رانندگی شهروندان؛ ویترین بی‌فرهنگی شهر
ملینا عبدالرضایی، بنفشه رحیمی
حتما شما هم در حین رانندگی بارها و بارها تجربه داشته‌اید که برخی قوانین راهنمایی و رانندگی را به راحتی آب خوردن زیر پا می‌گذارند و اصلا برای آن اهمیتی قائل نیستند. البته کم پیش نمی‌آید که خودمان هم این قوانین را زیر پا بگذاریم از سرعت گرفتن برای عبور از چراغ زرد گرفته تا دوبل و گاهی سوبل پارک کردن در کنار خیابان اصلی.
حتی گاهی زمانی نزدیک خط عابر پیاده می‌شویم بر عکس تمام دنیا به جای اینکه سرعت خودروی خود را کاهش دهیم تا عابر پیاده بتواند عبور کند پا را روی پدال گاز تا آخر فشار می‌دهیم تا ترسی عجیب در دل عابر پیاده بیافکنیم و گوی سبقت از او در عبور از خط عابر برباییم!
همین رفتارهای عادی و روزانه‌ای که هر روز در خیابان با آن سروکار داریم و برای کسانی که از کشوررهای دیگر آمده‌اند صحنه‌ای عجیب و خارق‌العادت محسوب می‌شود منجر شده که تنها در ابتدای سال گذشته از هر 100 کشته در تصادفات مشهد، 37 نفر عابر پیاده، 36 نفر موتورسوار، 13 نفر سر نشین خودرو، 12 نفر معتاد مجاهر و 2 نفر دوچرخه‌سوار باشند.
پرسش اینجاست چرا رانندگان قوانین و مقررات راهنمایی رانندگی را رعایت نمی‌کنند؟ این عدم رعایت نوعی لذت برای آن‌ها به ارمغان می‌آورد یا برای خالی کردن خشمشان است یا دلیل دیگری دارد؟
اسما ۳۰ ساله می‌گوید «از نظر من وقتی بیشتر مردم از وسیله نقلیه شخصی استفاده میکنند کم‌صبر و بی‌حوصله شده و ترجیح می‌دهند در مکان‌های نزدیک، خودرو خود را پارک کنند. به شخصه گاهی پیش آمده که از قوانین سرپیچی کنم؛ اما فقط در زمان‌هایی که عجله داشته یا دچار حواس‌پرتی بود‌ه‌ام».
محمد ۲۵ ساله معتقد است: «از دلایل رد کردن چراغ زرد و قرمز، عجول بودن مردم است؛ اما به نظر من دوبل یا سوبل پارک کردن خودرو به میزان اهمیتی که فرد برای قانون و فرهنگ قائل می‌شود وابسته است».
درگیری‌های ذهنی باعث می‌شود در هنگام رانندگی به اطراف توجه نکنم
سحر۲۴ سال دارد. او توضیح می‌دهد: «بیشتر مردم کشور ما برای به انجام رساندن کار خود آنقدر عجله دارند که گاه و بی‌گاه بدون توجه از چراغ قرمز و زرد راهنمایی رانندگی گذر میکنند. شخصا هنگامی که در یک ترافیک سنگین قرار می‌گیرم به ناچار و حتی وقتی که چراغ زرد است و کمی مانده تا قرمز شود نیز از آن گذر می‌کنم. وقتی که عجله داریم برایمان اهمیتی ندارد مکانی برای پارک کردن ماشینمان هست یا خیر؛ درنتیجه دوبل و یا سوبل پارک میکنند».
رحیمی: طی 5 ماه اخیر در شهر مشهد، 56 درصد از عابران پیاده، حدود 33 درصد از راننده‌های موتورسیکلت بر اثر تصادف جان خود را از دست داده‌اند. در واقع 29 درصد از کل جان‌باختگان شهر مشهد در معابر بزرگراهی تصادف کرده‌اند
سرعت غیرمجاز، خشمم را کاهش می‌دهد
او بیان می‌کند: «با سرعت غیرمجاز رانندگی کردن در شهر و یا جاد‌ه‌ها اینگونه اعمال کمک می‌کند تا هیجانات و عصبانیت خود را تخلیه کنیم».
معصومه ۵۰ سال دارد. او بی‌حوصلگی را دلیل نقض قوانین می‌داند: «به نظر من منشا اصلی عدم رعایت قوانین این است که اول از همه این مقررات در خانواده و بعد از آن در جامعه نهادینه نشده. من معتقدم تشویق برای راننده‌هایی که در مدت زمان طولانی و معین، جریمه و تخلفی نداشته‌اند و تنبیه برای افرادی که مرتکب خطا و سرپیچی از قانون شدند می‌تواند در کاهش تخلفات موثر باشد.»
