اقتصاد در باتلاق انتظار
ریحانه موسوی
تحریم‌های اقتصادی همواره به عنوان یک مانع بر سر راه کشورهای مختلف به ویژه کشورهای در حال توسعه وجود داشته و کشور ما نیز تاکنون با تحریم‌های غیر‌انسانی زیادی مواجه بوده است.
به گزارش صبح امروز این تحریم‌ها تا حدود زیادی بر بدنه اقتصادی کشور ضربه زده و نارضایتی در پی داشته و با توجه به این مشکلات در حال حاضر کشور باید این تهدیدها را به فرصت تبدیل کرده و راه توسعه را هموارتر می‌کرد.
تجربه، اهرم کم‌اثر کردن تحریم‌ها
اگر سیاست‌گذار از تاثیر تحریم‌ها بر هر گروه آسیب‌پذیر درک مناسبی می‌داشت، می‌توانست با اتخاذ سیاست‌های متقابل زیان آنها را به حداقل برساند. با توجه به سابقه تحریم‌های اقتصادی علیه ایران می‌توانستیم از این تجربه برای شناسایی اثرات آن در این دوران بر گروه‌های آسیب‌پذیر استفاده کنیم.
بی‌میلی آمریکا به افزایش درآمد ایران
هدف ایران از نشست وین پایان دادن به تحریم‌های اقتصادی است، اما نتیجه‌ای که می‌توان گرفت این است که، روند مذاکرات نشان می‌دهد ایالات متحده تمایل چندانی برای افزایش درآمدهای اقتصادی ایران و پایان دادن به تحریم‌ها ندارد و تا کنون نیز در مورد مسائل کم‌اهمیت به توافق رسیده‌اند و در ارتباط با موضوعات مهم هنوز به نتیجه‌ای نرسیده‌اند.
تحریم‌های اقتصادی از اصلی‌ترین چالش‌های اقتصاد ایران است که مدیریت مخاطرات آن باید در اولویت‌های سیاست‌گذاران قرار گیرد و نباید تا کنون منتظر توافق می‌ماندیم بلکه باید با اتخاذ ساز‌وکارهای مناسب تاثیر تحریم‌ها به اقتصاد را به حداقل می‌رساندیم.
تاثیر تحریم‌ها بر مواد‌غذایی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ماه سال ۱۳۵۷، آمریکا همواره تجارت شرکت‌های آمریکایی و غیرآمریکایی با ایران را با تحریم‌های مختلفی روبرو ساخته، این تحریم‌ها اگرچه به طور مستقیم شامل اقلام غذایی نبوده اما به صورت غیر‌مستقیم قیمت و کیفیت مواد‌غذایی در دسترس مردم را متاثر کرده است.
تبعات تحریم‌ها
از سال ۱۳۹۰ به بعد بر شدت تحریم‌ها افزوده شد. به گزارش صندوق بین‌المللی پول بیش از ۶۰ درصد درآمد تجارت خارجی کشور و ۴۰ درصد درآمد دولت ایران از بخش نفت و انرژی تامین می‌شود و همواره بخشی از نوسانات درآمدی نفت به سایر بخش‌های اقتصاد کلان سرایت می‌کند، همچنین تحریم‌های اعمال شده در اقتصاد ایران با کاهش درآمدهای ارزی و ایجاد محدودیت دسترسی به کالاهای سرمایه‌ای و واسطه‌ای به نوسانات متغیرهای کلان شدت بخشیده‌اند.
در این گزارش برآنیم تا ببینیم عوامل تشدید کننده آثار تحریم‌های اقتصادی چیست؟ چه راه‌هایی برای کم‌اثر کردن تحریم‌ها وجود دارد و کشور ما چقدر در این زمینه موفق بوده؟
یک کارشناس اقتصادی و استاد دانشگاه در این خصوص می‌گوید: اهداف تحریم‌ها در حوزه اقتصاد است که متضمن قطع یا تهدید به قطع عامدانه تجارت به‌خصوص روابط مالی و عادی از جانب دولت‌ها است، یعنی اگر این اتفاق بیفتد تحریم، چه در امر تجارت و چه در رابطه با روابط مالی و بانکی صورت گرفته است.
