نخستین انتخابات در عصر بدون حاج قاسم
سیدصادق حسینی
منابع محلی عراق اعلام کردند روند رأی‌گیری انتخابات پارلمانی در این کشور به پایان رسیده و فرآیند شمارش آراء شروع شده است.
همزمان با پایان رأی‌گیری در عراق «مصطفی الکاظمی» نخست‌وزیر عراق در صفحه رسمی خود در توئیتر نوشت: «الحمدلله، قول داده بودیم که انتخاباتی پاک و ایمن برگزار کنیم، ما وظیفه خود را به پایان رساندیم و امکانات را برای موفقیت برگزاری آن فراهم نمودیم. من از مردم شریف خود، همه رأی‌دهندگان، نامزدها، نیروهای سیاسی، ناظران، اعضای کمیساریای انتخابات، نیروهای امنیتی، سازمان ملل و مرجعیت دینی با درایت تشکر می‌کنم.»
«عثمان الغانمی» وزیر کشور عراق نیز با ارسال پیامی به مردم و نیروهای امنیتی عراق گفت: «شما بعد از حضور در پای صندوق‌های رأی درخواست ملت خود را برآورده کردید. شما عاشق کشور خود هستید. ای کسانی که انگشت خود را با جوهر رنگ کردید، با این رنگ، عشق وطن را به خود جلب کردید. از شما متشکرم. مردم عراق با صبحی جدید و آینده‌ای روشن روبه‌رو خواهند شد.»
کمیساریای عالی انتخابات عراق نیز درصد شرکت‌کنندگان را بدین شرح گزارش داد: تعداد کسانی که کارت انتخاباتی داشتند: ۲۰ میلیون و ۹۱۹ هزار و ۸۸۴ نفر، تعداد افراد شرکت کننده در انتخابات: ۴ میلیون و ۷۶ هزار و ۹۰۱ نفر و میزان مشارکت کلی: ۱۹ درصد. براساس این گزارش، استان صلاح‌الدین با ۲۷ درصد بیشترین میزان مشارکت را به تفکیک استان‌ها برای خود ثبت کرده است.
یکی از تحلیلگران سیاسی در بغداد به نویسنده گفت: در انتخابات پیش رو، آرایش سیاسی تغییر چندانی نمی کند و بعید به نظر می رسد که یک ائتلاف بتواند مانند انتخابات 2010 و دولت دوم نوری مالکی دست بالا را در تشکیل دولت داشته باشد. به نظرم رقابت مهم بعد از تشکیل پارلمان است که چگونه ائتلاف اکثریت شکل می گیرد.
دکتر صالح محمدی تحلیلگر ارشد عراق هم به نویسنده تاکید کرد: با تغییر قانون انتخابات، امکان شفافیت و صحت انتخابات بیشتر شده، هرچند به دلیل ساختار فاسد امکان تقلب کماکان وجود دارد. از سوی دیگر به نظر می رسد در مناطقی که اعتراضات 2018 به صورت گسترده وجود داشت مانند ناصریه، شانس نامزدهای مستقل بیشتر است و این می تواند نقطه عطف انتخابات 2021 باشد.
همچنین در خلال زیارت اربعین با تحلیلگر دیگری صحبت می کردم، معتقد بود: شانس صدری ها بیشتر است به دلیل آنکه در شهرهایی که مشارکت پایین باشد، نیروهای مقتدی صدر پای کار هستند بر این اساس نامزدهایشان شانس بیشتری دارند.
