صدای ظریف از «آن سوی دولت»
علی روغنگران
شبکه ایران اینترنشنال، مستقر در لندن که با دلارها و سیاست های آل سعود اداره می شود، یکشنبه شب اقدام به انتشار بخشهایی از فایل صوتی و متن یک مصاحبه منتشر نشده میان محمدجواد ظریف و سعید لیلاز کرد که در آن وزیر خارجه پرده از ارتباط میان آنچه ظریف «میدان» می‌خواند و «دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران» برداشته است. این فایل صوتی در حقیقت یک گفتگوی تصویری با ظریف بوده که در یک مصاحبه با عنوان «آن سوی دولت» انجام شده است. سعید لیلاز درباره این گفتگو اظهار داشته که “این نوع گفتگوها در دولت احمدی نژاد هم انجام شده و مسبوق به سابقه است و برای ثبت در آرشیو دولت انجام می شده، معمولا بدون سانسور تمام سوالات پرسیده می شود و پاسخ داده می شود و اصل فایل در مجموعه تحت مدیریت حسام الدین آشنا و محمود واعظی بوده است.”
این گفتگو که تنها 3 ساعت آن منتشر شده و بنا به گفته وزارت خارجه 7 ساعت به طول انجامیده، حاوی اطلاعات جدیدی درباره عملکرد دستگاه دیپلماسی ظریف است. این فایل صوتی ششم اسفندماه 1399 ضبط شده است. قبل از انتشار فایل مصاحبه، وزارت خارجه به انتشار تقطیع شده این گفتگو اعتراض کرده بود. در این گزارش دلایل احتمالی انتشار این فایل صوتی در این زمان و دست‌های پشت پرده انتشار آن را مورد بررسی قرار داده ایم. فایل صوتی مصاحبه ظریف با لیلاز چهار پیام اصلی دارد: «روس‌ها با برجام مخالفند»، «روسیه عامل تعمیق حضور ایران در سوریه بوده»، «جریانی در داخل، برنامه روسیه در ایران را تسهیل کرده» و «جریانی در حاکمیت در هر حال میدان را بر دیپلماسی ارجح می‌داند هرچند بار این تصمیمات بر دوش مردم بیفتد.»
ظریف درباره امنیتی شدن مسائل جمهوری اسلامی در روابط بین‌الملل گفت: «گروهی در کشور ما در اینکه همه چیز امنیتی شود منافع دارند، چرا که نقش آن‌ها پررنگ می‌شود.»
وزیر خارجه ایران موضوع دخالت روسیه در سیاست ایران را با حمله به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری آن در مشهد آغاز می‌کند. او به سیر تحولات قبل از امضای برجام اشاره می‌کند و توجه‌ها را به نقش روسیه در این تحولات جلب می‌کند. توالی اظهارات ظریف نشان می‌دهد روسیه در حمله به سفارت عربستان که به گفته ظریف «خیانت» بوده نقش داشته است.
ظریف در بخشی از این گفتگو میگوید: «بین 23 تیر 93 که برجام نهایی شد تا 26 دی 94 که برجام به مرحله اجرا درآمد، اتفاقاتی افتاد که به توافق هسته‌ای ضربه زد.»
او میگوید «گرفتن دو قایق جنگی آمریکایی» و «حمله به سفارت عربستان»، «نوشتن مرگ بر اسرائیل روی موشک» و … از جمله وقایع این دوران بود.
وزیر خارجه به طور تلویحی به مخالفت روس‌ها با توافق هسته‌ای برجام در سال 2015 اشاره کرده و میگوید روس‌ها از امضای توافق هسته‌ای غافلگیر شده بودند و فکر نمی‌کردند برجام به مرحله توافق برسد. به گفته ظریف «سفر سردار سلیمانی به روسیه به اراده مسکو شکل گرفت نه به اراده ما.»
