‌اند، اساساً پیمایش‌های دقیقی نیست. میزان سرانه مطالعه در دنیا بر اساس یک شاخص‌ها و معیارهای ثابتی بررسی و اعلام می‌شود، اما تاکنون دستگاه‌های مختلف در کشور اعداد و ارقام مختلفی از سه دقیقه تا 47 دقیقه را برای سرانه مطالعه در کشور اعلام کرده‌اند که همین موضوع نشان‌دهنده این است که معیارهای در نظر گرفته شده برای این سنجش خیلی دقیق نیستند.
مهدی رمضانی ادامه می‌دهد: وضعیت تیراژ انتشار کتاب در چند حوزه موضوعی در کشور بالا است. طبیعتاً حوزه اول، حوزه کتاب‌های کمک آموزشی است و حوزه دوم کتاب‌های کودک و نوجوان؛ که این موضوع نشان می‌دهد که بچه‌های ما به واسطه این تیراژ کتابخوان هستند. پس از آن حوزه ادبیات و سپس کتاب‌های حوزه فنی در رده‌های بالاترین تیراژ کتاب در کشور قرار دارند که در حال چاپ و فروش هستند. به عنوان مثال بر اساس آمار ارائه شده از سوی خانه کتاب، در سال 99 مجموعه تیراژ کتاب کشور چیزی حدود 110 میلیون بوده که حدود 25 درصد آن کمک آموزشی و کتاب‌های کودک و نوجوان و ادبیات در رده‌های بعدی قرار داشته‌اند.
ایرانیان چه کتاب‌هایی می‌خوانند؟
اساساً پرسشی که در سال‌های اخیر مطرح است و به موجب آن سنجش‌های مطالعاتی انجام می‌شود، این است که ایرانیان چه میزان مطالعه دارند و چه کتاب‌هایی می‌خوانند؟
برای پاسخ به این پرسش، می‌توان ادعا کرد که میزان پرفروش بودن یک کتاب و شمارگان آن نشان‌دهنده پذیرش آن کتاب از سوی جامعه هدف بوده است. با این حال تشکیک‌هایی در آمارهای شمارگان کتاب که ناشی از خوداظهاری ناشران است در سال‌های اخیر انجام شده است که موجب شده تا به صورت قطع به یقین نتوان گفت هر کتابی که شمارگان بالاتری دارد و به چاپ‌های متعددی رسیده لزوماً پرمخاطب بوده است.
آمار کتاب‌های به امانت گرفته شده در کتابخانه‌ها
اما آمار دیگری که می‌توان به آن استناد کرد و زمینه مطالعاتی مردم را به دست آورد، آمار کتاب‌های به امانت گرفته شده در کتابخانه‌هاست. بر اساس آمارها، بیش از سه هزار و 567 باب کتابخانه عمومی در سطح کشور به ارائه خدمات کتابخانه‌ای می‌پردازند. جست‌وجو در میان کتاب‌های به امانت گرفته شده توسط اعضای این کتابخانه‌ها فهرست جالب توجهی را نمایان می‌کند. بر اساس آمارها در 10 سال گذشته 599 هزار و 992 عنوان کتاب به تعداد 173 میلیون و 602 هزار و 577 بار به امانت گرفته شده است.
بر این اساس کتاب «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» نوشته مهدی آذریزدی محبوب‌ترین کتاب در میان اعضای کتابخانه‌ها بوده و در مجموع 273 هزار و 790 بار به امانت گرفته شده است.
«تفسیر نمونه» از انتشارات دارالکتب الاسلامیه 258 هزار و 695 بار به امانت گرفته شده است. «قصه ما مثل شد» نوشته محمد میرکیانی از انتشارات آستان قدس رضوی با 154 هزار و 296 بار سومین کتاب محبوب در میان مخاطبان بوده است. «آشنایی با قرآن کریم برای نوجوانان» زیرنظر فرزانه زنبقی نیز 142 هزار و 934 بار به امانت گرفته شده است.
در رده پنجم اما یک کتاب ترجمه‌ای پرمخاطب جا خوش کرده است، «قصه‌های من و بابا» اثر اریش ازر تصویرگر آلمانی از انتشارات فاطمی با 125 هزار و 53 بار به امانت گرفته شده است. «قصه‌های سرزمین» اشباح نوشته دارن شان دیگر کتاب ترجمه‌ای محبوب در میان اعضای نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در ده سال گذشته بوده است که 110 هزار و 381 بار به امانت گرفته شده است.
کتاب «قصه‌های خیلی قشنگ» نوشته مجید ملامحمدی و محمود پوروهاب نیز از انتشارات محراب قلم با 110 هزار و 336 بار امانت در رده هفتم قرار دارد.
پس از آن «قصه‌های شاهنامه»، «آتش بدون دود»، «سینوهه» به ترتیب با 103 هزار و 869، 100 هزار و 611 و 99 هزار و 872 بار امانت در زمره 10 کتاب پرطرفدار اعضای کتابخانه‌های عمومی کشور هستند. اما در میان 10 کتاب پرطرفدار دوم نیز، عناوینی چون «14 قصه از 14 معصوم»، «قصه‌های شیرین کلیله و دمنه»، «لطفا گوسفند نباشید»، «یک عاشقانه آرام»، «مهارت‌های زندگی»، «بی‌قرار»، «داستان راستان»، «ای کاش گل سرخ نبود» به چشم می‌خورد.
بیشترین زمینه مطالعاتی مردم
بررسی کتاب‌های موجود نشان می‌دهد که بیشترین زمینه مطالعاتی مردم در حوزه ادبیات، دین، کودک و نوجوان و … بوده است. آمارهای موجود یکی از راه‌های پی بردن به میزان مطالعه و زمینه مطالعاتی مردم است، قطعا روش‌های دیگری نیز وجود دارد.
بررسی و شناخت زمینه‌های مطالعه آثار و کتب در بخش‌های مختلف و اینکه واقعا مردم چه کتابها و منابعی را و در چه زمینه‌هایی نیاز دارند و ذائقه عمومی جامعه چه آثاری را مطالبه می‌کند، ضروری‌ترین نیاز فرهنگی جامعه است.
از آنجا که مطالعه زمینه بهبود نگرش عموم مردم و کیفیت سبک زندگی آنها را ایجاد می‌کند، بنابراین لازم است مطالعات هدفمند و کاربردی در جامعه ترویج شود. از سوی دیگر در دسترس قرار دادن کتاب وگسترش ویترین توزیع نیز از دیکر اقداماتی است که برای گسترش کتابخوانی در کشور باید انجام شود. نیازسنجی نیز مولفه مهمی در گسترش فرهنگ کتابخوانی در کشور به شمار می‌رود، بخشی از این نیازسنجی با مطالعه و مشاهده پرفروش‌های بازار و پرمخاطب‌های کتابخانه‌های عمومی کشور انجام می‌شود. قاعدتا با سنجش نیازها و متعاقب آن برنامه‌ریزی‌های درست و قابل اجرا می‌توانیم به فرهنگی پویا و در عین حال منسجم در حوزه ترویج کتابخوانی دست یابیم.