بخاطر کمبود وقت از قوانین سرپیچی می‌کنم
او می‌گوید: «من به شخصه اکثر مواقع در تلاشم که مقررات را رعایت کنم، اما گاهی اوقات به دلیل کمبود زمان کافی مجبور به سرپیچی برخی از قوانین شده‌ام».
نکته حائز اهمیت آن است که بسیاری از مصاحبه‌شونده‌ها خود را پایبند به قوانین می‌دانند، اما به ضرورت و در مواقع اضطراری قوانین را زیر پا می‌گذارند! آیا قوانین برای همه زمان‌ها و برای همه شرایط صادق نیست؟ چرا معتقدیم که به قوانین پایبندیم، اما در وقت ضرورات آن را به راحتی زیر پا میگذاریم؟
جعفر شاهرخی، جامعه‌شناس معتقد است ترافیک بخشی از زندگی شهروندان را به خود اختصاص داده است؛ به‌طوری که روزانه با ترافیک و حملونقل، در هر رده سنی درگیر هستیم. باید توجه داشت که گسترش شهرها نیز در ایجاد این معضل بی‌تاثیر نیستند؛ به‌طوری که با گسترش شهرها فاصله محل سکونت و محل کار برخی افراد به واسطه مسائل اقتصادی که دارند و نمی‌توانند در مرکز شهر خانه تهیه کنند زیاد می‌شود. اینگونه افراد طبیعتا به زندگی در حاشیه شهر روی می‌آورند و برای رفتن به محل کار خود به ناچار از حملونقل درون شهری استفاده میکنند.
وی با بیان اینکه «هر چند که این مسأله در تمام کشورهای دنیا وجود دارد، اما نکته مهم این است که راننده در برابر قوانین و مقررات و هشدارهای راهنمایی رانندگی چه واکنشی نشان می‌دهد؟ درواقع این واکنش راننده است که سازنده رفتار ترافیکی است» تشریح می‌کند: پرسش مهم این است افراد چه میزان به قوانین و مقررات راهنمایی رانندگی احترام می‌گذارند؟ چقدر از هنجارهای ترافیکی تبعیت میکنند؟
رفتار ترافیکی به درستی ایفا نمی‌شود
این جامعه شناس با اشاره به اینکه رشد صنعت تولید خودرو و مالکیت وسیله نقلیه روبه افزایش است، اما از طرفی دیگر در ارتباط با رفتار ترافیکی آنگونه که باید درست عمل نمی‌کنیم، تشریح می‌کند: رشد صنعت تولید خودرو و مالکیت وسیله نقلیه روبه افزایش است، اما از طرفی دیگر در ارتباط با رفتار ترافیکی آنگونه که باید عمل نمی‌کنیم. رفتار ترافیکی همان مهارت‌های فردی، ادراکی و شناختی راننده است. این رفتار وابسته به اخلاق است؛ یعنی جزو اخلاق شهروندی و ضروری محسوب می‌شود. اخلاق شهروندی را اینگونه تعریف می‌کنیم، تعهدات و وظایفی که هر شهروند درغالب رفتار اجتماعی نسبت به سایر نهادها و شهروندان دیگراز خود نشان می‌دهد.
همنوعدوستی؛ مولفه اخلاقی که از بین رفته است
وی خاطر نشان می‌کند: در تعریف اخلاق شهروندی پنج مولفه قابل اهمیت وجود دارد. اولین مولفه همنوعدوستی و علاقه ما به دیگران است اینگونه که حس کمک و خیرخواهی چه میزان در رانندگان کشور قابل مشاهده است. دومی مسئولیت‌پذیری است؛ یعنی ما در برابر خودمان، وجدادنمان و دیگران چه میزان فرد مسئولیت‌پذیری هستیم. سوم رعایت حقوق دیگران؛ اینکه ما چه مقدار این حقوق را رعایت می‌کنیم.
این جامعه‌شناس میافزاید: تمام این شئونات زندگی ما را در برمی‌گیرد و البته که رانندگی هم جزو آن است. چهارمین مولفه نظم است اینکه ما چه میزان در یک چارچوب و یک قاعده عمل می‌کنیم. پنجم، زیست مسالمت‌آمیز؛ یعنی برقراری آرامش و صلح بین دیگر مردم که تمامی این پنج مولفه در ترافیک و رانندگی صدق میکنند.
تخلف از روی حواس‌پرتی یا از روی قصد و منظور
شاهرخی با اشاره به تخلفات عمدی و غیرعمدی افراد بیان می‌کند: تخلفات عمدی با هر نیتی از سوی راننده به قصد آسیب و نقض قانون انجام می‌گردد؛ به‌طوری که راننده نیت خرابکارانه داشته و به دلیل مشکلات اقتصادی، اجتماعی، خانوادگی که دارد و قادر به کنترل استرس و یا خشم خود نیست آن‌ها را در رانندگی خود بروز می‌دهد.