تاثیر تحریم‌ها بر تجارت‌جهانی
یوسف محنت‌فر در گفتگو با «صبح امروز» بیان می‌کند: در سال ۲۰۱۸ آمریکا با خروج از برجام تحریم‌ها علیه ایران را بازگرداند، یعنی معاهده برجام و اقدام مشترک به هم ریخت و این مسئله دارای تاثیرات زیادی روی جریان تجارت جهانی به خصوص تجارت ما با سایر کشورها بود.
وی تصریح می‌کند: تحریم‌ها به دو صورت امکان پذیر است گاهی علیه افراد حقیقی است گاهی علیه افراد حقوقی. تحریم‌های اولیه به معنای ممنوعیت اتباع آمریکا و شهروندان و شرکت‌های آن از معامله با سایر کشورها نهادها و سازمان‌های مرتبط است. تحریم‌های ثانویه نیز در حقیقت معاملات اتباع غیر آمریکایی با کشور مورد تحریم است، که بر این مبنا مبادلات و تجارت ممنوع اعلام می‌شود و اگر این ممنوعیت‌ها نادیده گرفته شود معمولاً مورد بازخواست قرار می‌گیرند و به نوعی مورد تحریم خزانه‌داری آمریکا واقع می شوند.
قطع دسترسی به چرخه دلار
این استاد دانشگاه تشریح می‌کند: تحریم‌ها علاوه بر قطع دسترسی به چرخه دلار دارای عواقب دیگری است، اموال شخصی افراد مصادره می‌شود، سهامداران حق خرید سهام از شرکت‌های تحریمی را ندارند، ممنوعیت سفر به خاک آمریکا و به کشور آمریکا شامل مجازات است، که این مجازات‌های سنگین اقتصادی باعث می‌شود تا آن کشور با محدودیت‌ها، معذوریت‌ها و مشکلاتی اقتصادی روبرو شود.
وی ابراز می‌کند: پیش از خروج آمریکایی‌ها از برجام، شرکت‌های بزرگ غیرآمریکایی در زمینه خودرو، لوازم خانگی، پتروشیمی، گاز، نفت و… در ایران فعالیت می‌کردند که به محض آغاز دوباره تحریم‌ها از ایران خارج شدند که اثرات بدی بر اقتصاد ما گذاشت.
محنت‌فر اظهار می‌کند: حل مشکلات مردم در برابر خنثی‌سازی تحریم‌هاست و ۹۰ درصد تلاش‌ها باید در این حوزه متمرکز شود، دولت باید مشکلات تحریم را ازبین برود و دست به خنثی‌سازی آنها بزند در این صورت در نهایت رفع تحریم اتفاق خواهد افتاد.
عوامل مقابله با تحریم
وی با بیان اینکه تولید داخل همراه با رفع موانع آن باعث اقتدار و پایداری اقتصاد در کشور می‌شود خاطرنشان می‌کند: درمسئله مقابله با تحریم مواردی همچون تولید، ظرفیت‌های داخل، سیاست‌های بانک مرکزی، سیاست‌های اقتصادی دولت و… می‌تواند تاثیرگذار باشد، بنابراین اگرآنچه که به عنوان ابزارهای تولید در داخل مورد تاکید است فعال شود و پایدار باشد، قطعاً روش مقابله با تحریم خواهد بود و آنها را بی‌اثر خواهد کرد.
این کارشناس اقتصادی تبیین می‌کند: دولت باید به این فکر کند که ممکن است مذاکرات محقق نشود و در آینده نیز اتفاقی نیفتد، اگر در انتظار اتفاقات آینده باشیم راه به جایی نخواهیم برد.
