عیان‌گری واقعیت‌های جامعه سنتی در دنیای شفاف مجازی
مهناز اصغری
از صبح تلفن همراهم خودش را کشت از بس نوتیفیکیشن بالای صفحه ظاهر شد و به خاطر مشغلت‌های کاری و روزمره‌های زندگی، زمانی برای سپری کردن وقت در فضای مجازی نداشتم؛ بعد از فارغ شدن از کارهای روزمره به سراغ گوشی رفتم اکثر اعلان‌ها از برنامه اینستاگرام بود که خبر از بارگزاری تعداد زیادی پست و استوری می‌داد.
برنامه را باز کرده و با حجم بالایی از جملات عاشقانه و تکه‌هایی زیبا و قشنگ از زندگی اطرافیان مواجه شدم.
معصومه عکسی از خورشت قورمه سبزی‌اش پست کرده و در قسمت کپشن نوشته است” عاشق آشپزی کردن برای آقاییم” لایکش کردم و با خودم گفتم عجب تا همین دیشب از هر فرصتی استفاده کرده و از زندگی شخصیش نالیده و متنفر از کارهای خانه بود.
پست‌های بعدی همه نیز از همین دسته بوده و به اصطلاح روان‌شناسان افراد در این فضا تنها اسلایس و تکه‌ای از زندگی آرمانی خود را به نمایش گذاشته که ممکن است این تکه اصلا وجود نداشته و تنها برای نمایش خوشبختی باشد.
اما منظور از زندگی اسلایسی چیست؟
شاید این مفهوم برای خیلی از ما نا آشنا باشد. در صورتی که خود نیز ممکن است آن را بارها تجربه کرده باشیم. زندگی اسلایسی یعنی نمایش بخش‌های جذاب و مثبت زندگی خود در فضای مجازی برای دیگران. مثلاً زوجی با انتشار عکس‌های از خود در بالای کوه همراه با جملاتی عاشقانه نسبت به همدیگر و ارسال آن به مخاطبین خود، و یا اینکه خانمی با انتشار عکسی از غذای مورد علاقه همسرش در فضای مجازی میزان علاقه خود به همسرش را اینگونه به رخ مخاطبین خود می‌کشد. انعکاس گزینشی ازجنبه‌ای مثبت زندگی به مخاطبین در فضای مجازی را زندگی اسلایسی می‌گویند.
این روزها زندگی اسلایسی به وفور در شبکه‌های مجازی دیده شده که با مجازی شدن آموزش کاربران نوجوان و جوان این فضا افزون شده و به جهت اهمیت این موضوع به سراغ دکتر جامعه‌شناس و پژوهشگر و یک تحلیل‌گر رفتاری رفته و در این خصوص به گفت‌وگو نشسته که در ادامه به آن می‌پردازیم:
زندگی واقعی همین فضای مجازی است
یک دکتری جامعه‌شناس می‌گوید: زندگی اسلایسی آن بخش از زندگی که دست چین می‌کنیم و به واسطه شبکه‌های مجازی به دیگران اجازه می‌دهیم آن را ببینید و بسیاری بر اساس همین «اسلایس» ما را قضاوت می‌کنند.
اصغر مهاجری در مصاحبه با خبرنگار «صبح امروز» پیرامون زندگی اسلایسی و زندگی مجازی می‌افزاید: در پی چرخش فرهنگی که به وقوع پیوسته، بسترها و شرایطی فراهم شده که فضای مجازی واقعی‌تر از زندگی واقعی و کلاسیک است و سرعت انتقال از زندگی ماقبل مجازی به مجازی نیز بسیار بالا بوده و سبب غافلگیری نیروهای جامعه سنتی شده است.
مهاجری: جامعه مجازی عیان‌گر نمایش دهنده واقعیت‌های جامعه است؛ و اکثر مردم ایران بر اساس تقسیم بندی جامعه شناختی به سبب ارزش و شخصیتی دارای سه نوع منِ نمایشی و واقعی و آرمانی هستند
چرخش فرهنگی از زندگی سنتی به زندگی مدرنِ مجازی
وی ابراز می‌کند: گذر از زندگی کلاسیک و سنتی به قدری سریع اتفاق افتاده که لایه‌های پنهانی زندگی سنتی را تیز تحت تاثیر خود قرار داده و حتی سبک زندگی بانوان ایرانی را نیز تحت تاثیر و تغییر و تحول قرار داده است.
مهاجری ادامه می‌دهد: در حوزه مجازی بایستی بررسی عمیق و چند بعدی صورت گرفته و تحلیل‌های تابع منافع سیاسی برخی گروه‌ها و نیز بررسی‌های تک بعدی موجب عدم شناخت کافی از این حوزه می‌شود.
