آیا دولت سیزدهم در راستای بهبود شرایط حقوق زنان در جامعه پیشگام خواهد بود؟
سرویس اجتماعی
«نا نگرید طفل کی نوشد لبن» / رئیسی و چالشی به نام حقوق زنان که باید حل کند
مدتی است معاونت امور زنان و خانواده دولت دوازدهم از اجرایی شدن طرح ملی گفت‌وگوی خانواده سخن می‌گوید و مطرح شده که این طرح در راستای ارتقای کیفیت زندگی و تحکیم بنیان خانواده در مدارس دخترانه اجرایی شده است. این طرح، «تقویت گفت‌وگوی نظام‌مند در مسائل خانواده، در درون و بیرون خانواده‌ها، بر بستر ظرفیت‌های اجتماعات محلی و ایجاد زمینه برای گذر از هریک از مسئله‌های موجود است». اما به گفته مسئولان مربوطه این طرح با چنین اهدافی تنها در مدارس دخترانه آموزش داده می‌شود. پرسش اینجاست که آگاهی و آموزش برای داشتن زندگی بهتر و خانواده‌ای نظام‌مندتر تنها مختص دختران است و در این جا مردان و آموزش به آن‌ها نقشی ندارد؟ پرسش دیگر این است که آیا چنین طرح‌هایی به واقع در همه مدارس آموزش داده می‌شوند یا تنها به صورت موردی و پایلوت هستند؟ و درنهایت تا چه اندازه می‌توانند مؤثر بر ساختار خانواده، گفت‌وگوی هدفمند در نظام خانواده و تحکیم بنیان‌های آن واقع شوند؟
به گزارش روزنامه «صبح امروز» از سویی دیگر با توجه به روی کار آمدن دولت سیزدهم و انتخاب آیت‌الله رئیسی به عنوان رئیس‌جمهور منتخب این پرسش ایجاد می‌شود که دغدغه‌های دولت جدید در حوزه زنان و خانواده چه سمت‌و سویی دارد و از همه مهتر آیا آقای رئیسی به عنوان فردی مسلط بر مباحث حقوقی، تغییراتی در راستای بهبود وضعیت زنان در جامعه به وجود خواهد آورد؟
در این راستا جعفر شاهرخی، جامعه‌شناس در گفت‌وگو با «صبح امروز» با اشاره به اینکه در ابتدای امر و برای تحقق این پرسش‌ها باید جامعه‌ای مطالبه‌گر در رابطه با حقوق زنان داشته باشیم به بحث خشونت علیه زنان و انواع آن در جوامع گوناگون پرداخت. او معتقد است تحقق این امر باید مشروط به این باشد که ما و جامعه خواستار تغییرات مثبت به نفع زنان باشد. «تا نگرید طفل کی نوشد لبن ». به شرط مدیریت صحیح اگر ظرف چند ماه آینده دولت جدید مطالبه‌گری لازم نیز وجود داشته باشد این هدف تحقق می‌یابد. در غیر این صورت ممکن است اولویت‌های دیگری پیش روی دولت قرار بگیرد و به این امر توجهی نشود.
وی توضیح می‌دهد: بگذارید برای پاسخ به پرسش‌های شما در ابتدا به مقوله خشونت بپردازیم. ببینید خشونت و نگاه این چنینی به زنان در تمام جوامع وجود دارد و این مسأله نیز از دیرباز وجود داشته است. باید توجه داشت که خشونت علیه زنان نتایج زیان‌باری به لحاظ اقتصادی، روحی، روانی و جسمی به همراه دارد؛ بنابراین خشونتی که در رابطه با زنان روی می‌دهد تنها مختص ایران نیست و در تمامی کشورها رخ می‌دهد. نتیجه این امر، جلوگیری از حضور و فعالیت زنان در جامعه و کاهش فعالیت‌های اجتماعی آن‌ها است.
خشونتی که مبتنی بر جنسیت است و رفتار و اعمالی که در قبال فرد و براساس جنسیت آن‌ها اتفاق می‌افتد منجر به آسیب‌های فیزیکی، روحی، جسمی، جنسی و … می‌شود. همچنین باید به این نکته توجه داشت که هر گونه اقدام و رفتاری که از آزادی زنان جلوگیری کند چه به صورت علنی و چه پنهانی خشونت نامیده می‌شود. رایج‌ترین نوع آن خشونت خانگی گفته می‌شود.
اما پاسخ به پرسش شما، چرا طرح‌های تحکیم خانواده تنها برای زنان و دختران ارائه می‌شود؟ ببینید پاسخ مشخص است درواقع قوانین ما مردسالارانه نوشته می‌شود و در سطح کلان، نگاه حاکمیتی مردانه است که در حال تصمیم‌گیری است و غیر از این نیست. درست است فضای لازم داده نشده تا بتوان از مشورت‌های زنانه بهره‌مند شویم که این امر هم به دلیل نگاه‌ها قدیمی سنتی به این موضوع است.
