سیل واکسن و جان‌هایی که دیگر نیست
بیداد کرونا و بیش از ۱۱۳هزار زندگی‌ای که در ایران مُرد؛ جان‌هایی که در سایه نبود واکسن و تزریق قطره‌چکانی آن در کشور و البته اشکالاتی در مدیریت بیماری، هر روز روانه قبرستان شد؛ حالا اما جای خوشحالی است که از زمین و آسمان واکسن می بارد و وعده کنترل بیماری در ماه‌های پیش رو داده شده است…
تا ظهر روز گذشته و بنابر آمار رسمی، بیش از ۱۱۳هزار ایرانی به دلیل کرونا در کشور جان باخته‌اند؛ اعدادی فراتر از ظرفیت استادیوم بزرگ آزادی؛ تلفاتی عظیم و چند صدخانواده‌ای که روزانه داغدار شدند و امیدهایی که زیر خاک رفتند.
رکورد شکنی نحس و واکسنی که نبود
ایسنا نوشت: اما امان از “دلتا” و خیز پنجم و مرداد و شهریور؛ کارخانه تولید بیمار و رکوردهای نحسی که روزانه شکسته شد و تا ۷۰۹ مرگ رسمی هم پیش رفت؛ بیمارستان‌ها اشباع بود و بیماران در جستجوی تخت و در صف دارو و قبرستان‌ها هم مملو از پیکرهای بی‌جان بیماران کرونا؛ صحنه‌هایی دلخراش و روزهایی سیاه که هیچ پیش‌بینی‌ای از آینده نداشت. رعایت پروتکل‌ها به ۳۸ درصد رسیده بود و متخصصان هم تنها راه برون رفت از این وضع را “واکسن” می‌دانستند؛ واکسنی که نبود…
“نمکی” و وعده‌هایی که محقق نشد
از ابتدای طرح مبحث واکسن کووید-۱۹ در دنیا، مسوولان وقت وزارت بهداشت ایران نیز اعلام کردند که تامین واکسن کرونا در کشور را از سه طریق واردات، تولید داخل و تولید مشترک به شرط انتقال دانش فنی، پیگیرند و بر همین اساس هم سند ملی واکسیناسیون کرونا در کشور و اولویت‌های تزریق گام به گام را تدوین و تصویب کردند.
وزارت بهداشت وقت همچنین تاکید کرد که برای دستیابی به اهداف نهایی واکسیناسیون و قطع گردش ویروس، باید نسبت به مصون کردن حداقل ۷۰ درصد جامعه اقدام کرد و بر این اساس باید نزدیک به ۶۰ میلیون نفر در کشور واکسینه شوند. در عین حال اگر مبنا دریافت حداقل ۲ نوبت واکسن به ازای هر فرد باشد، نیازمند ۱۲۰ میلیون دوز واکسن برای کشور خواهیم بود. همچنین اگر عملیات بخواهد در طی یک سال به پایان برسد باید ماهی ۱۰ میلیون دوز واکسن در اختیار نظام سلامت قرار گیرد. این موضوع به معنای واکسینه کردن پنج میلیون نفر در ماه و معادل تقریبی ۲۱۰ هزار نفر در روز است.
پس از فراز و نشیب‌های تامین ارز مورد نیاز برای خرید واکسن، نهایتا عبدالناصر همتی – رییس کل وقت بانک مرکزی در تاریخ چهارم دی ماه گذشته، در صفحه توییتر خود از رفع موانع خرید واکسن کرونا خبر داد و گفت:” موافقت اولیه برای انتقال از حساب یک بانک (غیر از منابع بانک مرکزی در کره) بامداد امروز دریافت شد و دستور پرداخت وجه را صادر کردیم. پیگیری‌های لازم در این زمینه بی وقفه ادامه دارد. ”
وی عنوان کرد که” بانک مرکزی ایران برای خرید واکسن کرونا در این مرحله ۲۰۰ میلیون یورو تخصیص داده است. در صورت نیاز، منابع بیشتری نیز تأمین خواهیم کرد. ”
همتی همچنین در تاریخ ۱۶ دی ماه مجددا در صفحه توییتر خود از واریز پیش پرداخت توافقی برای خرید ۱۶.۸ میلیون دوز واکسن کوواکس به حساب کارگزار سازمان بهداشت جهانی خبر داد.
کاری که کار آقای “وزیر” نبود
در هر حال وعده‌های مسوولان دولت قبل از رییس جمهور گرفته تا وزیر بهداشت و سایرین برای تامین واکسن و اعداد و ارقام اعلامی از پیش خرید و خرید قطعی واکسن در موعد مقرر محقق نشد و مکررا نیز علت آن را تحریم‌ها و البته بدعهدی کشورهای سازنده واکسن خواندند و از سوی مسوولان وقت وزارت بهداشت نیز مکررا اعلام شد که در مورد واکسن وارداتی آنچه از جانب طرف ایرانی باید انجام می شد، به رغم تمام مشکلات، در زمان خود انجام شده و برنامه‌ریزی‌ها دوراندیشانه و واقع بینانه بوده است!