وی خاطرنشان می‌کند: برخی مواقع تخلفات، ناشی از ارزیابی نادرست ما هستند؛ یعنی تخمین نادرست در رانندگی که منجر به ترافیک می‌شود؛ به‌طوری که در برخی موارد فرد برای کاهش مسیر خود و قرار نگرفتن در ترافیک در قانون و مقررات راهنمایی رانندگی تخلف می‌کند که این موضوع نتیجه عکس می‌دهد و ترافیک را در آن نقطه شدت می‌بخشد.
سبک زندگی افراد در رانندگی‌شان نمود پیدا می‌کند
این جامعه شناس با بیان اینکه «تخلفات غیرعمدی به نقض قانون می‌انجامد، اما فرد قصد انجام آن را نداشته است» توضیح می‌دهد: باید توجه داشت که سبک زندگی با رفتار رانندگی فرد رابطه مستقیم دارد. اگر بخواهیم راننده را با رفتار خودش بسنجیم باید وابستگی‌ها، پایگاه اجتماعی، نگرش‌های آن راننده را بدانیم. قضاوت‌ها، باورها، ارزش‌ها همه دست به دست هم می‌دهند و سبک زندگی ما را می‌سازند. رفتار ما براساس سبک زندگی خودمان است و در رانندگی این‌ها همه به طور دقیق باهم مرتبط هستند.
شاهرخی: در شهری که شهروندانش به هم احترام نمی‌گذارند تخلفات عمدی بیشتر رخ می‌دهد و نباید انتظار داشت که اینگونه افراد درخانه رفتاری عادی داشته باشند و به درستی با همسر و فرزندانش برخورد کنند
کمبود عاطفه، برتری‌جویی و رقابت‌طلبی؛ عوامل تأثیرگذار در رانندگی
وی با اشاره به عواملی که بر رانندگی و تخلفات در آن نقش دارند بیان می‌کند: کمبود نیازهای عاطفی، عدم رشد شخصیت، برتری‌جویی و رقابت‌طلبی به لحاظ عاطفی در رانندگی تاثیردارد. آن لغزش و خطایی که در عملکرد ما مشاهده می‌شود در غالب حسی حرکتی قابل مشاهده است. کاربران راه شامل عابر پیاده، خودروسواران، موتورسواران و دوچرخه‌سواران هستند. این عابران راه نیز در ایجاد ترافیک و مشکلات اینگونه نقش دارند. وقتی این عابران راه حتی بدیهی‌ترین رفتار را چه در عبور از خیابان و چه در دیگر موارد رعایت نکنند قطعا باعث می‌شوند اختلالی در سلامتی روحی و روانی شهری ایجاد شود.
خیابان‌ها و جاده‌هایی که استاندارد لازم را ندارند
شاهرخی با بیان اینکه «مسیرهای عبور خودروها در ایران از استانداردها پیروی نمی‌کنند» تشریح می‌کند: امروزه نه تنها تعداد خودروهای شخصی رو به افزایش است، بلکه مسیرهای عبور خودروها نیز از استاندارها پیروی نمی‌کنند. مسئله‌ای است که می‌گوید تصادف‌ها ناشی از سه عامل هستند جاده‌های قدیمی، ماشین به‌روز و سرعت‌هایی که متعلق به آینده است. این سه مولفه دست به دست هم می‌دهند و باعث ایجاد تخلفات می‌شوند. نکته حائز اهمیت این است که رانندگی بخشی از زندگی ما است؛ یعنی ما همانطورکه به محل کارمان می‌‌رویم و به ارباب رجوع رسیدگی می‌کنیم رانندگی ما هم همینگونه دارای اهمیت است.
رانندگی شهروندان؛ ویترین فرهنگ شهر
وی خاطرنشان می‌کند: رانندگی هر شهر و کشوری ویترین فرهنگ آن کشور است؛ یعنی وقتی وارد شهری می‌شویم اولین برداشتی که از شخصیت‌های افراد آن شهر می‌کنیم به‌وسیله رانندگی شهروندان آن شهر است.
رانندگانی با تخلفات عمدی رفتار عادی در خانواده ندارند
این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه در شهری که شهروندانش به هم احترام نمی‌گذارند تخلفات عمدی بیشتر رخ می‌دهد، بیان می‌کند: در شهری که شهروندانش به هم احترام نمی‌گذارند تخلفات عمدی بیشتر رخ می‌دهد و نباید انتظار داشت که اینگونه افراد در خانه رفتاری عادی داشته باشند و بتوانند به درستی با همسر و فرزندانش برخورد کنند. جهان امروزه به سوی ماشینی‌شدن پیش می‌رود مشروط به اینکه فرهنگ و آموزش‌های ما با این عملکرد بتواند پیش برود. ما اگر فرهنگسازی نکنیم دچار چالش‌های اجتماعی می‌شویم.