از انتخابات 2018 تا انتخابات زودهنگام 2021
انتخابات 2018 مجلس عراق که در دوران خروج آمریکا از برجام برگزار شد، برای ایران و آمریکا بسیار حائز اهمیت بود. تهران تلاش داشت با آمدن دولتی همراه در بغداد پنجره ی عراق برای فعالیت های اقتصادی به عنوان اولین مقصد صادراتی و دور زدن تحریم ها باز بماند و واشنگتن بر آن بود تا با تشکیل دولت جدید، هم جلوی فعالیت های رو به رشد ایران را بگیرد هم حلقه ی تحریم را به شدت تنگ تر کند. نتیجه ی انتخابات البته موجب شگفتی شد چرا که هم مشارکت 44.5 درصدی پایین بود و هم هیچ ائتلاف و حزبی نتوانسته بود اکثریت فراگیر و دست بالا را برای تشکیل دولت داشته باشد. در نهایت 3 آبان 1397 درپی توافق درون پارلمانی و تشکیل ائتلاف اکثریت، برهم صالح از اعضای اتحادیه میهنی کردستان عراق به عنوان رییس جمهور انتخاب شد و او عادل عبدالمهدی از اعضای با سابقه مجلس اعلی انقلاب اسلامی را به عنوان پنجمین نخست وزیر دوره ی جدید مامور تشکیل کابینه کرد.
عادل عبدالمهدی ۳۰ آبان ۱۳۹۷ در نخستین نشست مطبوعاتی‌اش با خبرنگاران عراقی درباره تحریم‌های ظالمانه آمریکا علیه ایران گفته بود: «بخشی از نظام تحریم‌ها نیستیم، آمریکا می‌خواهد تحریم‌هایی را علیه کشور و اشخاصی تحمیل کند، این به خودش مربوط است و سیاست خود آمریکاست این {تحریم‌های آمریکا علیه ایران} تصمیم عراق نیست حتی این تصمیم {آمریکا} از تصمیمات بین‌المللی و تحریم‌ها مبتنی بر منشور و قطعنامه‌های سازمان ملل نیست که عراق بخواهد به آن پایبند باشد. عراق بخشی از نظام تحریم‌های آمریکا نیست.»
نخست‌وزیری عبدالمهدی و مواضعش خشم آمریکایی‌ها را در پی داشت و باعث شد آنها در دیدارها به صورت شفاهی و کتبی مکررا نسبت به آن واکنش نشان دهند. کارگزاران آمریکا تهدید کردند، عبدالمهدی هزینه سختی بابت مواضعش خواهد پرداخت.
۹ مهر ۱۳۹۸ یک سال بعد از روی کار آمدن عبدالمهدی، اعتراضات گسترده ای به فساد و تبعیض در عراق آغاز شد، مطالبه حقی که همه بر آن تاکید کردند؛ این بار اما شرایط به گونه دیگری رقم خورد و کشته ها و مجروحین و تخریب های فراوانی به جا گذاشت. نه حرف آیت‌الله‌العظمی سیستانی و نه هیچ شخصیت دیگری، فضای عراق را آرام نکرد و همسایه غربی را در یک نا آرامی و بی‌ثباتی و بی‌دولتی فرود برد و هسته‌های داعش را در استان دیاله فعال کرد.
پاییز 1397 چند ماه بعد از انتخابات اردیبهشت، آمریکایی‌هایی ها خوشحال بودند، هم عراق را بی‌ثبات شد، هم نخست‌وزیری که آشکارا مخالفشان بود حذف شد، هم فرماندهان بزرگ نیروهای حشدالشعبی ترور شدند، هم تهدید فعال شدن داعش عملیاتی شده و هم در یک حرکت نمادین آن هم در سالروز تسخیر سفارت آمریکا در تهران به کنسولگری‌های ایران در عراق حمله شد!
تغییر رویکرد آیت الله سیستانی در انتخابات 2021
8 آذر 1398 عادل عبدالمهدی بلافاصله بعد از خطبه نماینده مرجعیت در بیانیه ای از استعفایش خبر داد و نوشت: با دقت به خطبه مرجعیت عالی دینی گوش دادم که در آن آمده است:«با توجه به ناتوانی دستگاه های مختلف در تعامل با شرایط دو ماه گذشته و جهت جلوگیری از ریخته شدن خون [مردم] پارلمان باید در گزینه‌های خود تجدید نظر و با توجه به منافع عراق و مراقبت از خون فرزندان عراق و جلوگیری از ناآرامی و تخریب بیشتر اقدام کند»؛ با توجه به این خواسته و تعجیل در عملی شدن آن، به زودی در یک نامه رسمی استعفای خود را از ریاست دولت فعلی به پارلمان ارائه خواهم داد.
