پایان یک اختلاف قدیمی
گفتگوها میان ایران و عربستان امیدوار کننده توصیف می شود. عراق تبدیل به محلی برای نشست برخی مقامات دو کشور شده تا راه های قابل قبولی برای بهبود روابط پیدا کنند.
ایران و عربستان این بار عزم خود را جزم کرده اند تا به اختلافات میان خود سر و سامان دهند. در حالی که یک ماه دیگر در عراق انتخابات بر پا خواهد شد، به نظر می رسد که تهران و ریاض تلاش دارند تا از فرصت باقی مانده تا زمان حضور الکاظمی در قدرت استفاده کنند.
دور جدیدی از گفتگوها اغاز شده
تا امروز به صورت رسمی چهار دوره از گفتگوها بین ریاض و تهران تایید شده است. این گفتگوها در بغداد و با ابتکار دولت عراق شکل گرفته است. اما حالا دو مقام عراقی گفته اند که دور جدید مذاکرات بین نمایندگان ایران و عربستان سعودی در بغداد برگزار شده است. این اولین مورد از مذاکرات تهران و ریاض پس از آغاز دوران ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی است. یکی از این مقامات به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفته: «در ملاقاتی که هفته گذشته برگزار شد مذاکرات در مورد طرحی که دو کشور قبلا در مورد آن توافق کرده بودند از جمله گشایش نمایندگی‌های دیپلماتیک دو طرف ادامه یافت».
کار میان ایران و عربستان هنوز به گفتگو در سطح وزیران نرسیده است. از ماه آوریل تا امروز دو کشور تلاش کرده اند تا بحران های موجود را حل کنند. در پنج سال گذشته روابط دو کشور تاریک ترین روزهای خود را گذرانده و ریاض از زمان ولیعهدی بن سلمان که شمشیر را از رو بسته است، از هیچ تلاشی برای محدود کردن توان سیاسی ایران در منطقه و جهان فروگذار نکرده است.
سیگنال های دو کشور در مورد گفتگوها مثبت است با این حال شیطنت ها بر جای خود باقی است. ماه گذشته حضور امیرعبداللهیان همزمان با حضور وزیر خارجه عربستان در نشست بغداد که با حضور همتای سعودی‌اش همراه بود، حواشی داشت که به صورت ویژه از سوی پر رنگ جلوه داده شد. از جمله آنکه وزیرخارجه ایران که جایگاهش در کنار وزیرخارجه عربستان پیشبینی شده بود جای خود را عوض کرد تا در کنار حاکم دبی قرار بگیرد. از آن سو ریاض اخیرا بر روی فعالیت های هسته ای ایران مانور ویژه ای را اغاز کرده و می گوید در صورت ادامه این وضعیت خواهان داشتن تکنولوژی هسته ای است. امری که نشان می دهد برای سعودی ها رقابت با تهران کماکان پابرجا و پررنگ باقی مانده است.
اشتیاق ریاض برای آشتی
به نظر می رسد که در سال های گذشته عربستان در هیچ زمان دیگری تا این اندازه مشتاق برقراری ارتباط با ایران نبوده است. به اعتقاد کارشناسان بازگشت روابط بین دو کشور به پیش از سال ۲۰۱۶ به زودی رخ نخواهد داد. اما برقراری روابط دور از دسترس نیست. ایران اعلام کرده که خواهان گسترش روابط با کشورهای همسایه به ویژه در خاورمیانه و شرق اسیاست. بهبود روابط در منطقه بدون در نظر گرفتن نقش ریاض در تعاملات ممکن نیست. چرا که بخش مهمی از کشورهای حوزه خلیج فارس در روابط خود تابع تصمیمات سعودی هستند.
آیا تهران و ریاض به یک توافق نزدیک شده‌اند؟
از سوی دیگر ایران درگیر گفتگوهایی برای بازگشت به برجام است. هر چند مذاکرات وین متوقف شده اما گفتگوها دیر یا زود از سر گرفته خواهد شد و برای تهران بهبود روابط با کشورهایی که در تعارض با یکدیگر قرار دارند می تواند تبدیل به برگ برنده شود. به ویژه آنکه ریاض یکی از مخالفان سرسخت توافق هسته ای بوده که ایالات متحده را به طور مداوم بر سر بازنگشتن به برجام تحت فشار قرار می دهد.
اما برای عربستان ماجرا پیچیده تر است. ایالات متحده با خروج پاتریوت های خود از عربستان و همچنین خروجش از عراق و افغانستان نشان داده که دیگر در خاورمیانه ماندنی نیست. ریاض دیگر نمی تواند مانند سال های حضور ترامپ در کاخ سفید، با خیال راحت دست بالا را در منطقه داشته باشد و به دنبال تامین امنیت از فرسنگها دورتر باشد. از سوی دیگر هر روز بیش از قبل در باتلاقی که در یمن درست شده فرو می رود و پایان این جنگ بدون همکاری و همراهی ایران غیر ممکن است.