در این میان البته بر تولید داخلی واکسن و حمایت از آن نیز بسیار تاکید شد؛ به طوری که مکررا اعلام شد ایران در تمام پلتفرم‌های واکسن کرونا، ورود کرده و وزیر وقت بهداشت وعده داد که واکسن ایرانی تا خردادماه روی میز است؛ وعده‌ای که سرانجام با ارایه مجوز مصرف اضطراری به دو واکسن “کووایران برکت” و “پاستوکووک” محقق شد؛ اما تا این بازه زمانی سهم واکسن برکت در سبد واکسیناسیون ملی بسیار ناچیز بوده و “پاستوکووک” هم هنوز توزیعی نداشته است.
در مجموع تاخیر در واردات واکسن به کشور انتقادهای زیادی را به دنبال داشته و دارد؛ انتقادهایی که بسیاری آن را فرصت سوزی به بهانه واکسن داخلی دانستند و معقتدند که اگر واکسیناسیون زودتر شروع می‌شد، شرایط‌مان اینگونه نمی‌شد.
انتقاداتی که نمکی وزیر وقت بهداشت، پاسخ روشنی به آنها نداد و روز تودیع خود با اظهار گلایه‌ای از تنهاماندن در مدیریت بیماری، گفت:« کجای دنیا وزیر بهداشت واکسن وارد می‌کند؟ از دکتر عین‌اللهی خواستم که او زیر بار این حرف نرود، کار وزارت بهداشت تلقیح واکسن است. شما باید طلبکار باشید و نه بدهکار.» و به این ترتیب وزارت بهداشت را ترک کرد.
و اما سیلِ واکسن
اما با روی کار آمدن دولت جدید ورق برگشت و اکنون و به فاصله حدود دو ماه، انبارهای وزارت بهداشت مملو از واکسن است. ابراهیم رییسی – رییس جمهور از همان ابتدا اولویت دولت را مدیریت کرونا و تامین واکسن خواند و از طرح تحول جامع مقابله با کرونا خبر داد.
بهرام عین‌اللهی- وزیر بهداشت دولت سیزدهم نیز اولویت برنامه کاری‌اش را واکسیناسیون علیه کرونا قرار داد و وعده افزایش سرعت واکسیناسیون را داد؛ وعده‌ای که در حال تحقق است؛ به طوری که روند ورود محموله‌های پنج میلیونی واکسن به کشور آغاز شده و تاکنون هم چندین محموله جدید رسیده و آمار تزریق روزانه واکسن از یک میلیون دُز فراتر رفته و برای روزانه بیش از دو میلیون دُز و شبانه‌روزی شدن مراکز تزریق، برنامه‌ریزی می‌شود.
در هر حال تازه ترین گزارشی که معاون فنی گمرک ایران در رابطه با وضعیت ورادات واکسن به وزارت بهداشت اعلام کرده است نشان می دهد که از ۱۵ بهمن سال گذشته تا ۱۹ شهریور ماه سال جاری ۴۶ میلیون و ۶۷۶ هزار و ۸۰۶ دوز واکسن در ۴۹محموله وارد کشور شده است.
براساس گزارش معاون فنی گمرک ایران، تعداد واکسن‌های وارداتی در شهریور ماه بالاترین حد را نسبت به ماه‌های گذشته داشته است؛ به طوری که از بهمن پارسال تا ۱۹شهریور امسال، بیشترین میزان حدود ۱۹ میلیون و ۹۹۷ هزار و ۱۹۶ دوز در حدود ۱۹ روز گذشته از شهریور ماه وارد کشور شده است.
بعد از آن در مرداد ماه ۱۳ میلیون و ۴۲۷ هزار و ۱۰ دوز و در رده بعدی در تیر ماه ۶ میلیون و ۴۰۴ هزار و ۸۰۰ دوز واکسن به ایران آمده است. در خرداد ماه نیز یک میلیون و ۲۰۰ هزار دوز، اردیبهشت سه میلیون و ۶۵۲ هزار ، فروردین یک میلیون و ۳۰۰ هزار و ۸۰۰ دوز وارد ایران شده است. در دو ماه پایانی سال گذشته نیز در نیمه دوم بهمن ماه ۱۲۰ هزارو در اسفند ۵۷۵ هزار دوز واکسن وارد کشور شده است.
