سابقه حمایت‌های نظامی ایران از جمهوری آذربایجان در جنگ قره باغ
محسن پاک آیین
در قسمت اول این موضوع به «حمایت های سیاسی ایران از جمهوری آذربایجان در جنگ قره باغ» پرداخته شد.
در قسمت اول به موضوع حمایت های سیاسی ایران از جمهوری آذربایجان در جنگ قره باغ و در قسمت دوم به موضوع سابقه کمک‌های انسان‌دوستانه ایران به جمهوری آذربایجان در جنگ قره باغ پرداخته شد.
در این قسمت سابقه حمایت‌های نظامی ایران از جمهوری آذربایجان در جنگ قره باغ تشریح شده است:
در ارتباط با حمایت های نظامی ایران از جمهوری آذربایجان در جنگ قرهباغ آقای محسن رضایی فرمانده پیشین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در گفتگو با شبکه سحر درباره شهادت ده‌ها ایرانی در این جنگ سخن گفت و اعلام کرد که شخصاً دستور داده تا ارتش جمهوری آذربایجان با تجهیزات نظامی مناسب تجهیز شده و آموزش‌های لازم را ببیند.
آقای رضایی گفت: تعداد زیادی ایرانی در جنگ قرهباغ شرکت کردند که علاوه بر زخمی‌ها که به کشور منتقل شدند، شهدای ایرانی جنگ قرهباغ نیز در باکو و جمهوری آذربایجان مدفون هستند. وی همچنین افزود: در مقطع جنگ قرهباغ، موضع سپاه، دفاع جانانه از سرزمین‌های جمهوری آذربایجان بود تا استقلالی که مردم این کشور به دست آورده بودند، با تجاوز رو به رو نشود. ایشان، قرهباغ را بخشی از اراضی اسلامی خواند و گفت باید با روش‌های مسالمت‌آمیز تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان تامین شود و خدمات جمهوری اسلامی ایران به ملت آذربایجان در جریان جنگ قرهباغ نباید نادیده گرفته شود.
در تائید این اظهارات سردار رضائی، آقای روشن نوروز اوغلو، محقق و رئیس مرکز غیردولتی مبارزه بین‌المللی علیه تروریسم در جمهوری آذربایجان در گفتگوئی رسانه‌ای تایید کرد که ده‌ها ایرانی در جبهه‌های جنگ قرهباغ در کنار آذربایجانی‌ها جنگیدند و شهید شدند. روشن نوروز اوغلو گفت: در جنگ قرهباغ شهروندان ایرانی که همه اقوام ایرانی از جمله فارس، آذری و کرد بودند در کنار آذربایجانی‌ها جنگیدند. نوروز اوغلو تاکید کرد: «ما تحقیق کردیم و متوجه شدیم در فاجعه خوجالی در فوریه ۱۹۹۲در کنار آذربایجانی‌ها که علیه جدایی‌طلبان ارمنی می‌جنگیدند، ایرانی‌ها نیز حضور داشتند. ما قبر یازده نفر از آنها را یافتیم. قبر تعدادی از آنها در خوجالی، لاچین، کلبجر، قبادلی و شوشا قرار دارند.»
بر اساس اطلاعات موجود در ویکی پدیا، آقای هاشمی رفسنجانی نیز در خاطرات خود به بخشی از کمک‌های ایران به جمهوری آذربایجان اشاره کرده و می گوید:
«تلفنی به [آقای ولایتی] وزیر امور خارجه گفتم می‌توانند برای عبور رزمندگان افغانی به آذربایجان اقدام کنند. دو طرف خواسته‌اند، سلاح و مهمات بدهند و برای حفاظت سایت سد خداآفرین در آذربایجان در مقابل ارامنه اقدام کنند. آقای فروزنده، [وزیر دفاع]، اطلاع داد که معاملهٔ سی میلیون دلاری سلاح و مهمات با آذری‌ها انجام شده‌است. عصر تلفنی با آقای حیدر علی‌اف، کفیل ریاست جمهوری آذربایجان حرف زدیم. از کمک‌های ما تشکر داشت و گفت ۱۱ مهر انتخابات دارند.»
