آینده تعاملات تجاری میان ایران و افغانستان
مهناز اصغری
حدود چهار ماه از درگیری طالبان در افغانستان می‌گذرد، با ورود مجدد طالبان به کشور همسایه و ایجاد جنگ و تنش داخلی برای در دست گرفتن قدرت این کشور سبب بی ثباتی در مرزهای جغرافیایی افغانستان خواسته و ناخواسته بر تجارت میان تهران و کابل تاثیر گذار است، این پرسش را در اذهان عموم مردم و مسئولین کشور شکل داده که آینده روابط اقتصادی و تجاری کشورمان در دوران حضور طالبان دستخوش چه تغییراتی می‌شود؟
اهمیت روابط اقتصادی مابین ایران و افغانستان از این جهت حائز اهمیت بوده که این کشور یکی از مقاصد اصلی صادرات غیر نفتی ایران اعم از محصولات کشاورزی، معدنی و سایر نیازهای داخلی مردم افغانستان است.
وضعیت مساعد تر مالی افغانستان نسبت به ایران
البته این نکته قابل چشم پوشی نیست که افغانستان شرایط مالی و بانکی مساعدتری در سطح بین المللی نسبت به ایران دارد و با توجه به حجم صادرات غیر نفتی ایران به این کشور، ظرفیت خوبی برای ورود دلار و ارزهای بین‌المللی از محل تجارت با افغانستان عاید اقتصاد مالی کشورمان می‌شود.
اقتصاد افغانستان قبلاً متکی به دلارهای نقدی بود که از خارج از کشور به بازار و از آنجا به بانک مرکزی سرازیر می‌شد.
امنیت حکومتی افغانستان به نسبت سال‌های گذشته اگر بهتر نشده باشد قطعا بدتر نشده چرا که طالبان که خود عامل ناامنی بودند اکنون قدرت را در دست گرفته و فساد اداری گمرکات و مسیر صادرات در مقایسه با سال‌های قبل کمتر شده که این شاخصه حکومت طالبان در دوره قبل نیز بود که با فساد و رشوه‌خواری به نسبت دولت‌های اشرف غنی مخالفت بیشتری نشان داده و در عمل نیز این مخالفت را پیاده سازی کردند
کمبود نقدینگی بعد از حضور طالبان
به دنبال تصرف پایتخت کابل توسط طالبان، کارشناسان بانکی می‌گویند که کمبود پول نقد می‌تواند منجر به افزایش قیمت کالاهای اساسی و همچنین تأثیر منفی بر واردات شود.
مسئله کمبود پول نقد در افغانستان هفته هاست که مشکل ساز شده است و در روزهای اخیر گزارش می‌شود که مقامات بانک‌های افغانستان نگرانی‌های خود را دراین مورد با بانک مرکزی مطرح کرده‌اند.
با توجه به شرایط فعلی پیش بینی شود صادرات ایران به افغانستان در نیمه دوم سال دچار افت شود.
اهمیت افغانستان در حوزه صادرات
از 8 میلیارد دلار واردات سالانه به کشور افغانستان 3.5 میلیارد دلار آن توسط ایران انجام می شود بنابراین این کشور به لحاظ روابط تجاری برای ایران کشور با اهمیتی به شمار می رود.
ثبات و پایداری امنیتی یکی از مهم‌ترین شروط تجارت صحیح و موفق است که متاسفانه این روزها با افزایش تنش و درگیری میان طالبان و مردم افغانستان، توازن و تعادل تجاری نیز دستخوش تغییرات قرار گرفته که بازار و اقتصاد ایران نیز از آن تاثیر گرفته است.
تبعات جابجایی قدرت و حکومت در افغانستان
جهت بررسی بیشتر و دقیق‌تر روابط تجاری و اقتصادی ایران و افغانستان با محمود سیادت، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی خراسان رضوی به گفت‌وگو نشستیم:
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی خراسان رضوی می‌گوید: در افغانستان شاهد جابجایی کامل قدرت بودیم؛ بدین معنا که حامیان خارجی گروهی که در موضع قدرت و حاکمیت حضور داشت کنار رفته و افرادی که تا کنون علیه حکومت پیشین مبارزه کرده، امروز قدرت را در دست گرفتند.
پس از ایجاد تنش و درگیری میان صاحبان قدرت در کشور همسایه و تغییر حکومت توسط طالبان، این کشور حامیان و سرمایه داران خارجی خود را از دست داده و برآیند این مسائل سبب شده که امروز در افغانستان شاهد یک فقر گسترده و نگرانی از آسیب‌های بشری هستیم که امید است این شرایط زود گذر باشد
محمود سیادت در مصاحبه با خبرنگار صبح امروز پیرامون وضعیت تعاملات اقتصادی ایران و افغانستان بعد از تنش‌ها و درگیری‌های حکومتی اضافه می‌کند: بازیگران داخلی و خارجی عرصه اقتصاد و قدرت کشور همسایه پس از به دست گرفتن قدرت توسط طالبان تغییر کرده و به طبع تغییرات سیاسی و امنیتی، طبیعی است که تغییراتی در حوزه اقتصاد نیز رخ بدهد.