در مجموع طبق اعلام ارونقی، ۴۳ درصد واکسن‌های وارداتی در شهریور، ۲۹ درصد مرداد، ۱۴ درصد تیر، ۸ درصد اردیبهشت، ۲ درصد خرداد، ۳ درصد فروردین، وارد شده و یک درصد در اسفند ماه و در بهمن کمتر از یک درصد است.
در حال حاضر روند تامین واکسن به گونه‌ای است که وزیر بهداشت گفته است: «ما فکرش را نمی کردیم که چنین حجمی از واکسن تامین شود.» عین‌اللهی از تامین حدود ۵۰ میلیون دُز واکسن تا آخر شهریور ماه خبر داده و گفته”« وقتی در جلسات رای اعتماد می گفتم که واکسن می آوریم، فکرش را نمی کردم که بجای باران، سیل جاری شود و با لطف خدا، سیلی از واکسن به سوی کشور روانه شد.»
چند پرسش
جای بسیار خوشحالی است که اکنون واکسیناسیون کرونا در کشور روی دور تند قرار گرفته و وعده مدیریت بیماری و کاهش چشمگیر مرگ‌ومیر در ماه‌های پیش رو داده شده است. اما جای چند سوال باقی است:
چه شد که به یکباره واردات واکسن در کشور ورق خورد؟
چه شد که تولیدکنندگان بدعهد واکسن در دنیا، اکنون در حال عمل به قول و قرارها هستند؟
اگر امکان واردات واکسن در این سطح وجود داشت، چرا تا پیش از این برای آن اقدام نشده بود؟
آیا واقعا به بهانه واکسن داخلی، در واردات فرصت‌سوزی شد؟
و اما پاسخ سخنگوی کمیسیون اصل نود مجلس
سخنگوی کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی، تاکید کرد: ضروری است که نهادها و متصدیان حوزه امنیتی و قضایی کشور، سیاسی‌کاری عده‌ای که در پی منازعه بر سر قدرت و ثروت باعث اخلال در نظام سلامت و تأخیر در واکسیناسیون عمومی کرونا در کشور شدند را در ترازوی تحقیق و بازپرسی قرار دهند.
علی خضریان نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در یادداشتی در همین رابطه، نوشت:
« بر اساس آمار رسمی، طی ۷ ماه گذشته تاکنون ۴۹ میلیون دُز واکسن کرونا وارد کشور شده که بیش از ۳۷ میلیون و نیم دز آن به واکسن چینی سینوفارم اختصاص دارد و مابقی هم از سبد کواکس و سایر واکسن‌های روسی و… هستند. هفته آینده هم ۱۵ میلیون دز دیگر وارد کشور می‌شود؛ همچنین بنا بر آنچه اعلام شده در مهرماه سال جاری نیز ۳۰ میلیون دز به واردات افزوده خواهد شد؛ علاوه بر این‌ها تا به امروز ۵ میلیون دز واکسن تولید داخل نیز به دست وزارت بهداشت رسیده است.
گرچه افزایش تأمین و واردات واکسن و سرعت در این امر به‌ویژه در یک ماه اخیر و پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم، رکورد واکسیناسیون روزانه را شکسته و نوید پیروزی در مقابله با ویروس منحوس کرونا را می‌دهد اما همچنان آمار بالای مرگ‌ومیرهای ناشی از کرونا جای بسی تأسف و تأثر است و این سؤال را متبادر ذهن می‌کند که چرا در دولت قبل واکسیناسیون همگانی به تأخیر افتاد و اساساً بانیان و مقصران وضعیت کنونی کرونا در کشور چه کسانی‌اند؟
قبل از پاسخ به این سؤالات بایستی دانسته شود که دولت قبل که صرفاً دولت وعده‌ها و مدعی بلد بودن زبان دنیا بود در تأمین واکسن مورد نیاز کشور به حدی بی‌رمق و ناکارآمد بود که تا چند وقت پیش، انبارهای ما خالی از واکسن بود.
همین دیروز بود که وزیر بهداشت کشور گفت: «وقتی دولت را تحویل گرفتیم اصلاً واکسن نداشتیم» آقای عین‌اللهی البته این را هم اضافه کرده که «از راه‌های مختلفی توانستیم واکسن وارد کنیم و «در حالی‌که ما به دنبال بارانی از واکسن بودیم به لطف خدا سیلی از واکسن به‌سوی کشور سرازیر شد.»
همگی بر این باوریم که سویه دلتای کروناویروس، عدم رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی، تحریم‌های دارویی و … از دلایل تشدید مرگ و میرها می‌باشد؛ اما مساله تأخیر در واکسیناسیون یکی از مهمترین دلایل وضعیت بحرانی کرونا در کشور بوده است. ما در برهه‌ای (از زمستان سال گذشته به بعد) می‌توانستیم از منابع مطمئن از روسیه و چین واکسن وارد کنیم ولی متاسفانه به دلایلی که به آن اشاره می‌شود این فرصت طلایی را از دست دادیم.
