تمدید احتمالی توافق ایران با آژانس
علی روغنگران
پنجشنبه شب و پس از پایان دور چهارم گفتگوهای وین برای احیای برجام، سید عباس عراقچی مذاکره کننده ارشد جمهوری اسلامی ایران گفت: “اکنون زمان آن است که آمریکا تصمیمات سخت خود را درخصوص بازگشت به برجام و ازسرگیری اجرای کامل تعهداتش بگیرد و تمام تحریم‌ها را لغو کند.” عراقچی که با شبکه NHK گفتگو می‌کرد در ادامه اظهار داشت: ما وین را با این امید ترک کردیم که هفته آینده کار خود را در اینجا از سر بگیریم و بتوانیم به نتیجه برسیم. دیپلمات ارشد کشورمان در پاسخ به سوالی درباره تمدید توافق ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی درخصوص بازرسی‌ها که پیشتر در ماه فوریه حاصل شده بود، گفت که تهران بعدا در این باره تصمیم گیری خواهد کرد. عراقچی با بیان این که «در مورد موضوعات باقیمانده، هیات‌ها برای انجام آخرین مشورت‌ها به پایتخت‌های خود مراجعه می‌کنند» اظهار داشت: ما موفق شدیم در طول این دو هفته به مقدار زیادی کار را به پیش ببریم و الان می‌توانیم بگوییم که به چارچوب یک توافق رسیده‌ایم. به ساختار توافق دست پیدا کرده‌ایم و متن اصلی توافق و ضمیمه‌هایی که خواهد داشت مشخص شده است. البته مذاکرات در مورد متن به پایان نرسیده و درخصوص بسیاری از بند‌های توافق، هنوز در حال مذاکره هستیم. این در حالی است که آلمان، انگلیس و فرانسه در بیانیه‌ای اعلام کردند که مذاکرات هسته‌ای درخصوص برجام به پیشرفت‌های ملموسی رسیده‌اند، اما رسیدن به موفقیت تضمینی نداشته و همچنان مشکلات سختی باید حل شوند. دیپلمات‌های ارشد این سه کشور تاکید کردند که «حیاتی است ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی راهی برای تداوم نظارت آژانس بر فعالیت‌های ایران پیدا کنند». در این بیانیه آمده است: “دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای تلاش‌هایمان جهت احیای برجام ضروری است چراکه بدون آن توافق نمی‌تواند اجرا شود.”
بیانیه اخیر وزرای امور خارجه تروئیکای اروپایی نشان‌دهنده آن است که پیشرفت محسوسی در مذاکرات صورت گرفته است. بر پایه این بیانیه طرف‌های اروپایی، روسیه و چین خواستار تمدید توافق ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد ادامه بازرسی‌ها و نظارت بر روی فعالیت هسته‌ای ایران شدند، بر این اساس بود که عراقچی اعلام کرد طرف‌های برجامی برای مذاکره و مشورت به پایتخت‌های خود باز می‌گردند. علیرغم اینکه طرف های اروپایی بر پیشرفت در مذاکرات اذعان کرده‌اند، اما معلوم است که ایران هنوز نظر مثبت خود برای تمدید توافق با آژانس را اعلام نکرده، برای همین موضوع نیز عراقچی به کشور باز می‌گردد تا با مقامات ارشد نظام در این مورد گفتگو کرده و به نوعی کسب تکلیف کند، اما به نظر می‌رسد که به احتمال زیاد ایران با تمدید این توافق موافقت خواهد کرد. نظارت و کنترل‌های آژانس خیلی بیشتر از تعهداتی است که تهران در قبال پروتکل الحاقی پذیرفته است، از سوی دیگر با توجه به اینکه فعالیت هسته‌ای ایران کاملا صلح‌آمیز و شفاف است، این بازرسی‌ها هیچ ضربه‌ای به امنیت ملی کشورمان وارد نمی‌کند. بنابراین به احتمال زیاد توافق ایران و آژانس برای سه ماه دیگر تمدید خواهد شد. با توجه به وضعیت اقتصادی کشورمان ما به لغو تحریم‌ها نیاز داریم و از سوی دیگر اگر شرایط فراهم شود که دولت آینده با حجم تحریم‌های بسیار کمتری مواجه شود، در همین ابتدای کار با دردسر کمتری روبرو خواهد شد. بنابراین حیاتی است که برای لغو تحریم‌ها و همچنین بازگشت آمریکا به برجام به توافق نهایی دست پیدا کنیم هرچند که ممکن است این امر زمان بر باشد، اما در نهایت می‌توان گفت احیای برجام صورت خواهد گرفت. در داخل نمایندگان مجلس اعلام کردند که آمریکا باید کل تحریم‌ها را بردارد یا ایران به تعهدات خود عمل نمی‌کند. اینکه کل تحریم‌ها برداشته شود خیلی خوب است و مردم نیز از این موضوع استقبال می‌کنند، اما آنچه که ما می‌خواهیم یک بحث است و آنچه که در قالب مذاکره صورت می‌گیرد بحث دیگر، اگر قرار باشد در مذاکرات بین المللی هر طرفی هر چیزی که می‌خواهد را به دست بیاورد، مذاکره به نتیجه نمی‌رسد. مذاکره انجام می‌شود تا دو طرف در یک مسیر و چارچوب قرار گیرند تا به یک نقطه اشتراک دست پیدا کنند. از سوی دیگر آمریکا نه می تواند و نه می خواهد که به صورت یکجا کل تحریم‌هایی که از ابتدا تاکنون علیه ایران وضع کرده است را لغو کند. به عبارت دیگر آمریکا از تحریم‌ها به عنوان یک اهرم فشار علیه کشورمان استفاده خواهد کرد و تمامی تحریم‌هایی که وجود دارد را برنخواهد داشت، برخی از تحریم‌ها نیز از سوی کنگره اعمال شده و رئیس‌جمهور آمریکا تنها توان تعلیق آن‌ها را دارد نه اینکه به کلی آن‌ها را لغو کند، بنابراین چنین موضوعی در مذاکرات نمی‌تواند رخ دهد.
اما نکته مهم این است که در مذاکرات برجام تحریم‌هایی که آمریکا قبول کرده آن را رفع کند، تحریم‌های اصلی را شامل می‌شود که اقتصاد ما را بسیار زمین گیر کرده؛ تحریم فروش نفت، تحریم بانک مرکزی، کشتیرانی، فلزات اساسی و…، به عبارت دیگر اگر این تحریم‌ها برداشته شوند بسیاری از مشکلات ما در حوزه اقتصادی هم برطرف خواهد شد. یعنی ما می‌توانیم به راحتی نفت خود را بدون تخفیف به مشتریان بفروشیم و منابع حاصل از آن را نیز به کشور بازگردانیم. همچنین در صادرات و واردات کالا نیز دیگر مشکل نقل و انتقال نخواهیم داشت و برای بیمه کردن کشتی های خود همینطور، اما در این زمینه مسئله پیوستن به FATF نیز باید تکلیفش نهایی شود. اگر ما با طرف‌های برجامی و آمریکا برای لغو تحریم‌ها و احیای برجام به توافق برسیم و تحریم‌ها لغو شود، اما به FATF نپیوندیم، نمی‌توانیم نقل و انتقالات مالی خود را انجام دهیم و عملا به مانند این است که تحریم‌ها لغو نشده است. بنابراین در صورتی که این تصمیم در داخل گرفته شده که برجام زنده شود، در مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز FATF باید به تصویب برسد تا کار کامل شود و ما بتوانیم از موارد و مواهب رفع تحریم‌ها به صورت کامل استفاده کنیم.