فرصت‌های هدر رفته در برجام
وی مطرح می‌کند: ما چند سال در برجام وقت تلف کردیم و فرصت‌ها را سوزاندیم و آمریکایی‌ها یک شبه زیر همه قراردادهای بین‌المللی زدند. اگر به جای این همه فکر به برجام روی تولیدات داخل، رفع موانع تولید، پشتیبانی‌ها، رونق و جهش تولید در کشور متمرکز می‌شدیم، شاید اکنون وضعیتمان بهتر از گذشته بود.
این استاد دانشگاه عنوان می‌کند: نگاه به توان داخل و استفاده از ظرفیت‌ها و قابلیت‌ها، میدان مبارزه را در اقتصاد تغییر خواهد داد، دامنه این مبارزه و اثرات تحریم‌ها نیز تغییر پیدا خواهد کرد.
اهمیت اتکا به تولید داخل
وی می‌گوید: به نظر من دولت فعلی و آینده حتی نمی‌تواند بدون اتکا به توانمندی داخل و ظرفیت‌های داخلی در راستای خنثی‌سازی تحریم‌ها و رفع آنها گام بردارد، دولت از ابتدا باید برای حل مشکلات تحریم و معیشت مردم نسخه می‌داد و به جای اینکه نگاه مسئولان ما به مذاکرات هسته‌ای و نتیجه حاصل از آن برای رفع تحریم‌ها می بود باید این همه وقت صرف از بین بردن آنها می‌شد که متاسفانه این فرصت‌ها از دست رفته است.
تئوری اقتصاد مقاومتی
محنت‌فر توضیح می‌دهد: ما باید تئوری اقتصاد مقاومتی را با نگاه به ظرفیت‌های داخلی به کار ببریم، در این صورت تحریم‌ها شدت زیادی در اقتصاد ما نخواهد داشت. بعد از آغاز مجدد تحریم‌ها و خروج شرکت‌های سامسونگ و ال‌جی از کشور، کارآفرینی و کارگشایی صورت گرفت و تولید توسط شرکت‌های داخلی در حال رشد است.
اصلاح نظام بانکی، گمرکی، توزیع کالا و خدمات، یارانه‌ها، مالیات، ارزش‌گذاری پول ملی و بهره‌وری در اقتصاد جزو ضرورت‌های ماست، زیرا در غیر این صورت چه تحریم باشد و چه نباشد ما مشکل داریم و هیچ اتفاقی در اقتصاد نخواهد افتد
نقش دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان
وی با اشاره به اینکه اگر تحریم‌ها به فرصت تبدیل شود، اقتصاد از انتظار درمی‌آید و نگاه‌ها به خارج نیست، تفویض می‌کند: اگر نگاه ما به سرمایه داخل و شرکت‌های دانش‌بنیان همراه با پژوهش و تحقیقات در دانشگاه‌ها باشد، قطعاً فرصت‌های از دست رفته دوباره باز می‌گردد و رونق و جهش تولید در اقتصاد ایجاد می‌شود.
این کارشناس اقتصادی اعلام می‌کند: تحریم‌های بانکی نیز مشکلاتی را به لحاظ نقل و انتقال پول برای ما ایجاد کرده و هر چه تلاش کنیم تا اول تحریم‌ها را رفع کنیم بهتر است. اما به جای وقت گذاشتن بر روی آن می‌توانیم ساختارهای اقتصاد در داخل را اصلاح کنیم.
ضروریات اصلاح اقتصاد
وی خاطرنشان می‌کند: تحریم تنها بخشی از مشکلات اقتصادی است و دولت بعدی باید بداند رفع آنها از کانال خنثی‌سازی و عبور از آن امکان‌پذیر است ،زیرا هیچ اعتمادی به آمریکا نیست. اصلاح نظام بانکی، گمرکی، توزیع کالا و خدمات، یارانه‌ها، مالیات، ارزش‌گذاری پول ملی و بهره‌وری در اقتصاد جزو ضرورت‌های ماست، زیرا در غیر این صورت چه تحریم باشد و چه نباشد ما مشکل داریم و هیچ اتفاقی در اقتصاد نخواهد افتد.