اگرچه ممکن است گفته شود چین و روسیه در آن مقطع در ارسال واکسن به ایران بدقولی کردند اما واقعیت آن است که به دو دلیل در موضوع تأمین واکسن مورد نیاز کشور اهمال و کم‌کاری شد.
۱. دیپلماسی منفعل دولت روحانی ۲. سیاسی کردن واکسیناسیون از سوی برخی طیف‌های اصلاح‌طلب.
نکته مهم ماجرا این است که مورد اول یعنی «دیپلماسی منفعل دولت روحانی» تابعی از «واکسیناسیون» و یا همان سیاسی کردن واکسن بود. به بیان دیگر، واقعیاتی مانند سنگ‌اندازی و کارشکنی مسئولان دولت روحانی در واردات واکسن از سوی بخش خصوصی و بی‌عملی وزارت بهداشت و وزارت امور خارجه و از دست دادن فرصت طلایی تأمین واکسن از چین و روسیه ماحصل سیاسی‌کاری جریان اصلاح‌طلب در داخل بود که امروز سعی می‌کنند دست پیش را بگیرند که پس نیفتند!
رهبر معظم انقلاب ۱۹ دی‌ماه ۹۹ در سخنرانی تلویزیونی فرمودند: «ورود واکسن آمریکایی و انگلیسی به کشور ممنوع است.» و «[البته] از جاهای دیگر اگر بخواهند واکسن تهیه کنند ــ که جای مطمئنی باشد ــ هیچ اشکالی ندارد.»یکی از جاهای مطمئنی که در آن برهه مطرح بود واکسن‌های تولیدی چین (سینوفارم) و روسیه (اسپوتنیک) بود که در چندین کشور مانند امارات و ترکیه تزریق گسترده‌ای انجام شد و کشور هایی مانند آرژانتین، بولیوی، مجارستان، هند، ازبکستان، ونزوئلا و … هم همان واکسن‌ها را پیش‌خرید کردند.
اما در ایران عده‌ای از سوی سازمان نظام پزشکی (که شبیه یک سازمان سیاسی و در رأس و هرم آن چهره‌های اصلاح‌طلب نقش اساسی دارند) به دلیل مخالفت‌های جناحی با چین و روسیه، واکسن را سیاسی کردند و با اخلال در نظام سلامت و تأثیرگذاری بر تصمیم‌گیری‌ها در وزارت بهداشت و همچنین فضاسازی علیه شریکان استراتژیک جمهوری اسلامی، باعث اخلال در روند تأمین واکسن از چین و روسیه و در نهایت از دست رفتن این فرصت طلایی شدند.
همزمان با نامه ۹۸ نفر از اعضای مجمع عمومی سازمان نظام پزشکی کشور به روحانی (در بهمن ۹۹) مبنی بر مخالفت با خرید واکسن روسی، عده‌ای در داخل که پیش از آن قرارداد ایران و چین را کاپیتولاسیون عنوان می‌کردند، علیه واکسن چینی موضع‌گیری کردند و همین فضاسازی‌ها باعث تردید در وزارت بهداشت و تردید در طرف‌های روسی و چینی شد.
وقتی‌که فرصت طلایی تأمین واکسن از دست رفت، ایمن‌سازی همگانی به تأخیر افتاد و شد آنچه نباید می‌شد. فروردین‌ماه همین امسال بود که روحانی به این فضاسازی‌ها واکنش نشان داد و گفت: «ظاهراً حافظه برخی ضعیف شده است… زمانی که به دنبال خرید واکسن از روسیه و چین بودیم، کسانی پشت تریبون اعلام کردند که اگر از روسیه و یا چین واکسن بیاورید، این واکسن را نمی‌زنیم و حتی برخی تشکل‌های پزشکی نامه نوشتند که از روسیه و چین واکسن نیاورید، چرا که خطرناک است!»
اگرچه واکسیناسیون سرعت یافته و بحمدلله کشور در مسیر رو به جلویی قرار گرفته است اما مرگ هر روزه هم‌وطنانمان (حتی یک ایرانی) موضوعی نیست که به‌سادگی از کنار آن بتوان عبور کرد. از این‌رو ضروری به نظر می‌رسد نهادها و متصدیان حوزه امنیتی و قضایی کشور به‌ویژه دادستان محترم سیاسی‌کاری عده‌ای که در پی منازعه بر سر قدرت و ثروت باعث اخلال در نظام سلامت و تأخیر در واکسیناسیون عمومی کرونا در کشور شدند را در ترازوی تحقیق و بازپرسی قرار دهد»