وی بیان می‌کند: در سال‌های گذشته برخی از تحلیلگران فضای مجازی به بررسی تک بعدی این فضا پرداخته و تحلیل‌هایی از قبیل اینکه افراد قسمت‌هایی از زندگی آرمانی خود را به نمایش گذاشته که این برش‌ها در واقعیت وجود ندارد، شده است اما این تحلیل به کل افراد فعال در فضای مجازی تعمیم داده نمی‌شود.
عیان‌سازی در دنیای واقعی‌تر مجازی
مهاجری تاکید می‌کند: زندگی مجازی سبب وقوع اتفاقاتی در جامعه سنتی شده که تا به‌کنون امکان بروز و ظهور وجود نداشته که شفافیت و عیان‌سازی و سرعت انتقال در فضای مجازی به نسبت فضای سنتی بسیار بالاتر است.
این جامعه شناس اظهار می‌کند: جامعه سنتی ما کاملا برعکس و در تقابل جامعه مجازی بوده و دارای لایحه‌های پنهانی زندگی بوده و شخصیت افراد در مکان‌ها و زمان‌های مختلف ممکن است تغییر کند و به اصطلاح عامیانه سبک زندگی سنتی به گونه‌ای است که آهسته بیا؛ آهسته برو که گربه شاخت نزنه و چون به خلوت می‌رویم کار دیگر می‌کنیم مصداق بارز زندگی سنتی است.
وی اضافه می‌کند: بسیاری از ارزش‌های جامعه سنتی نیز در دنیای مجازی رعایت نشده و جامعه سنتی ما بیشتر آغشته به ارزش‌های سنتی و دینی و ایدئولوژیکی بوده که جامعه مجازی وفاداری کمتری به این ارزش‌ها دارد.
عیان‌گری واقعیت‌های جامعه سنتی در دنیای مجازی
مهاجری تصریح می‌کند: جامعه مجازی عیان‌گر نمایش دهنده واقعیت‌های جامعه است؛ و اکثر مردم ایران بر اساس تقسیم بندی جامعه شناختی به سبب ارزش و شخصیتی دارای سه نوع منِ نمایشی و واقعی و آرمانی هستند.
وی اذعان می‌کند: شخصیت واقعی و نمایشی ایرانیان بسیار متمایز با یکدیگر هستند و این تفاوت شخصیت از قدیم الایام بوده و شاعران نیز ابیاتی را در این خصوص سروده‌اند و در جامعه سنتی تشخیص تمایز این دو شخصیت قدری مشکل و غیر ممکن بود اما در جامعه شفاف مجازی این تمایز نمایش داده می‌شود.
مهاجری ادامه می‌دهد: در کنار من نمایشی و واقعی، یک منِ آرمانی نیز وجود دارد که این شخصیت بسیار عالی بوده و متاثر از ایدئولوژی‌های کلان مملکتی ما است و در نقاط مختلف این منِ متفاوت بوده و آرمان‌های ایرانیان بیشتر برگرفته از غرب است.
وی توضیح می‌دهد: بیان و نمایش منِ ارمانی بسیار خوب بوده چرا که به افراد انگیزه حرکت می‌دهد، اما آنچه که سبب نگرانی تحلیلگران شده تفاوت و تمایز و تناقض بین منِ ارمانی و واقعی است که این تناقض در ذات جامعه سنتی وجود داشته اما به موجب شفاقیت دنیای مجازی در این جامعه این تناقض عیان تر شده است.
تمایز و تناقض بین منِ واقعی و نمایشی
این جامعه‌شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی می‌گوید: تحلیلگران و مدیران برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاران ما می‌توانند با بررسی این فضا و جامعه نسبتا نوظهور متوجه میزان تمایز و تناقض بین منِ واقعی و نمایشی شده و مغایرت عجیبی با فرهنگ شفافیت دارد.
مهاجری تبیین می‌کند: منِ ارمانی با منِ نمایشی متفاوت بوده و بیشتر جنبه‌های محلی را دارا بوده در صورتی که منِ نمایشی از خرده فرهنگ‌های ما تبعیت می‌کند که پیامدهای منفی داشته و ممکن است موجب یاس و ناامیدی و تبعات سنگین‌تری می‌شود.
وی جهت رفع تناقضات موجود بین من‌ها اظهار می‌کند: بایستی برای ارائه طرح‌ها و سیاست‌گذاری‌های دولت و مسئولین در این راستا نگاه عنیقو بلند مدتی داشته و باید طرح‌های پخته‌ای در خصوص محتوای فناوری طراحی کردو بایستی مرجعیت و قصاوت را از دنیای توهمی به دنیای واقعی منتقل کرده و مدنظر قرار دهیم.
