آقایان، فیلترشکن‌ها را رواج ندهید!
مهناز اصغری
طرح صیانت از فضای مجازی و ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی از ابتدای مجلس یازدهم از سوی عده‌ای از نمایندگان دنبال می‌شد و حوالی ۲۶ مرداد سال قبل بود که این طرح در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی اعلام وصول شد و در روزهای نزدیک انتخاب ریاست جمهوری، خبری منتشر شد که حکایت از جدی‌تر شدن بررسی طرح فوق الذکر داشت. ظاهرا در این طرح هیاتی مسئول نظارت بر فضای مجازی می‌شوند و مقرر شده تمام پیام‌رسان‌های داخلی و خارجی فعالیت خود را هماهنگ با قوانین ایران کنند و عملکرد آنها به تایید این هیات برسد. از دیگر مقررات این طرح این بود که هر فرد یا نهادی که امکان دسترسی به پایگاه‌های اینترنتی و پیام رسانهای غیرقانونی مسدود شده را فراهم کند، به حبس یا جزای نقدی محکوم می‌شود.
البته بد نیست اشاره‌ای داشته باشیم که هرچند پیش‌نویس این طرح منتشر شده؛ اما ظاهرا قرار است طرح جدیدی با عنوان حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی در مجلس بررسی شود که ممکن است محتوایش متفاوت با طرح قبلی باشد. اما در این میان گفته‌های متنوع نمایندگان مجلس درباره این دو طرح احتمالی، به ابهامات بیشتر دامن زده و نگرانی افکار عمومی را افزایش داده است.
یک مصوبه اشتباه می‌تواند صدها هزار نفر را بیکار کند
در این خصوص از همان زمان واکنش‌های متعدد و گسترده‌ای به این طرح شکل گرفت و کارشناسان حوزه فرهنگی و اجتماعی هشدار دادند که تصویب این طرح به استفاده بیش از پیش از فیلترشکن‌ها، وی پی ان ها و پراکسی‌ها منجر خواهد گردید. به همین جهت پژوهشگران رسانهای بر این باور هستند که مجلس و کمیسیون‌هایش باید اجازه دهند سه گروه اساتید دانشگاه و نخبگان، بخش خصوصی و کسب و کارها و عامه مردم راجع به این طرح‌ها بر اساس ساز و کارهای مشخصی اظهار نظر کنند.
به طور نمونه حمید ضیایی‌پرور، نویسنده کتاب روزنامه‌نگاری سایبری در گفتگو با ایرنا گفته بود: بسیاری کسب و کارها به ویژه در دو سال اخیر درآمدشان از طریق فضای مجازی است. یک تغییر کوچک و یک مصوبه اشتباه می‌تواند صدها هزار نفر را از کار بیکار کند. بنابراین تصمیم‌گیری راجع به چنین موضوعی بدون در نظر گرفتن بخش خصوصی منطقی نیست.
به بهانه صیانت یا حمایت از کابران در اینترنت، نبايد حوزه مسدودسازی فضاي مجازي و شبكه‌هاي اجتماعي را آنقدر گسترش داد كه افراد براي استفاده از برنامه‌هاي معمولي هم مجبور به داشتن فيلتر‌شكن باشند
تصویب طرح مساوی با رونق بازار فیلترشکن‌ها
محمد سلطانی‌فر، نویسنده کتاب پوشش خبری نیز در بخشی از گفتگوی خود با ایرنا مطرح کرده بود که در صورت تصویب طرح مجلس مهم‌ترین اتفاقی که می‌افتد این است که بازار فیلترشکن‌ها رونق می‌گیرد.
این پژوهشگر و استاد ارتباطات اجتماعی بر این باور است که یکی از اولین خصوصیات فناوری رسانهای محدودیت‌گریزی است. هر نوع قانونی را که برای محدود کردن این فضا بگذارید، فناوری راهکارهای عدیده‌ای پیدا می‌کند که پیامش را به دست مخاطب برساند. با این راهکارها مسیر مخاطب کمی سخت‌تر و پرهزینه‌تر می‌شود. بیست و چند سال از عمر فضای مجازی در کشور ما می‌گذرد، در این سال‌ها هر طرحی مبنی بر محدود کردن فضای مجازی راه به جایی نبرده است. در صورت تصویب طرح مجلس مهم‌ترین اتفاقی که می‌افتد این است که بازار فیلترشکن رونق می‌گیرد.
نمایش تبلیغات مستهجن و تبعات اجتماعی آن
یک جامعه‌شناس فرهنگی در گفتگو با «صبح امروز» در خصوص تبعات رواج یافتن استفاده از فیلترشکن در جامعه می‌گوید: تجربه ثابت کرده است مسدودسازی راهكار مناسبي براي روي گرداندن كاربران اینترنتی نيست، بلكه موجب مي‌شود بيشتر نسبت به محتویات فيلترشده گرايش داشته باشند. درواقع هر چقدر دامنه محدودسازی و فيلترينگ گسترش يابد، تمايل به داشتن فيلتر‌شكن هم افزايش پيدا خواهد كرد!
وضیعی ادامه می‌دهد: اولين پيامد‌هاي فيلتر‌شكن‌ها، گشودن پنجره تبلیغات سايت‌هاي مستهجنی است كه به صورت اتوماتيك‌وار نمایش داده می‌شود. این موضوع برای کودکانی که از فضای تحت وب استفاده می‌کنند، بسیار خطرناکتر است چراکه محتوايي می‌بینند كه ذهن كم‌سن و سال آنها به هيچ وجه آمادگي تحليل درونمايه آن را ندارد!