به گفته ظریف، روسیه در هفته آخر امضای برجام حداکثر تلاشش را کرد که برجام به نتیجه نرسد. او در همین زمینه به عکس مشهور وزرای خارجه کشور‌ها پس از برجام اشاره می‌کند که در آن وزیر خارجه روسیه غایب است. او در بخش دیگری می گوید روسیه همواره قطعنامه‌ها علیه ایران را در شورای امنیت سازمان ملل تایید کرده و نه تنها وتو نکرده یا رای ممتنع نداده بلکه رای مثبت داده است. ظریف در بخشی از مصاحبه در توضیح کارشکنی‌های روسیه در برجام به گفتگوی تند خود با سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه اشاره می‌کند و می گوید شب آخر قبل از توافق برجام ما همه تلاشمان را کرده بودیم که افرادی که به بهانه تحریم‌های هسته‌ای و موشکی در فهرست تحریم قرار گرفته بودند را بیرون بیاوریم. یک نفر آمد به من گفت جان کری گفته ما بیشتر از تحریم شدگان هسته‌ای نمی‌توانیم از فهرست خارج کنیم. من گفتم پس من به اتاق کری می‌روم. او می گوید به اتاق کری رفتم و دیدم لاوروف و موگرینی هم آنجا نشستند و لاوروف میگوید باید گفتگوها را متوقف کنیم. از آن طرف هم کنگره آمریکا گفته اگر تا این تاریخ به نتیجه نرسید ما تحریم‌هایی که رئیس جمهور نمی‌تواند برگرداند را تصویب می‌کنیم. ظریف ادامه می‌دهد: من وارد اتاق شدم. کری گفت نظرت چیست؟ من گفتم این تعدادی که تو می‌گویی برای من قابل قبول نیست. لاوروف گفت تو که دستور العمل نداری پس بهتر است ما برویم تا تو با دستورالعمل برگردی. وزیر خارجه در اینجا با تندی و به قول خودش با لحنی «بسیار بی ادبانه» لاوروف را خطاب قرار داده و گفته به تو هیچ ربطی ندارد. لاوروف گفت داری وقت مرا تلف میکنی. کری به حمایت از من در آمد و گفت جواد تا حالا هیچ کاری نبوده که گفته باشد و عمل نکرده باشد.
در این فایل صوتی سه ساعته ظریف می گوید رهبری همواره به او لطف داشته، اما یک بار بعد از مصاحبه با کریستین امانپور در CNN از او انتقاد کرده است.
به گفته ظریف او در مصاحبه با امانپور درباره اقدامات لازم برای بازگشت آمریکا به برجام واژه‌ای به کار برده که معنای آن توالی اقدامات آمریکا و ایران بوده است، اما شیطنت BBC فارسی در ترجمه عبارات او باعث شده رهبری فکر کنند ظریف گفته هر دو کشور به طور همزمان باید به تعهداتشان در برجام برگردند. او می گوید: رهبری نامه‌ای بسیار مهربانانه، اما محکم به او نوشته‌اند و گفته‌اند چرا از مواضع نظام که لزوم اقدام اولیه از جانب آمریکاست دفاع نکردی. ظریف در پاسخ به این نامه یک نامه هفت صفحه‌ای نوشته و توضیح داده و رهبری هم گفتند «توضیحات مکفی بود» او گفته رهبری همیشه پروتکلهای دیپلماتیک را رعایت می کنند و در ملاقات با سران کشور‌های خارجی «بسیار مودب، بسیار دقیق و بسیار محکم» رفتار می کنند.
ظریف میگوید سال اولی که احمدی نژاد به نیویورک آمد نه من راضی بودم که سفیر باشم نه احمدی نژاد راضی بود، اما «آقا» فرموده بودند من بمانم.
