توسعه یافتگی با جذب سرمایه‌گذار خارجی
مهناز اصغری
در سال‌های اخیر و با گذشت زمان متغیرهای جدیدی به عنوان منشا رشد اقتصادی مطرح شده و نظر اقتصاد دانان را به خود جلب کرده است. یکی از این متغیرها و تئوری‌ها سرمایه‌گذاری خارجی است که در الگوهای رشد و توسعه اقتصادی جایگاه بسیار خطیری را به خود اختصاص داده که با توجه به اهمیت خاص سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی کشور، محققان زیادی به بررسی اثر آن بر رشد و نیز بررسی عوامل موثر بر ایجاد و جذب آن پرداخته‌اند.
در فرهنگ لغت حقوق بین‌الملل، تعریف سرمایه‌گذاری خارجی « انتقال وجوه یا مواد از یک کشور (صادرکننده) به کشور دیگر (کشور میزبان) جهت استفاده از تأسیسات یک بنگاه اقتصادی در کشور میزبان در برابر مشارکت مستقیم یا غیرمستقیم در سود آن بنگاه» است.
روند کاهشی جذب سرمایه‌گذار نسبت به سال‌های قبل
به گزارش روزنامه « صبح امروز» و به نقل از اتاق بازرگانی تهران، برابر تازه‌ترین گزارش کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد (آنکتاد)، ایران در سال ۲۰۲۰ تنها توانسته است ۱.۳ میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کند که این میزان جذب سرمایه، نسبت به سال‌های قبل روند کاهشی داشته و در مقایسه با سال ۲۰۱۹ حدود ۱۱ درصد کاهش نشان می‌دهد.
ارزیابی‌های مؤسسه آنکتاد نشان می‌دهد که ایران در مقایسه با کشورهای منطقه، در جذب سرمایه خارجی عملکرد ضعیف‌تری داشته است. امارات متحده عربی با جذب ۲۰ میلیارد دلار برترین کشور منطقه در جذب سرمایه خارجی در سال ۲۰۲۰ است. پس از آن ترکیه و عربستان به ترتیب با ۷.۹ و ۵.۵ میلیارد دلار قرار دارند.
جهانی شدن اقتصاد و توسعه تجارت بین‌المللی
در این خصوص یک کارشناس اقتصادی در گفتگو با «صبح امروز» می‌گوید: کشورهایی که درهای خود را به صورت مدیریت شده به روی سرمایه گذاران می‌گشایند، از عملکرد اقتصادی بهتری برخوردار هستند. چرا که یکی از شاخص‌های مهم جهانی شدن اقتصاد و توسعه تجارت بین‌المللی، موضوع جذب سرمایه گذار خارجی در کشور است.
بیاتی با اشاره به این نکته که «استفاده از این ابزار نه تنها برای کشورهای در حال توسعه، بلکه برای کشورهای توسعه‌یافته حیاتی به نظر می‌رسد» ادامه می‌دهد: در شرایط امروز كه دشمن با تمام قوا جنگ اقتصادی تمام عیاری را به راه انداخته است، فضاسازی مناسب برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی ضرورتی اجتناب ناپذیر بوده و باید به آن توجه ویژه‌ای داشت.
وی مطرح می‌کند: کشور ما در حوزه تامین مالی بنگاه‌های تولیدی با مشکلات فراوانی مواجه است که به معضلاتی همچون بیکاری و فقر دامن می‌زند. بنابراین توجه به مقوله سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی از یک سو به عنوان یکی از روش‌های کارآمد در تامین منابع مالی و از سوی دیگر در ارتقای سطح رقابت‌پذیری حائز اهمیت است.
سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی از درجه پایداری بالایی برخوردار است
این کارشناس با اشاره به اینکه«سرمایه‌گذاری خارجی معمولاً به دو طریق سرمایه‌گذاری مستقیم و سرمایه‌گذاری غیرمستقیم صورت می‌گیرد» می‌گوید: تعاریف مختلفی از سرمایه گذاری مستقیم خارجی وجود دارد، اما عمومی ترین آنها تعریف کنفرانس ملل متحد برای تجارت و توسعه (آنکتاد) است. طبق این تعریف، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی عبارت است از سرمایه‌ای که متضمن مناسبات درازمدت و منعکس کننده کنترل و نفع مستمر شخصیت حقیقی یا حقوقی مقیم یک کشور در شرکتی خارج از موطن سرمایه‌گذار باشد. با توجه به این تعریف، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی از درجه پایداری بالایی برخوردار می‌باشد و در صورت بروز رکود در کشور میزبان این نوع سرمایه‌گذاری به سهولت از کشور خارج نمی‌شود.
