فیلترینگ از کمرمقبولا تا صبح امروز
قاسم شمسایی
اگر از مشهد چند کیلومتری به سمت شمال‌غربی حرکت کنید به ییلاقات زیبای طرقبه می‌رسید. کافیست از بومی‌های منطقه آدرس بوستان سنگی کمرمقبولا را بگیرید، احتمالا با صرف کمی حوصله و چند دقیقه وقت با سنگ نگاره‌های باستانی این منطقه مواجه می‌شوید. البته با اینکه این مطلب می‌تواند بار گردشگری داشته باشد و به صنعت ورشکسته گردشگری زیر بار پیک‌های پی در پی کرونا اشاره کند باید عرض کنم موضوع چیز دیگریست. برگردیم به سنگ نگاره‌های کمرمقبولا که طی مطالعاتی قدمت آن‌هارا 3500 سال برآورد کرده‌اند. این یعنی نیاکان ما در همین منطقه 3500 سال پیش برای بیان آن چیزی که در سر داشتند دست به انتشار اشکالی بر روی سنگ زدند. و باز این یعنی حدود سه هزار سال قبل‌تر از عصر گوتنبرگ و چاپ، بشر احساس نیاز به رسانه را شناخته بود. حال در هر دوره تاریخی که بنگریم رد پای پررنگ رسانه به روشنی مشاهده می‌شود. اما امروز در عصری که ارتباطات تنها با یک کلیک و در لحظه ممکن شده‌است، قدرت نمایی رسانه بیش از پیش محرز و عیان گردیده و به تعریف اقتصاددان‌ها بی‌شک انقلاب صنعتی پیش‌رو را باید انقلاب رسانه‌ای نامید. باید این گذاره را پذیرفت که در جامعه معاصر همه چیز به سرعت بعدی رسانه‌ای پیدا می‌کند. سیستم سیاسی و تصمیماتی که از آن ساطع می‌شود زمین بازی و صحنه نمایش رسانه‌هاست. اقتصاد حیات و مماتش در گروی ایجاد حس نیاز و بازار عرضه و تقاضای تبلیغات گسترده رسانه‌ایست و فرهنگ شاید پیچیده‌ترین و تنگاتنگ‌ترین بعد این ارتباط دو سوی باشد. در این شرایط حتی ابرقدرت‌ها سلاح‌شان را عوض کرده‌اند و به جای هزینه‌های هنگفت نظامی جنگ را به افکار عمومی کشانده‌اند و زمین بازی را تغییر داده‌اند. شاید بهترین گواه این موضوع را بتوان در سخنرانی باشکوه دارندگان بیشترین کلاهک هسته‌ای در جهان، درباره خطرات گسترش سلاح‌های کشتار جمعی دید. یا شاید در کمک‌های بشر دوستانه صاحبان کارخانه‌جات قهوه به قحطی زدگان اتیوپی و شاید همین نزدیک‌تر در تعریف واژه حقوق بشر در خاورمیانه، کافیست تنها به خاورمیانه نگاه کنید، روزهای تلخ و پردلهره همسایه شرقی‌مان افغانستان، سیل مهاجرین سوری، درد و بغض کودکان یمنی، قصه پرتکرار کودکان غزه و صف تمام نشدنی مدعیان کمک به حقوق بشر…
ما کجا ایستاده‌ایم
درروزگاری که قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای به جای لشکرکشی برای فتح مرزهای یک کشور به دنبال صادرات فرهنگ، سبک زندگی و اندیشه‌شان به واسطه رسانه‌اند ما در پی تصویب طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی در شور شعفیم. این گذاره مرا شدیدا یاد خبر چند ماه گذشته در کمرمقبولا انداخت که تعدادی سودجو برای اینکه بتوانند از اراضی آن منطقه استفاده شخصی داشته باشند کمر به نابودی سنگ‌نگاره‌ها بسته بودند.
باید کمی واقعبین بود آیا این روش مقابله که بارها و بارها با شکست مواجه شده واقعا برای صیانت و دفاع از حقوق کاربران است یا مسیر ایجاد رانت و انحصار را ایجاد می‌کند. مسیری که تجربه بارها به ما نشان داده جز ایجاد فساد برای ما دستاوردی نداشته‌است.
باید توجه داشت در عصری که محتوا به هر شکلی به دست مخاطبش خواهد رسید. راه به دست آوردن اقبال عمومی مسدود کردن جریان نیست بلکه ایجاد محتوای مناسب‌است. باورکنید محتوا ماشین نیست که جلوی ورودش را بگیرید تا مردم برای خرید محصولات داخلی صف بکشند. با این فرمان نه تنها ما افکار عمومی منطقه‌ای را از دست خواهیم داد بلکه فضای رسانه‌ای کشور را برای جولان بیشتر رسانه‌های خارجی، بی‌شناسنامه و معاند باز می‌کنیم. این را براحتی می‌شود از میزان مخاطبین گرانترین رسانه داخلی یعنی تلویزیون با رقبایی که در واقع ممنوعیت حضور هم دارند فهمید. حالا نباید گذاشت همین تجربه نادرست در فضای مجازی و رسانه‌های دیگر نیز رخ دهد.
ما و مخاطب
باید قبول کنیم مخاطب امروز ما بسیار باهوش‌تر، آگاه‌تر و بروزتر از زمان سنگ‌نگاره‌های کمرمقبولاست و اگر رسانه ما نتواند به اندازه مخاطبش بروز باشد و محتوای مناسبش را تهیه کند. در میان انبوه انتخاب‌ها گم خواهد شد. ما در زمانی زیست می‌کنیم که در هر ثانیه مخاطب در حال بمباران خبریست و انبوه اطلاعات به سمتش سرازیر می‌شود. اینکه حالا چطور در این دریای مشوش کرانه ناپدید عاشق و معشوق را به هم برسانیم. یقینا راحش خشک کردن دریا نیست. احترام به مخاطب و بالا بردن سطح کیفی تولیدات، شناخت مخاطب و ایجاد تعامل، حرکت به سمت تولید خبر محض (خبر محض به خبری که بدون هیچ سوگیری بیان شود) و ایجاد حس اعتماد در مخاطب، حضور به موقع و اطلاع‌رسانی شفاف و سریع و بسیاری موارد دیگر می‌تواند اعتماد مخاطب را به جریان رسانه جلب کند. البته باید توجه داشت در سمت دیگر این موضوع دستگاه‌های سیاست گذار هم بجای هزینه‌های هنگفت مسدود سازی و فیلترینگ که معمولا نتیجه عکس دارد، در عصری که رسانه در تمام ابعاد زندگی مردم جریان دارد برای آگاهی بیشتر و بالا بردن سواد رسانه‌ای جامعه برنامه‌ریزی داشته باشند.