جامعه‌ای که از سواد اجتماعی، درآمد و منابع بیشتری برخوردار است زنان آن شرایط بهتری خواهند داشت؛ چراکه کمبود آگاهی مردم نسبت به حقوق خود، ضعف فرهنگی و… همگی به بدنه اجتماع لطمه وارد می‌کند. اگر آموزش لازم نباشد به سمت جامعه‌ای پیش می‌رویم که در آن بدگمانی، قضاوت، عصبانیت، پرخاشگری، خرافه‌گرایی، باور به برتری جنس مرد و… وجود داشته باشد
چرا طرح‌هایی چون طرح ملی گفت‌وگوی خانواده و طرح‌هایی از این دست که مسئولان رده بالای کشوری مدعی به اجرایی شدن آن در سطح جامعه هستند، دیده نمی‌شوند و چرا جامعه هدف چنین طرح‌هایی تنها زنان هستند؟
نکته اول اینکه ایران از لحاظ مطالعاتی و پژوهشی و همچنین سابقه فرهنگی غنی خود در شرایط خوبی قرار دارد. الحمدالله که ما در همه زمینه‌ها مطالعات خوبی داریم حتی دارای قانون هستیم، اما قانون، مطالعات و… یک سر مثلت قرار دارند. درواقع ما برای این که بتوانیم به صورت میدانی عملیاتی شدن طرح‌های مختلف حکومتی و دولتی را ببینیم نیازمند سه مؤلفه هستیم؛ قانون خوب، اجرای درست و نظارت کافی و دقیق. بنابراین در صورت نبود هر کدام از این ضلع‌ها، این اتفاق رخ نمی‌دهد. درواقع اگر قانون خوبی داشته باشیم، اما این قانون اجرایی نشود نتیجه خوبی هم به دست نخواهیم آورد.
از سویی دیگر اگر اجرایی ناقص داشته باشیم و نظارت کافی وجو نداشته باشد باز هم در تحقق هدف مورد نظر خود دچار مشکل می‌شویم؛ درنتیجه تبعاتی منفی به بار خواهد آورد.
باید توجه داشت که ماهیت خشونت در جوامع گوناگون متفاوت است. از دیدگاه من جامعه‌ای که از سواد اجتماعی، درآمد و منابع بیشتری برخوردار است در چنین جامعه‌ای زنان از شرایط بهتری برخوردار خواهند بود؛ چراکه کمبود آگاهی مردم نسبت به حقوق خود، ضعف فرهنگی و… همگی به بدنه اجتماع لطمه وارد می‌کند. اگر آموزش لازم نباشد به سمت جامعه‌ای پیش می‌رویم که در آن بدگمانی، قضاوت، عصبانیت، پرخاشگری، خرافه‌گرایی، باور به برتری جنس مرد و… وجود داشته باشد. نکته اینجاست از آنجا که ما فاقد مهارت‌های فردی هستیم؛ چگونگی رفتار در هنگام مواجهه با خطر را نیاموختیم، حتی نمی‌دانیم چگونه باید به دیگران اعتماد کرد، یا حتی فقدان زیرساخت اماکنی تفریحی متناسب برای بانوان و … همه این‌ها دست به دست هم می‌دهد تا اتفاقاتی از نوع خشونت برای زنان رخ دهد.
هر چند کم‌وبیش در جوامع مختلف، برخورداری از سواد اجتماعی، درآمد، منابع، رفاه اجتماعی، میزان امید به زندگی، میزان اعتماد به نظام حکومتی خود و … کمک‌کننده به این امر هستند که زنان در این جوامع احساس امنیت بیشتری داشته باشد.
با توجه به اینکه آقای رئیسی، رئیس‌جمهور منتخب ایران است و بر مباحث حقوقی تسلط دارد به نظر شما آیا امکان دارد که در مباحث حقوقی در مورد حقوق زنان و طرح‌هایی چون طرح ملی گفت‌وگوی خانواده تغییر و تحولاتی به وجود آورد؟
من روی کار آمدن آقای رئیسی را به فال نیک می‌گیرم. به نظر من باید در ابتدای امر برای ایجاد تغییراتی، عوامل مؤثر خشونت علیه زنان را بشناسیم به ویژه در این زمینه حقوقدانان می‌توانند بسیار اثرگذار باشند آن‌ها بتوانند راهکارهایی را بیایند که در وهله نخست پیشگیرانه باشد، کم‌هزینه‌تر و در نهایت سهل‌الوصول‌تر باشد. درواقع حقوقدانان باید لوایح حمایتی را ارائه دهند چون همین لایحه حمایتی کرامت و حمایت بانوان در برابر خشونت. این لایحه مقدمه بسیار خوبی دارد؛ در مقدمه مطرح شده که این لایحه برای تحقق اصول و آرمان‌های قانون اساسی است و در جهت حفظ کرامت و منزلت زن و حمایت از زنان در برابر اقسام خشونت است.
تحکیم مبانی و کیان خانواده، پیش‌بینی تدابیر اقدامات، خدمات برای زنان است، جرم‌انگاری اشکال مختلف خشونت و مزاحمت علیه زنان و … به نظر من اگر کلیات لایحه به پختگی همین مقدمه باشد نشانگر موفقیت این لایحه است. امید است بقیه اضلاع؛ یعنی اجرا و نظارت بر اجرا به درستی تحقق یابد. امیداورم که همه موارد موجود در این لایحه در قالبی نوشته شده باشد که حداقل تأثیر نگاه مردسالارانه در آن وجود داشته باشد.
به نظر شما با روی کار آمدن آقای رئیسی ما می‌توانیم امیدوار باشیم که اتفاقاتی مثبت در حوزه حقوق زنان رخ دهد؟
انشاءالله. من امیدوارم که این اتفاق رخ دهد هر چند که باید مطالبه‌گری لازم در این زمینه وجود داشته باشد. ببیند باید مشروط به این باشد که ما و جامعه بخواهد. «تا نگرید طفل کی نوشد لبن ». به شرط مدیریت صحیح اگر ظرف چند ماه آینده دولت جدید مطالبه‌گری لازم نیز وجود داشته باشد در غیر این صورت ممکن است اولویت‌های دیگری پیش روی دولت قرار بگیرد و به این امر توجهی نشود .