آقای منصور حقیقت‌پور، یکی از فرماندهان پیشین سپاه پاسداران در تارنمای رسمی خود چنین می‌نویسد: «قریب دوسال به عنوان مشاور نظامی در آذربایجان مستقر و در جهت آموزش و تجهیز ارتش آذربایجان خصوصاً در مقطع جنگ قرهباغ انجام وظیفه می‌نمایند که در این مقطع بیشترین همکاری دفاعی و آموزشی فی‌مابین ایران و جمهوری آذربایجان به وقوع می‌پیوندد. نورالدین خوجا یکی از فرماندهان جمهوری آذربایجان طی گفت‌وگویی که با سایت اینترپرس جمهوری آذربایجان انجام داده‌است، در پاسخ به این سؤال خبرنگار که آیا از همسایگان هم کسی به ما کمک کرد نیز گفت: «در حوادث «زنگیلان» از ایران در خواست کمک کردیم؛ اگر در آن دوره آتش توپخانهٔ ایران نبود مردم زنگیلان با کشتار مواجه می‌شدند.»
«غلام عسگر کریمیان» یکی از فرماندهان پیشین سپاه پاسداران در نشست خبری به مناسبت دوم اردیبهشت (سالروز تأسیس سپاه پاسداران) گفت: «جنگ قرهباغ را باید از مظلومیت‌های ایران خواند. در بالاترین سطح به دولت آذربایجان کمک کردیم ولی برخی با منظورهای خاص تلاش کردند آن را بیان نکنند.»
سردار کبیری مستشار نظامی ایران در زمان جنگ قره باغ هم در اجلاس “اسلام توپراقی” در این باره گفت: «جمهوری اسلامی ایران در مقطع جنگ قرهباغ کمک‌های لجستیکی، پشتیبانی، آموزشی و سیاسی خود را از دولت و ملت مسلمان جمهوری آذربایجان دریغ نکرد و یکی از موارد کمک مستقیم به آذربایجان، فروش سلاح به ارزش ۲۵میلیون دلار در همان سال است؛ همچنین بر اساس تفاهم‌نامه موجود میان دولت ایران و دولت آذربایجان هشت هزار نیروی آذری تحت نظر مربیان ایرانی آموزش نظامی دیدند که در مانور آموزشی این نیروها مرحوم حیدرعلی‌اف چند بار حضور یافت.» وی با ذکر این نکته که متأسفانه جمهوری اسلامی ایران بعدها در رسانه‌های جمعی جمهوری آذربایجان به طرفداری از قوای ارمنی در این محاربه متهم شد، دلیل این فضاسازی را دست‌های پشت پرده‌ای عنوان کرد که در صدد دورکردن ایران از آذربایجان و بالعکس هستند.
همچنین در جریان جنگ قرهباغ ایران در کنار آموزش هزاران نفر از نیروهای نظامی ارتش جمهوری آذربایجان، تعدادی از نیروهای افغانستانی تحت فرماندهی گلبدین حکمتیار را نیز به جمهوری آذربایجان انتقال داد.
آقای حیدر علی اف بارها از کمک های نظامی ایران به جمهوری آذربایجان تشکر کرد. ایشان یک بار به آقای دکتر خرازی وزیر امورخارجه وقت ایران گفت:
“من از تصمیم شما برای ادامه تلاش‌ها جهت حل و فصل مناقشه قرهباغ کوهستانی، استقبال و تشکر می‌کنم. هم اینک این مناقشه سال‌های بسیاری است که ادامه دارد. همیشه ما به کمک و حمایت کشور دوست و برادر ایران برای حل مناقشه مزبور نیاز داشته‌ایم.
ایشان همچنین رابطه ایران با ارمنستان را برای کمک به حل مناقشه مفید خواند و گفت:
«خوشبختانه روابط خوبی را با آذربایجان برقرار کرده‌اید و با ارمنستان هم روابط خوبی دارید، این نیز می‌تواند برای حل و فصل مناقشه قرهباغ کوهستانی مفید باشد. این واقعیت دارد اما نباید روابط ایران و آذربایجان را با روابط ایران و ارمنستان برابر قرار داد، زیرا چیزی که ملت‌ها و کشورهای ما را به هم پیوند می‌دهد، تاریخ بزرگ ما می‌باشد، ریشه‌های تاریخی ما است، فرهنگ مشترک عادات و رسوم و دین مشترک می‌باشد، اما بطور یقین شما با ارمنستان فقط روابط اقتصادی دارید، بنابراین تقاضا دارم که روابط ایران با آذربایجان و ارمنستان را یکسان ارزیابی نکنید.»