چقدر فرصت باقی است؟
با نزدیک شدن به انتخابات عراق، نگرانی ها بابت اینکه ایران و عربستان چقدر فرصت برای بازسازی روابط خود دارند ایجاد شده است. الکاظمی بهبود روابط ایران و عربستان را برای بهبود شرایط در عراق موثر می دانست و به همین دلیل موضوع اشتی دو کشور را به صورت جدی دنبال کرد. با این حال عراق در منطقه دارای چنان وزنه ای نبود که بتواند نقش میانجی موثر را برعهده بگیرد و نقش این کشور تنها به محلی برای گفتگوهای مقامات نظامی و امنیتی دو کشور محدود شد. از سوی دیگر واسطه گری از زمان عادل عبدالمهدی اغاز شده بود و الکاظمی تنها با نگاه جدی تری ماجرا را دنبال کرد. به نظر می رسد که نتیجه انتخابات در عراق هر چه که باشد، مقامات این کشور در تصمیمات خود به این نتیجه ثابت رسیده اند که صلح و ثبات در منطقه و بین همسایگان موثری چون ایران و عربستان به ثبات در عراق و قرار گرفتنش در مسیر پیشرفت و امنیت کمک خواهد کرد.
آیا تهران و ریاض به یک توافق نزدیک شده‌اند؟
برای امریکایی ها هم ماندن ایران و عربستان بر سر میز مذاکره، بهتر تلقی می شود. جو بایدن عجله دارد تا هرچه زودتر منطقه را به کشورهایش واگذار کند و تمرکز کامل خود را بر روی اختلافاتش با شرق اسیا بگذارد. در وضعیتی که ریاض و تهران بتوانند به نتایج مثبتی دست پیدا کنند، فرصت کافی برای ایالات متحده باقی می ماند تا حواسش را جمع اختلافات اقتصادی و سیاسی خود در دیگر نقاط جهان کند.
آیا باید نسبت به گشایش در روابط ایران-عربستان امیدوار بود
کاردار پیشین ایران در عربستان نیز با اشاره به اخبار منتشر شده مبنی بر برگزاری دور چهارم مذاکرات ایران و عربستان در بغداد گفت: با توجه به سیگنال هایی که از سوی مقامات دو کشور منتشر شده و عدم مخالفت جدی برخی از کشورهای بزرگ از جمله آمریکا با این مذاکرات به نظر می رسد که در آینده شاهد تغییراتی در روابط تهران و ریاض و موفقیت این مذاکرات باشیم.
احمد دستمالچیان در مورد برگزاری دور چهارم مذاکرات ایران و عربستان در بغداد و گزارشی که برخی از رسانه های خبری در ارتباط با محتوای این مذاکرات منتشر کرده اند، تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران همواره خواهان این بود که بهترین روابط را با کشورهای منطقه داشته باشند و این جزو اولویت های سیاست خارجی اش بوده است. چنانکه در سخت ترین شرایط از جمله در زمان جنگ تحمیلی تلاش کرده که با کشورهای منطقه از جمله حوزه خلیج فارس رابطه و تعامل داشته باشد. در دولت سیزدهم نیز تعامل و ارتباط با همسایگان از اهمیت جدی برخوردار است.
با توجه به سیگنال هایی که از سوی مقامات دو کشور منتشر شده و عدم مخالفت جدی برخی از کشورهای بزرگ از جمله آمریکا با این مذاکرات به نظر می رسد که در آینده شاهد تغییراتی در روابط تهران و ریاض و موفقیت این مذاکرات باشیم
این دیپلمات پیشین کشورمان با بیان اینکه به نظر می رسد که در حال حاضر عربستان با توجه به تجربیات سال های اخیر به نوعی در برابر واقعیت های موجود منطقه قرار گرفته و به این نتیجه رسیده که نمی تواند تخم مرغ هایش را در سبد یک کشور خارجی فرامنطقه قرار دهد و اعتماد یک طرفه به قدرت های بزرگ سرنوشت خوبی ندارد، اظهار کرد: عربستان در تحولات لبنان، سوریه، قطر و یمن با شکست روبرو شد و اکنون نیز شاهد این است که دیگر همچون گذشته آمریکا از او در مباحثی چون موضوع جنگ یمن حمایت نمی کند. بنابراین با توجه به این واقعیت ها تصمیم گرفته که رویکرد جدیدی اتخاذ کند. در همین چارچوب تاکنون چهار دور مذاکرات بین مقامات ایران و عربستان برگزار شده و به نظر می رسد مقامات دو کشور نسبت به روند این مذاکرات امیدوار هستند.
وی با بیان اینکه با توجه به سیگنال هایی که مقامات دو کشور از این مذاکرات می دهند و عدم مخالفت کشورهای بزرگی چون آمریکا با این مسئله به نظر می رسد که در آینده احتمالا شاهد تغییر و تحولاتی در روابط ایران و عربستان باشیم.
دستمالچیان با تأکید بر اینکه کشورهای منطقه باید درک کنند که امنیت وارداتی و خریدنی نیست و مقوله جمعی است که باید برای تحقق آن همکاری دست جمعی صورت بگیرد، گفت: امنیت پایه توسعه و عمران در منطقه است و اگر کشورهای این منطقه می خواهند رشدی در منطقه حاصل شود چاره ای جز این ندارند که با یکدیگر مذاکره کنند و به یک همکاری دست جمعی برسند.
این دیپلمات پیشین کشورمان با اشاره به برگزاری اجلاس بغداد به ابتکار نخست وزیر عراق و همچنین اجلاس پیرامون مسائل عراق در نیویورک به ریاست وزیر خارجه عراق و حضور نمایندگان کشورهای منطقه از جمله ایران و عربستان، گفت: این اقدامات گام های مثبتی در راستای افزایش همکاری های دسته جمعی است و می تواند روند حل مشکلات در منطقه و نزدیک شدن کشورهای منطقه به یکدیگر را تسهیل کند.