بلوکه شدن ارزهای افغانستان در بانک‌های خارجی
وی ابراز می‌کند: در حال حاضر شاهد کاهش شدید قدرت خرید مردم افغانستان پس از تغییر حکومت هستیم و این کاهش خرید، معلول نگرانی مردم این کشور برای آینده افغانستان و همچنین بلوکه شدن پول‌های افغانستان در بانک‌های آمریکا و دیگر بانک‌های خارجی است.
سیادت بیان می‌کند: پس از ایجاد تنش و درگیری میان صاحبان قدرت در کشور همسایه ما و تغییر حکومت توسط طالبان، این کشور حامیان و سرمایه داران خارجی خود را از دست داده و برآیند این مسائل سبب شده که امروز در افغانستان شاهد یک فقر گسترده و نگرانی از آسیب‌های بشری هستیم که امید است این شرایط زود گذر باشد.
امید است طالبان با دنیا تعامل کنند
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی خراسان رضوی اذعان می‌کند: آینده افغانستان را این‌گونه متصوریم که طالبان بتوانند با دنیا تعامل بکنند و فضا و شرایط جامعه مدنی را به شیوه‌ای فراهم نموده تا دنیا حکومت طالبان را پذیرفته و با آن تعامل کنند.
وی ادامه می‌دهد: اگر در آینده کشورهای دنیا حکومت جدید طالبان را به رسمیت بشناسند، در افغانستان بستر مناسبی برای سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف اقتصادی، کشاورزی و به ویژه حوزه معدن فراهم آمده و با افزایش امنیت نسبی، ایران نیز همچون سال‌های اخیر سهم خود را از این کشور غنی در خصوص تعاملات اقتصادی دریافت کنیم.
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی خراسان رضوی تشریح می‌کند: قرابت فرهنگی، زبانی و تاریخی ۲ ملت، طی سنوات گذشته به تقویت روابط اقتصادی نیز منجر شد و از سوی دیگر، عمده فعالیت های تجاری در افغانستان با محوریت بخش خصوصی و فراتر از رویکردهای دولتی دنبال می شود و همین امر، پیوند عمیقی در تعاملات بخش خصوصی ۲ کشور ایجاد نموده است و امید است در آینده این تعاملات به خوبی حفظ شود.
اکنون در افغانستان شاهد کاهش ارزش پول بوده که کاهش صادرات در ادامه این روند یک امر طبیعی بوده و از ابتدای تغییر حکومت و قدرت در این کشور حدود ۳۰ درصد صادرات ایران به مقصد افغانستان کاهش یافته و محتمل است که این آمار متاسفانه افزایش پیدا کند.
اهمیت تعاملات ایران و افغانستان
وی ادامه می‌دهد: افغانستان از منظر اقتصادی، شریک بسیار مهمی برای ایران تلقی می‌شود و آینده پژوهی در این باب، یک ضرورت مهم به شمار می آید که ما آن را مجدانه دنبال خواهیم کرد.
مشاور رییس اتاق بازرگانی ایران تاکید می‌کند: در حال حاضر مقصد بخشی از کالاهای صادراتی خراسان، بازار افغانستان است و تقاضا نیز از طرف بازار این کشور برای تامین کالای مصرفی مردم، وجود دارد. به همین استناد باید در سایه تحولات جدید، موضوع تعاملات اقتصادی ۲ کشور نیز به طور جدی مورد توجه دستگاه‌های متولی در ایران باشد.
طالبان؛ عامل عمده ناامنی‌های افغانستان
سیادت در خصوص برقراری امنیت نسبی در تجارت در مرزهای مشترک ایران و افغانستان اظهار می‌کند: عمده ناامنی‌های افغانستان ناشی از تقابل بین طالبان و دولت مرکزی و نیروهای خارجی صورت می‌گرفت که با تسلط طالبان بر امور داخلی و حکومتی در اکثر نقاط این کشور امنیت تاحدودی برقرار شده است.
وی اضافه می‌کند: هنوز در خصوص کارکرد حکومت طالبان در افغانستان، اختلاف نظرهای زیادی وجود داشته و باید منتظر ماند تا ببینیم طالبان چه نوع حکومت داری را انتخاب می‌کنند؛ قطعا اگر همان روش حکومتی ۲۰ سال پیش خود را ادامه دهند به طور حتم و یقین با جامعه جهانی و همسایگان و نیز آحاد مردم این کشور با مشکل و تنش روبرو می‌شوند. اما آنچه تا کنون رخ داده نشان از تفاوت‌های محسوس حکومت طالبان به گذشته است و امید است که تفاوت‌ها ادامه‌دار باشد.