ترافیکی که در ایران انسان محور نیست
به گفته وی، مشکل این است که ترافیک در کشور ما انسان‌محور نیست. باید پیاده‌روها، گذرگا‌ه‌های عابر پیاده، پل‌ها همه استانداردهای روز را رعایت کنند تا مردم در امنیت روانی مناسب به سر ببرند. البته باید بدیهی‌ترین رفتار ترافیکی را بدانیم که به مرور زمان رفتار ترافیکی به سمت انسان محورشدن پیش برود. از طرفی نگاه مردم باید به قوانین و مقررات عوض شود، زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی بایستی تقویت شوند تا مردم به استفاده از حمل و نقل عمومی به صرفه و در دسترس تشویق شوند.
عدم مدیریت متمرکز در حوزه شهری
شاهرخی خاطرنشان می‌کند: نکته مهم این است طرح‌های راهنمایی و رانندگی، مدارس ترافیکی و فرهنگسراهای ترافیکی و… به دلیل عدم مدیریت متمرکز در حوزه شهری نتیجه‌بخش نبوده است. درواقع در همه کشورها پلیس زیرمجموعه شهرداری است. بایستی زیر ساخت‌های حمل و نقل را شهرداری و پلیس راهنمایی رانندگی همه در کنار هم بسازند. راهنمایی و رانندگی برای کاهش تخلفات، طرح‌های زیادی اعمال کرده، اما هیچ‌کدام بازدارنده نبوده است. نکته مهم دیگر این است که اگر در زمان انجام تخلف توسط راننده بلافاصله او را از انجام جرم با خبر کنند اینکار بازدارندگی بیشتری برای کاهش تخلف در قوانین راهنمایی و رانندگی دارد، اما این اقدام به میزان زیادی اتفاق نمی‌افتد.
در این بین نیاز به این داده داریم که آیا طی شیوع بیماری کرونا و کاهش عبور ومرور به سطح شهر در بخشی از شبانه‌روز و کاهش حضور خودروهای غیربومی در مشهد و استان کاهش محسوسی در میزان تخلفات راهنمایی و رانندگی به چشم می‌خورد؟
افزایش تخلفات راهنمایی و رانندگی نسبت به سال گذشته
علیرضا رحیمی، رئیس اداره آموزش و ترافیک پلیس راهور خراسان رضوی توضیح می‌هد که تخلفات حادثه‌ساز در ابتدا سال جاری نسبت به سال گذشته افزایش داشته است.
وی در گفت‌وگو با «صبح امروز» بیان می‌کند: طی 5 ماه اخیر در شهر مشهد، 56 درصد از عابران پیاده، حدود 33 درصد راننده‌های موتورسیکلت بر اثر تصادفات جان خود را از دست داده‌اند. در واقع 29 درصد از کل جان‌باختگان شهر مشهد در معابر بزرگراهی تصادف کرده‌اند و 70 درصد تصادفات به دلیل خطای رانندگان سواری رخ داده است.
کاهش 5 درصدی فوتی‌ها با اجرای طرح حق تقدم عابرپیاده
وی با بیان اینکه «پروژه حق تقدم عابرپیاده در مشهد منجر به کاهش مجروحان عابرپیاده شد» ادامه می‌دهد: این طرح بین پلیس راهور و شهرداری صورت گرفت و همچنان به شکل مستمر درحال اجرا است. به دنبال این طرح در سال 1399 حدود 20 درصد کاهش مجروحان عابرپیاده و 5 درصد کاهش فوتی‌ها نسبت به سال 1398 را داشته‌ایم.
به گفته رحیمی، افرادی که به صورت مکرر مرتکب تخلفات مشخص شده با نمره منفی شوند و سقف تخلفاتشان به 30 نمره منفی برسد به مدت 3 ماه، کسانی که در مرحله دوم 25 نمره منفی کسب کنند به مدت 6 ماه و افرادی که در مرحله سوم 20 نمره منفی بگیرند گواهینامه‌شان برای یک‌سال گرفته می‌شود. مجددا پس از طی مراحل لازمه پس داده می‌شود، اما باطل نمی‌شود.
رانندگی نوعی رفتار است، ما همچنان در فقر فرهنگی درست رانندگی کردن و احترام به قوانین به سر می‌بریم. اگرچه که زیر پا گذاشتن قوانین ریشه در بسیاری از مسائل دارد از شرایط اقتصادی گرفته تا مشکلات خانوادگی، کمبود عاطفه و… مسلما ادامه‌دار شدن این شرایط وضعیت نامناسبتری را به ارمغان خواهد آورد؛ پس نیاز به حضور هر چه بیشتر متخصصان حوزه عبوم انسانی و فنی هستیم تا این مشکل را رفع کنیم.