وی با اشاره به اینکه «استفاده از فیلترشکن ها به بلوغ زودرس جنسي براي كودكان و نوجوانان كم سن و سال منجر می‌گردد» مطرح می‌کند: بدون تردید روبروی زودهنگام با محتواهاي هنجارشكنانه احساس نوعي سردرگمي و شايد گناه را برای کودکان و نوجوانان به همراه دارد که به منزوی شدن آنها ختم می‌گردد که در اولین گام بر کیفیت تحصیلی و روابط اجتماعی آنها اثرگذار است.
نظارت بر فضای مجازی به شکلی که در طرح صیانت مدنظر است، منجز به خدشه‌دار شدن شغل ده‌ها هزار نفر خواهد شد. در این میان بخش عمده‌ای از آنان راهکاری همچون دور زدن محدودسازی را انتخاب کرده، اما بخش دیگری که درآمد خود را از دست می‌دهند، سرخورده شده و بی‌شک این سرخوردگی آسیب‌های اجتماعی گسترده‌ای را به همراه خواهد داشت
سرخوردگی و آسیب‌های اجتماعی
این کارشناس با بیان اینکه «حتی اگر بتوانیم شبکه‌ای را بسازیم که توان رقابت با شبکه‌های جهانی داشته باشد، بازهم مردم از آن استقبال نخواهند کرد. چراکه جامعه امروز دیگر در فضای بسته نمی‌ماند و تعاملات گسترده‌ای با دنیا دارد» تصریح می‌کند: نظارت بر فضای مجازی به شکلی که در طرح صیانت مدنظر است، منجز به خدشه‌دار شدن شغل ده‌ها هزار نفر خواهد شد. در این میان بخش عمده‌ای از آنان راهکاری همچون دور زدن محدودسازی را انتخاب کرده، اما بخش دیگری که درآمد خود را از دست می‌دهند، سرخورده شده و بی‌شک این سرخوردگی آسیب‌های اجتماعی گسترده‌ای را به همراه خواهد داشت.
وی در پایان با تاکید براینکه « در صورت مسدود كردن تمامي فيلترشكن‌هاي موجود، بازهم فيلترشكن‌هاي جديد به بازار عرضه مي‌شوند» مطرح می‌کند: به بهانه صیانت یا حمایت از کابران در اینترنت، نبايد حوزه مسدودسازی فضاي مجازي و شبكه‌هاي اجتماعي را آنقدر گسترش داد كه افراد براي استفاده از برنامه‌هاي معمولي هم مجبور به داشتن فيلتر‌شكن باشند. به ويژه اين‌كه كودكان كم‌سن و سال هميشه به دليل وجود اشتياق ذهني به دنبال آسان‌ترين راه‌حل هستند. بدون شک اینکار تنها بازار فیلترشکن‌ها را داغتر می‌کند!
۱۳ مخاطره مهم مرتبط با استفاده از فیلترشکن‌ها
در پایان بد نیست اشاره‌ای داشته باشیم که سه سال پیش معاون سابق امنیت فضای تبادل اطلاعات سازمان فناوری اطلاعات ایران ۱۳ مخاطره مهم مرتبط با استفاده از فیلترشکن‌ها را تشریح کرد.
سید هادی سجادی در گفتگو با مهر گفته بود: تجمیع و سوءاستفاده از ترافیک کاربران برای انجام عملیات‌های داده کاوی، امکان عبور دادن ترافیک کاربران از مسیرهای دلخواه و امکان اجرای حملات امنیتی روی DNS و هدایت کاربران از سرورهای مخرب و آلوده از جمله این مخاطرات است.
وی با اشاره به هدایت کاربران از سرورهای دلخواه برای بالابردن حجم ترافیک و جاگذاری انواع بدافزار و جاسوس افزار در برنامه‌های فیلترشکن، خاطرنشان کرد: در استفاده از فیلترشکن ها امکان شنود و بدست آوردن اطلاعات حساس کاربران مانند حساب‌های بانکی، رمزهای ورود، چت‌های خصوصی و غیره وجود دارد و امکان آلوده کردن کاربر و سوءاستفاده از آن بعنوان یک زامبی برای شرکت در حملات سایبری از دیگر مخاطراتی است که باید به آن توجه شود.
سجادی با تاکید براینکه امکان آلوده کردن مرورگر و هدایت به صفحات و وبسایت‌های مخرب و نیز سوءاستفاده از سیستم کاربر جهت نمایش ناخواسته تبلیغات از دیگر مخاطرات فیلترشکن‌ها است، تصریح کرد: فیلترشکن‌ها به منظور بدست آوردن اطلاعات مالی کاربر، وی را به استفاده از نسخه تجاری (پولی) تشویق می‌کنند و سوءاستفاده از ترافیک کاربر برای اجرای حملات دیداس (DDoS) از دیگر مخاطراتی است که باید به آن توجه شود.
وی ارسال اطلاعات شخصی کاربر مانند کد IMEI ، IMSI و… به خارج از کشور جهت استفاده مخرب یا فروش این اطلاعات به آژانس‌های تبلیغاتی و نیز امکان بدست آوردن اطلاعاتی مانند شماره تلفن، ایمیل و… جهت سوءاستفاده و حملات بعدی را از دیگر مخاطراتی عنوان کرد که استفاده از ابزارهای فیلترشکن برای کاربران به همراه خواهد داشت.