5 ماه بعد از استعفای عبدالمهدی 21 فروردین 1399 مصطفی کاظمی مامور تشکیل کابینه ای شد که وظیفه اش برگزاری انتخاباتی بود که آیت الله سیستانی آن را برای برون رفت از فساد و ناکارآمدی مطالبه کرده بود.
در انتخابات 2021 عراق آیت الله سیستانی با رویکرد « المشارکة الواعیة؛ مشارکت آگاهانه » مردم را به حضور در انتخابات دعوت کرد در حالی که در انتخابات 2018 تنها چارچوب های کلی را بیان و دعوت صریح و روشنی به حضور در انتخابات نکردند.
در بیانیه 7 مهر 1400 آیت الله سیستانی آمده است: « مرجعیت عالی دینی به مشارکت آگاهانه و مسئولانه در انتخابات آینده دعوت می کند…رای دهندگان گرامی باید از تجارب گذشته درس و عبرت بگیرند و این فرصت مهم را برای ایجاد تغییر واقعی در مدیریت کشور و دور کردن دست های فاسد و نالایق از مفاصل اصلی، غنیمت بدانند. این امر زمانی ممکن است که رای دهندگان دوش به دوش هم، آگاهانه و فعال در انتخابات شرکت و بهترین انتخاب را انجام دهند. خلاف چنین وضعیتی باعث تکرار ناکامی های پارلمان های پیشین و دولت های برآمده از آن خواهد شد.»
این بیانیه تفاوت هایی اساسی با بیانیه 14 اردیبهشت 1397 معظم له داشت که توسط شیخ عبدالمهدی کربلایی امام جمعه کربلای معلا در نمازجمعه بیان شد. در این بیانه تاکید شده بود « انتخابات ها در طول دوره های گذشته، نتوانسته اند انتظارات مرجعیت و عموم مردم عراق را تحقق دهند…. مردم در این دوره از انتخابات باید برحذر باشند که در دوباره در دام تجربه شدگان و یا تجربه نشدگان فریبکار و فاسد نیفتند.» بیانیه ای که چارچوب ها را اعلام کرد اما توصیه ای صریح و دعوتی آشکار برای حضور در انتخابات نداشت و جنبه ی سلبی آن بر جنبه ایجابی غلبه داشت.
نخستین انتخابات در عصر بدون حاج قاسم
انتخابات 1400 عراق و دومین انتخابات بعد از پاکسازی عراق از داعش، نخستین انتخاباتی است که شهید حاج قاسم سلیمانی در آن نقشی ندارد؛ ایران کماکان درگیر تحریم و فشار فزاینده اقتصادی ناشی از آن است، دولت جدید ایران در حال استقرار و ارزیابی شرایط است، آمریکا با خروج ارتشش از افغانستان، طالبان را حاکم کرده و شرق ایران در بی ثباتی به سر می برد، سیاست خارجی واشنگتن بر مدار چین قرار گرفته و حداقل در گفتار از سیاست فشار حداکثری علیه ایران فاصله گرفته، اما کماکان سیاست مهار نفوذ ایران را دنبال می کند، بر این اساس انتخابات عراق محک جدی برای 2 بازیگر اصلی در عراق است.
متن انتخابات 2021 عراق رقابت ائتلاف ها، احزاب و کُتله های سیاسی برای تصاحب سهم بیشتری از قدرت و وزارت خانه هاست، اما فرامتن آن، عرصه نقش آفرینی و رقابت قدرت های منطقه ای و فرا منطقه ای است: ایران، امارات متحده عربی، ترکیه و اندکی عربستان سعودی، انگلیس به صورت سنتی و البته آمریکا با رویکرد کنترل و مدیریت صحنه ی عراق؛ آن هم در عصر بدون حاج قاسم!