وی می‌افزاید: بدون شک سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند چرخه انتقال تکنولوژی را بهبود و دانش فنی را تسریع بخشد. چراکه به آموزش و تربیت نیروی انسانی با روش‌های نوین مدیریت و بازاریابی منجر می‌گردد. همچنین دسترسی آسان‌تر به بازارهای صادراتی را در پی دارد. اما برای تحقق این مهم الزاماتی نیز وجود دارد که از جمله آن می‌توان به اصلاح یا حذف قوانین دست‌وپا گیر اقتصادی، ثبات سیاست‌های اقتصادی، تقویت سیستم مالی کشور، کاهش فساد اقتصادی و… اشاره نمود.
بیاتی در پاین تاکید می‌کند: سیاست‌گذاران کشور برای دستیابی به اهداف کلان توسعه، نیازمند شناسایی مشکلات سرمایه‌گذاران خارجی و اقدامی عملی جهت بسترسازی مناسب و تشویق و جذب سرمایه‌گذاران خارجی هستند تا زمینه را برای ورود این افراد فراهم کنند.
چرا کسی در ایران سرمایه گذاری نمی‌کند؟
عضو اتاق بازرگانی تهران می‌گوید جذب سرمایه گذار نیاز به مقدمات داخلی و خارجی دارد که اقتصاد ایران در هر دو حوزه با مشکلات و چالش‌های جدی رو به روست.
عباس آرگون در گفت و گو با ایسنا، اظهار می‌کند: ما برای آنکه بتوانیم به مقصدی برای سرمایه‌گذاران تبدیل شویم باید در هر دو حوزه داخلی و خارجی مقدماتی را فراهم کنیم که متاسفانه در اقتصاد ایران هیچ یک از این‌ها فراهم نیست. به این ترتیب ما نه تنها نتوانسته‌ایم در جذب سرمایه‌گذاری خارجی موفق عمل کنیم که حتی در حفظ سرمایه داخلی و جلوگیری از خروج آنها نیز عملکرد قابل دفاعی نداریم.
وی با بیان اینکه عادی سازی رابطه اقتصادی ایران با جریان جهانی اصلی‌ترین پیش نیاز برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی است، توضیح می‌دهد: تحریم‌هایی که در دوره‌های مختلف اقتصاد ایران با آن مواجه بوده یکی از اصلی‌ترین دلایل کاهش توان ایران برای جذب سرمایه خارجی بوده است. جدای از آن ما در اتحادیه‌های مهمی مانند اف ای تی اف یا سازمان تجارت جهانی عضویت نداریم و همین امر کار جذب سرمایه خارجی را به شدت دشوار می‌کند.
عادی سازی روابط و بهبود شرایط
عضو اتاق بازرگانی تهران ادامه می‌دهد: جدای از مسائل بین‌المللی، ما در داخل نیز مشکلاتی جدی داریم. مگر در برجام کم هیئت تجاری به ایران آمد اما چند درصد از مذاکرات به ورود قطعی سرمایه خارجی منجر شد؟ این صرفا به دلیل مشکلات بین‌المللی نیست و ما باید در داخل نیز به ابعاد مختلف ماجرا توجه کنیم.
آرگون با اشاره به غیرقابل پیش‌بینی بودن اقتصاد ایران، توضیح می‌دهد: همین الان ما نمی‌توانیم با قطعیت بگوییم که در نه در بلندمدت که تا هفته آینده، نرخ ارز در ایران چه قدر خواهد بود. این موضوع برای سرمایه‌گذاران اهمیت فراوانی دارد و وقتی فرد نداند که چه بر سر سرمایه‌اش خواهد آمد قطعا ریسک ورود به ایران را نخواهد پذیرفت.
وی با تاکید بر اینکه ایران برای جذب سرمایه خارجی باید به سمت عادی سازی روابط و بهبود شرایط در داخل حرکت کند، خاطرنشان می‌کند: اینکه روند جذب سرمایه در ایران برای مدتی طولانی یا ثابت مانده یا منفی شده یک زنگ خطر مهم است و نشان از آن دارد که اگر ما شرایط را تغییر ندهیم در آینده با مشکلات مختلف اقتصادی در حوزه تولید و رشد مواجه می‌شویم.