کارگردانی صاحب سبک
مهناز اصغری
بدون شک در دو دهه اخیر حضور کریستوفر نولان به‌عنوان یک فیلم‌ساز، باعث جذابیت سینما شده است چراکه این مرد یکی از معدود کارگردانانی است که می‌تواند تقریبا هر آن‌چه را که می‌خواهد بسازد. بنابراین یکی از مهمترین سوالاتی که در چند سال اخیر مطرح بوده را می‌توان این پرسش دانست که آیا «کریستوفر نولان» را می‌توان یکی از بهترین کارگردانان تاریخ سینما و صاحب‌سبک در قرن ۲۱ دانست یا خیر؟ کارگردان و نویسنده انگلیسی که شهرتش با «ممنتو» در سال ۲۰۰۰ آغاز شد و با ساخت سه‌گانه مشهور «شوالیه تاریکی» به اوج رسید.
به گزارش روزنامه «صبح امروز» نولان با ساختن فیلم‌های فوق‌العاده کوچک در مقیاس کوچک شروع کرد و به‌آرامی تا اولین فیلم پرفروش خود پیش رفت و نکته قابل توجه این است که در تمام مدت حساسیت فیلم‌سازی خود را دست‌نخورده حفظ کرد؛ در این میان هرچند که ساختار روایی بلندپروازانه، داستان‌های فوق‌العاده جدی و پر‌مخاطره و تمرکز شدید بر شخصیت‌ها از ویژگی بارز آثار این کارگردان برجسته به شمار می‌رود، اما موضوع این است که نولان کارگردانی صاحب سبک است. به عقیده کارشناسان حوزه سینما و در یک تعریف ساده، کارگردانان صاحب سبک، کارگردانانی دارای یک موضوع اختصاصی یا زیر‌ژانر خاصی هستند که با آن به شهرت رسیده‌اند. برای مثال، آلفرد هیچکاک را با مفهوم تعلیق، مارتین اسکورسیزی را با گانگسترها و شاید جیمز کامرون را با فیلم‌های پردرآمد می‌شناسیم. کریستوفر نولان هم به کرات در فیلم‌های خود از مفهوم زمان استفاده کرده است. بنابراین اگر مبحث زمان برای شما به عنوان یک مخاطب جذاب باشد، بی شک نولان را بیش از آنکه با شوالیه تاریکی به یادآورید با «تلقین» و «میان ستاره‌ای» و شاید «انگاشته» می‌شناسید. نولان در طرح داستان‌های تفکر برانگیز این فیلم‌ها زمان را پیچ می‌دهد، معکوس کند، تخریب می‌نماید و هر کاری که بتواند با آن انجام می‌دهد. فیلم هایی که محور آنها بر داستان زمان در رویا و فضا و وارونگی می‌چرخد و مخالفان و موافقان بسیاری نیزدارد.
با این توضیحات بد نیست یادآور این نکته نیز باشیم که منتقدین حوزه سینمای نولان در دو گروه کاملا مخالف هم هستند. گروه اقلیت افرادی هستند که معتقدند نولان صرفا کارگردان باهوشی است که به برخی کلیشه‌ها خوب دامن میزند. اما اکثریت اعتقاد دارند نولان با روایت‌های غیرخطی مفاهیم عمیق سینمایی می‌تواند یکی از بهترین کارگردانان تاریخ سینما باشد. در این گزارشی به سه فیلم برجسته این کارگردان صاحب سبک با فیلم نامه‌ای در خصوص زمان می‌پردازیم؛
تلقین ((Inception
بدون شک فقط کریستوفر نولان از عهدۀ ساخت این فیلم گیج‌کننده و پیچیده برمی‌آمد و شاید بتوان تلقین را جاه‌طلبانه‌ترین کار نولان دانست. چراکه هیجان ناشی از تماشای این فیلم مغز شما را بیدار می‌کند.
هرچند هفتمین فیلم سینمایی کریستوفر نولان هرگز ساخته نمی‌شد اگر فیلم «شوالیه تاریکی» یکی از موفق‌ترین فیلم‌های تاریخ نبود. چراکه فروش بی‌نظیر فیلم شوالیۀ تاریکی به نولان جرئت داد فیلمی جدید بسازد.
تلقین بیشتر مربوط به دنیای رویاهاست اما خصوصت بارز این دنیا یک عنصر تغییر‌دهنده زمان است و در آن، هر چیزی در لایه‌های رویا، سریع‌تر از واقعیت اتفاق می‌افتد. نولان در این فیلم به لایه‌های گوناگون ضمیر ناخودآگاه سفر می‌کند.
داستان فیلم ساده است؛ لئوناردو دی‌کاپریو در نقش دام کاب ظاهر شده است، او مثل دزد به خواب دیگران نفوذ می‌کند و رؤیاها و رازهای آنها را می‌دزدد! هرچند که تماشای «تلقین» که فیلمی پیچیده و فلسفی است، شاید کمی برای مخاطبان عام سینما دشوار به نظر برسد اما فراموش نکنید کریستوفر نولان، همیشه داستان‌های پیچیده را به زیباترین حالت ممکن روایت می‌کند. در این فیلم نیر نولان توانسته تجربیاتش را در زمینۀ رؤیای صادقه به‌نحوی هوشمندانه و فوق‌العاده به فیلم تبدیل کند. او این بار همان داستان‌های جذاب و دوست‌داشتنی‌اش را به سفر درون زمان پیوند زده تا یک شاهکار ارزشمند را خلق کند.
