جای خالی ارزیابی آسیب‌پذیری شبکه‌های انتقال برق در کشور
فریبرز ناطقی الهی
* استاد نمونه کشور در مهندسی سازه، زلزله و مدیریت بحران و بنیانگذار مقاوم سازی و مدیریت بحران در ایران
چه برنامه هایی برای ارزیابی آسیب‌پذیری نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها، زیرایستگاه‌ها و شبکه‌های انتقال برق در کشور انجام شده است؟
این ارزیابی در سال های ۱۳۸۰ در برخی از پالایشگاه ها و نیروگاه همدان به صورت موردی بر اساس تجهیزات تک نه به صورت کل سیستم یا نیروگاه یا پالایشگاه‌ها انجام شد و ما اکنون اطلاعات کم و بیش خوبی از برخی تجهیزات و آسیب پذیری آنها در برابر حوادث و بلایای طبیعی احتمالی داریم ولی به عنوان یک مساله مهم و حیاتی برای کشور ما فاقد برنامه جامعی در این زمینه هستیم.
در سال های اخیر شبکه های برق رسانی، شبکه های گازرسانی یا قسمت آبرسانی مطالعات موردی ارزیابی آسیب پذیری را در خصوص یک پهنه کوچک با شرایط مختلف انجام دادند، ولی اگر بخواهیم این موضوع را جمع بندی کنم ما در این قسمت تا به امروز بسیار ضعیف عمل کرده ایم و شاید بیشتر از هر چیز دیگر این ساختمان ها، این سازه ها و سازه های پالایشگاهی، نیروگاهی و سازه های سیستم ها و شبکه های مخابرات، آبرسانی، گازرسانی و برق رسانی به رغم اینکه ادعاهایی وجود دارد که کارهایی روی آنها انجام شده است اما هنوز هم آسیب پذیر هستند. تا جایی که اطلاع دارم کارها در حدی نیست که بشود برای آنها به یک جمع بندی کامل و یک طرح جامع رسید و حتما باید مجددا” برای ارزیابی آسیب‌پذیری در دستورکار مسوولان امر و کشور قرار بگیرند.
نکته ای که خیلی مهم و حائز اهمیت است و در ۳۰ سال گذشته بارها و بارها آن را تجربه کردم این است که این کارها اولا باید برای ارزیابی آسیب‌پذیری نیروگاه ها، پالایشگاه ها، زیرایستگاه ها و شبکه‌های انتقال برق در کشور درست تعریف بشود، بعد درست توسط مشاوران انجام بگیرد و مهم تر اینکه این کارهای باید درست تحویل گرفته شود که متاسفانه ما هرازگاهی شاهد این هستیم که پروژه ای با میلیاردها تومان هزینه تعریف می شوند؛ کاری هم در یک دفتر کوچک توسط چند دانشجو انجام می گیرد و بعد تحویل گرفته می شود و متاسفانه می بینیم که کار آنقد ضعیف است که حتی متولیان امر هم نمی توانند آن را در جایی ارائه دهند.
گفتن این مسائل هم کار آسانی نیست ولی به هر حال ما اگر بخواهیم کشوری ایمن هنگام وقوع انواع حوادث و بلایای طبیعی داشته باشیم، مهم ترین جا همین سازه های حیاتی و سازه های زیربنایی است که بدون آنها عملا” کشور فلج خواهد شد. اگر امروز برای این مسائل مهم و حیاتی چاره جویی نکنیم، هنگام وقوع حوادث و بحران ها نمی دانیم چه کاری می توانیم انجام دهیم چرا که آن روز خیلی دیر خواهد بود. درست است که این مسائل در داخل سازمان ها، وزارتخانه ها و نهادهای خاص خودشان انجام می گیرد ولی باید در سطح بالاتر یک تیم حاذق در تعریف، انجام و زمان تحویل گیری پروژه کنترل و نظارت داشته باشد.
چه بسا خیلی از مسائل دیده نمی شود و عملا کارآمدی و کارآیی آن پروژه در حد صفر هم لحاظ نمی شود و نتیجه تحقیقات در کتابخانه های این دستگاه ها می ماند و هیچ کاری بر اساس آنها در سطوح مختلف این سازه‌ها، تشکیلات و شبکه ها انجام نمی شود. به این ترتیب در زمان وقوع زلزله ممکن است این سازه ها دچار مشکلات اساسی شوند. همان طور که دیدیم در پالایشگاه تهران به خاطر یک بی دقتی یا به دلیل یک خوردگی چنان آتش سوزی شکل گرفت که می توانست حتی برای شهر تهران هم مشکلاتی ایجاد کند اما خوشبختانه آتش سوزی به تانک های ذخیره LPG صدمه نزد. در غیر این صورت یک بمب و یک انفجار مهیب در سطح تهران اتفاق می افتاد.
با این حال ایران شاید یکی از پنج کشور اول دنیا بعد از آمریکا، ژاپن، چین و هند در حوزه مهندسی زلزله است ولی متاسفانه چون متولی امور این حوزه بیشتر به دنبال انجام پروژه ها به صورت روبنایی بودند، به جاهای خوبی نرسیدند و همین مساله باعث شده که روحیه مقاوم سازی در مقابل زلزله تا حدود زیادی در کشور متزلزل شود.
ارزیابی سدهای کشور مساله بسیار مهمی است که متولی آن وزارت نیرو است. در یک پروژه با یک دانشجوی دکتری روی ارزیابی سدهای کل کشور در برابر زلزله کار کردیم که نتایج آن منتشر و مقالات آن وجود دارد، ارزیابی های دینامیکی درجا مثل آزمایش های دینامیکی یا استاتیکی یا برداشت های میدانی توسط سنسورهای خاص و شتاب نگار و برداشتن شتاب ها روی سدها چه به صورت فورس و اعمال نیرو در دستور کار وزارت نیرو همیشه بوده و هست و تا آنجایی که اطلاع دارم روی تعدادی از سازه ها که دارای مشخصه های خاصی چه سدهای بتونی و چه سدهای خاکی آزمایش هایی انجام و اطلاعاتی جمع آوری شده است ولی چون اطلاعات سدها، اطلاعات خاص و محرمانه است، عموما نمی شود این اطلاعات را در دسترس عموم قرار داد.
با توجه به اهمیت سدها و این سازه ها در کشور و آسیب پذیری آنها در مقابل زلزله تصور می رود که انجام آزمایش های ارتعاش اجباری و محیطی بسیار خوب و داشتن یک برنامه کامل مورد نیاز است، تمام سدهای کشور برنامه پدافند دارند اما متاسفانه اطلاعات زیادی در دسترس ما نیست و چقدر خوب می شود که اطلاعاتی که ما جمع آوری کردیم، به اطلاعات پدافند سدهای کشور اضافه شود تا ما یک شناخت بهتری از سدهای کشور داشته باشیم. البته باید توجه داشته باشیم که سدهای کشور عموما اُور دیزاین و بالاتر از شرایط خاص حتی زلزله طراحی می شوند از این رو امیدواریم که در زلزله های آتی در کشور، مگر یک زلزله بسیار نادر و خاص، سدهای کشور باید پاسخگوی ضوابط اولیه طراحی خودشان باشند.