وزیر خارجه می گوید در اولین سفر احمدی نژاد به نیویورک در سال 1384 در ماشین تشریفات به سمت هتل، احمدی نژاد به او گفته می خواهد با سناتور‌های آمریکایی دیدار کند. ظریف به او می گوید شما نمی‌توانید این تصمیم را بگیرید و این تصمیم را باید «آقا» بگیرند که احمدی نژاد هم خیلی از این حرف بدش آمده است. او می گوید همان شب احمدی نژاد در حضور آقا تهرانی و پروفسور حمید مولانا به متکی و لاریجانی گفته این آقا (ظریف) را از نمایندگی بردارید و یکی از همکاران من که فارغ التحصیل دانشگاه امام صادق و رفیق جلیلی بود را جای او بگذارید.
حال اما سوال اصلی این است که انتشار این فایل صوتی به نفع چه جریانی است؟ برای پاسخ به این سوال ابتدا باید بدانیم چه جریانی عامل افشای این فایل صوتی که ظریف به صراحت بارها در آن بر لزوم عدم انتشار تاکید می کند دست داشته است. گفتگوی مذکور توسط تیمی متشکل از حسام الدین آشنا و محمود واعظی تحت عنوان تاریخ شفاهی دولتها ضبط شده و مشابه این گفتگو با سایر وزرای دولت نیز انجام شده است. بر اساس پروتکلهای وزارت خارجه و به اذعان سعید خطیب زاده، فایل صوتی این گفتگو که قرار بوده دست کم تا پایان دولت حسن روحانی بخشهایی از آن و تا مدتی نامعلوم بخش‌‌های دیگری از آن محرمانه باقی بماند، در دست وزارت امور خارجه بوده است. به این ترتیب انگشت اولیه اتهام به سمت این دو گروهی است که به فایل صوتی دسترسی داشته‌اند اما حوادثی همچون سرقت اسناد مهم هسته‌ای و ترورها و خرابکاری‌های مکرر آژانس‌های جاسوسی جهان در ایران نشان داده که رخنه‌های امنیتی وجود دارد. از این رو همواره باید دست داشتن جریان سومی در افشای اسناد کشور را مد نظر قرار داد. انتشار این فایل در آستانه انتخابات ریاست جمهوری و در شرایطی که احتمال می‌رود محمدجواد ظریف یکی از کاندیدا‌های اصلی رقابت انتخاباتی باشد، بی‌‌تردید بی‌ارتباط با اهداف انتخاباتی نیست.
ظریف در بخشی از فایل صوتی به حمایت بخش قابل توجهی از حاکمیت از رویکرد‌هایی در سیاست خارجی حرف می زند که منجر به تحریم ایران می‌شوند. او میگوید: بخش زیادی از حاکمیت مثل متکی و احمدی نژاد فکر می‌کنند. جامعه تصمیم گرفته رای ندهد و شکایت 221 نفر عضو مجلس از برجام، روحانی و ظریف نتیجه رای ندادن مردم بوده است. ظریف میگوید من برای اینکه مردم سال 98 پای صندوق رای بیایند تلاش کردم. شرکت نکردن در انتخابات نتیجه‌ای دارد و نتیجه آن درخواست 221 نماینده برای زندانی شدن من و روحانی است. او حضور مردم را مایه امنیت ملی می خواند و میگوید چرا ما اهمیت مردم را نادیده گرفته ایم؟ سعید لیلاز در پایان مصاحبه خطاب به ظریف می گوید شاید خرداد 1400 او در کسوت معاون اول یا رئیس جمهور یا در خانه پیرجامه به پا باشد؛ ظریف اضافه می کند «شاید در جای دیگر راه راه به تن»
از میان چهار گزینه ای که مجری مصاحبه و شخص ظریف برای آینده سیاسی او ترسیم کرده‌اند؛ دو مورد به عنوان اثر در پی انتشار این فایل صوتی قابل پیش بینی است: «رد صلاحیت محمد جواد ظریف در انتخابات ریاست جمهوری» و «تاثیر منفی اظهارات ظریف درباره نقش روسیه در شکست احیای برجام و سیاست های داخلی کشور بر مذاکرات کنونی وین.» در آستانه احیای برجام، باید پرسید که شکست برجام به خاطر نگرانی روسیه از این سخنان، به نفع کدام جریان است؟