میان ستاره‌ای ((Interstellar
برای نولان، پس از فتح ضمیر ناخودآگاه و رفتن به عمق رویا در فیلم تلقین، راهی جز رفتن به فضا و فراتر از آن باقی نمی‌ماند. فیلم «میان ستاره‌ای» نهمین فیلم بلند کریستوفر نولان است که به ماموریت پیدا‌کردن خانه‌ای جدید برای بشر در میان ستارگان میپردازد. و یکی از حرفه‌ای‌ترین آثار آهنگساز معروف، هانس زیمر را در موسیقی متن آن می‌شنویم.
این فیلم مفهوم انبساط زمان در کرم‌چاله‌ها و سفرهای فضایی را بررسی می‌کند و تصوری از آیندۀ کرۀ زمین در سال‌های دور است. آینده‌ای که در معرض تهدید، نابودی و قحطی قرار گرفته است. به همین دلیل در فیلم «میان ستاره‌ای» می‌توانید تلاش نولان برای روایت ویژه‌ای از سفر در زمان را پیدا کنید و بیشتر از قبل از ساخته‌های ارزشمند این کارگردان شناخته‌شده لذت ببرید. در حقیقت «میان ستاره‌ای» نگاه جذابی به سفرهای فضایی و سریع‌تر از سرعت نور دارد و نظریه‌های پشت این دنیای هیجان‌انگیز را واکاوی می‌کند.
بد نیست یادآور شویم که تعداد کمی از فیلم‌های کریستوفر نولان هستند که داستانی غم‌انگیز و اشک‌آور را روایت می‌کنند. در میان ستاره‌ای نیز صحنه‌ای که کوپر به پیام‌های ویدئویی قدیمی دسترسی پیدا می‌کند، صحنه‌ای احساسی در به‌تصویرکشیدن رابطۀ پدر-دختری است که ایده‌ای جسورانه دارد. برخی منتقدین و بسیاری از تماشاگران بر این باور هستند که «میان ستاره‌ای» نقطه اوج سینمای نولان هم است که می‌تواند یکی از بهترین فیلم‌های علمی تخیلی تاریخ سینما هم لقب بگیرد.
انگاشته ((Tenet
در «تنت» نولان واقعا با مفهوم زمان بازی می‌کند و مکانیزم وارونگی را مطرح می‌کند که در آن آنتروپی یک شخص یا جسم در طی سفر در زمان معکوس می‌شود.
بد نیست اشاره‌ای داشته باشیم که با بودجه‌ای فراتر از ۲۲۵ میلیون دلار به پرهزینه‌ترین فیلم کریستوفر نولان تبدیل شد. این فیلم که براساس فیلم‌نامه غیراقتباسی ساخته شده، دومین فیلم پرخرج کارنامه کارگردانی نولان هم لقب می‌گیرد.
«انگاشته» در ۷ کشور دنیا فیلم‌برداری شده و علاوه بر کارگردانی، نویسندگی فیلم‌نامه آن هم توسط کریستوفر نولان انجام شده و لودویک گورانسون (برنده جایزه اسکار بهترین موسیقی متن برای فیلم «پلنگ سیاه») آهنگسازی آن را انجام داده است. بنابراین جدیدترین فیلم نولان به اولین فیلم او از سال ۲۰۰۸ تا امروز تبدیل می‌شود که آهنگسازی آن برعهده هانس زیمر نبوده است.
فیلم «تنت» در ذات زمان حل شده است، زیرا کل مفهوم وارونگی زمان بسیار گیج‌کننده است و بر خلاف اثری مانند تلقین که مفهوم آن با عمل توضیح داده می‌شود، درک مفهوم وارونگی زمان سخت است و باید بسیار تلاش کنید تا شاید بعد از چندبار متوجه آن شوید.
زمان؛ سینمایی ترین موضوع ممکن برای نولان!
کریستوفر نولان، کارگردان و نویسنده انگلیسی، با استفاده مکرر از روایت‌های غیرخطی و اغلب ذهنی در فیلم‌هایش، شهرت و محبوبیت زیادی در میان منتقدان و مخاطبان سینما پیدا کرده است. او کارش را با بودجه اندک و ساخت فیلم‌های مستقل شروع کرد و در گذر سالیان فعالیتش در سینما، توانست تعدادی از پرفروش‌ترین و محبوب‌ترین آثار سینمایی را بسازد.
کریستوفر نولان زمان را موضوعی جذاب برای طرح یک فیلم می‌داند و در مصاحبه‌ای در سال ۲۰۲۰ بیان کرد که زمان برای او سینمایی‌ترین موضوع ممکن است. او در آن مصاحبه معتقد بود که رسانه سینما تنها روش برای انسان‌ها است تا زمان را به صورتی متفاوت تجربه کنند. چراکه در زندگی روزمره، زمان به جلو پیش می‌رود و هیچ‌کس نمی‌تواند با دانش علمی فعلی، تغییری در آن ایجاد کند. به گفته‌ی نولان، دنیای سینما به مخاطبان این امکان را می‌دهد که زمان را به عقب ببرند یا سرعت آن را کاهش و افزایش دهند.