کاهش فساد اداری و رشوه‌خواری؛ نتیجه حکومت طالبان
سیادت توضیح می‌دهد: امنیت حکومتی افغانستان به نسبت سال‌های گذشته اگر بهتر نشده باشد قطعا بدتر نشده چرا که طالبان که خود عامل ناامنی بودند اکنون قدرت را در دست گرفته و فساد اداری گمرکات و مسیر صادرات در مقایسه با سال‌های قبل کمتر شده که این شاخصه حکومت طالبان در دوره قبل نیز بود که با فساد و رشوه‌خواری به نسبت دولت‌های اشرف غنی مخالفت بیشتری نشان داده و در عمل نیز این مخالفت را پیاده سازی کردند.
وی در خصوص وضعیت واردات و صادرات ایران و افغانستان می‌گوید: بعد از ایجاد تنش و درگیری میان حکومت افغانستان و طالبان، صادرات به این کشور کاهش محسوسی داشته و به نظر می‌رسد این کاهش صادرات فعلا ادامه دار بوده که عامل اصلی این امر، کاهش قدرت خرید مردم و بلوکه شدن ارزها و بودجه‌های خارجی این کشور و نیز خروج و تعطیلی و رکود سفارت خانه‌ها و ان‌جی‌یوهای خارجی حاضر در افغانستان است.
خروج سرمایه از افعانستان منجر به کاهش صادرات ایران شد
سیادت خاطر نشان می‌کند: برآورد می‌شود حدود ۳۰۰ نفر از افرادی که عمدتا تمکن مالی داشته، این کشور را به مقصد کشورهای اروپایی ترک کرده و از کشور خود فرار کردند که این گریختن در کاهش قدرت خرید مردم تاثیر گذار است.
وی اطلاع می‌دهد: اکنون در افغانستان شاهد کاهش ارزش پول بوده که کاهش صادرات در ادامه این روند یک امر طبیعی بوده و از ابتدای تغییر حکومت و قدرت در این کشور حدود ۳۰ درصد صادرات ایران به مقصد افغانستان کاهش یافته و محتمل است که این آمار متاسفانه افزایش پیدا کند.
مواد مخدر و محدودیتهای بهداشتی واردات ما از افغانستان را محدود کرده است
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی خراسان رضوی ابراز می‌کند: واردات ما از افغانستان همیشه به خاطر عدم تنوع کالا و محصولات این کشور محدود بوده و نیز در حقیقت نگرانی از انتقال مواد مخدر به داخل ایران از طریق واردات به ایران و همچنین محدودیتهای بهداشتی و قرنطینه‌ای همیشه مانع بوده که ما واردات مناسبی از مبدا این کشور داشته باشیم و امیدوارم که در آینده فعالیت‌های این دو کشور افزایش واردات را نیز شاهد باشیم.
وی در خصوص وضعیت بازارچه‌های مرزی ایران توضیح می‌دهد: بازارچه‌های مرزی اکنون فعال بوده و عمده بازارچه‌های مرزی ما در دوغارون بوده و قرار است به زودی بازارچه‌ای در مرز ماهیرود نیز ایجاد شده و به دنبال توسعه این بازارچه‌ها بوده و همچنین به دنبال این هستیم که کارکرد بازارچه‌های مرزی را بهبود بخشیده و نیز کارکرد و نفع این بازارچه‌های اقتصادی به مرزنشینان برسد و در حقیقت دو طرفه شدن بازارها در دست اقدام و نیاز تلاش‌های مستمر بیشتری است و در مجموع اگر بازارچه‌ها در جایگاه خود قرار بگیرد می‌توانند موثرتر از شرایط کنونی بوده و رفاه و افزایش درآمد مرزنشینان را در پی داشته باشد.
گرفتن سهم خود از بازار اقتصادی افغانستان
سیادت در پایان متذکر شد: واقعیت ان است که بازیگران صحنه اقتصادی افغانستان تغییر کرده و هندوستان از این عرصه تا حدود زیادی کارکرد آن کاهش پیدا کرده و به نوعی از صحنه حذف شده و شاهد کاهش حضور اروپا و آمریکا در افغانستان بوده و از طرفی پاکستان و چین به ویژه به عنوان دو بازیگر برنده صحنه سیاسی-سیاسی-امنیتی افغانستان پررنگ تر از قبل در حوزه اقتصادی ظاهر شده و بنگاه‌های اقتصادی و تشکل‌ها و بخش‌های دولتی مرتبط ایران نیز باید سعی کنند تا چشم‌انداز و سناریویی از آینده تعاملات ایران و افغانستان ترسیم کرده و تلاش کنیم در شرایط جدید سهم ایران را در حوزه‌هایی که تاکنون به خاطر حضور آمریکا و غربی‌ها اجازه حضور نداشته افزایش بدهیم چرا که به صورت طبیعی با وجود رقبای جدید و رقبایی که از رانت سیاسی و امنیتی بیشتری برخوردار هستند بتوانیم حضور ایران در صحنه اقتصادی این کشور و تعاملات اقتصادی با افغانستان را افزایش دهیم.