در ادامه با یک روان‌شناس و تحلیل‌گر رفتار به گفت‌وگو نشسته که در ادامه ان را شرح می‌دهیم:
یک روان‌شناس و تحلیل‌گر می‌گوید: متاسفانه امروزه تحت تاثیر رسانه‌های اجتماعی، الگوهای نامناسب رفتاری که در ما بروز پیداکرده به صورت غیر شفاف و به دور از صداقت چهره دیگری از خود را در فضای مجازی بروز می‌دهیم.
محمدرضا ایمانی اضافه می‌کند: ما دچار کمبودهای عاطفی و روانی بوده و این کمبودها با پیدا کردن مجالی برای جلوه خودِ نمایشی و آنچه که دوست داریم باشیم را به صحنه نمایش می‌گذاریم.
وی تصریح می‌کند: همواره همه آدم‌ها نیاز دارند که مورد توجه قرار بگیرند و این نیاز در افراد ابعاد متفاوتی دارد و برخی افراد با بروز استعدادها و خلاقیت‌های خود سبب تجلی ماهیت خودساخته و مورد اقبال شده و با این سبک زندگی نیاز به توجه را در خود ارضا می‌کند.
رفع نیاز به توجه
ایمانی ادامه می‌دهد: اما برخی از مردم موفق نشده ماهیت توانایی و جلوه‌های ذاتی خود را بروز داده و همچنان نیاز به دیده شدن و حمایت دارند و با تلاش در تقلید رفتارهایی شخصیتی دیگران ولو غیرواقعی مورد استقبال دیگران قرار بگیرند و کمبودهای عاطفی خود را از این طریق مرتفع سازند.
وی اظهار می‌کند: از نگاه جامعه شناسی و روان‌شناسی اجتماعی به این نوع سبک زندگی، زندگی اسلایسی گفته می‌شود چرا که برش‌هایی از زندگی خود را انتخاب کرده و به آن شکلی که مورد علاقه ما بوده، بروز می‌دهیم و به آن جلوه تصویری و فضا می‌دهیم.
ایمانی بیان می‌کند: انسان ها به طور تاریخی تمایل ندارند غم ها و ضعف هایشان را به نمایش بگذارند. انسان ها از ابراز نقطه ضعف ها و ناکامی ها، احساس بی ارزشی و سر خوردگی می کنند و دوست ندارند آن را به اشتراک عمومی بگذارند. آن ها از شکست ها و رنج هایی که برای نیل به پیروزی کشیده اند، چیزی نمی گویند چرا که با بیان آن احساس دوست داشته نشدن می کنند. بنابراین سعی می کنند داشته هایشان را آشکار تر و پررنگ تر نشان دهند و ناکامی ها را بیشتر پنهان کنند.
ایمانی: گاهی رفتارهایی نه برای جلب توجه و تشویق بلکه کارها و رفتارهایی را از خود بروز داده که به صورت غیر مستقیم به دیگران آسیب زده و آن‌ها را در فضایی قرار داده که واکنش‌هایی را به رفتار ما نشان بدهند
آسیب به دیگران با نمایش منِ غیر واقعی
وی توضیح می‌دهد: همه ی ما در زندگی چیزهایی داریم و در مقابل چیزهای دیگری را نداریم. ما با مشاهده زندگی اسلایسی دیگران و مقایسه ی آن با زندگی خود، دچار حسرت و ناکامی می‌شویم.
ایمانی اضافه می‌کند: ما گاهی رفتارهایی نه برای جلب توجه و تشویق بلکه کارها و رفتارهایی را از خود بروز داده که به صورت غیر مستقیم به دیگران آسیب زده و آن‌ها را در فضایی قرار داده که واکنش‌هایی را به رفتار ما نشان بدهند.
سخن آخر:
زندگی اسلایسی که در شبکه های اجتماعی از افراد می بینیم ، تنها برشی از زندگی آن هاست همان بخشی که افراد تعمد دارند از زندگی خود به شما نمایش دهند. هرگز با دیدن زندگی اسلایسی دیگران خود را دچار اندوه بیشتری نکنید و این نکته را در نظر داشته باشید که تقابل غم و شادی در کنار هم مسیر زندگی را می سازد. با قطعیت به شما می گوییم که اگر دیگران زندگی بدتری از شما نداشته باشند، زندگی شادتری از شما نیز نخواهند داشت! لازم است از داشته هایتان بیشتر لذت ببرید و با دیدن شادی های نمایشی دیگران، لحظات معمولی خود را تلخ نکنید.