اتصال در سکوت و به دور از همهمه
عاطفه خوافیان
شب قدر (به عربی: لیلة القدر)، به صورت متنوعی به عنوان شب فرمان، شب قدرت، شب ارزش، شب تقدیر، یا شب اندازه‌گیری معنی شده‌است. در باور اسلامی، شبی است که قرآن برای اولین بار از آسمان به جهان نازل شد و همچنین شبی که اولین آیات قرآن بر محمد نازل شد. این شب در طول ماه رمضان (ماه نهم) واقع می‌شود، ماهی که با روزه گرفتن مورد توجه قرار می‌گیرد. نه قرآن و نه احادیث جمع‌آوری‌شده از محمد روز دقیقی که شب قدر باید بزرگداشت شود را آشکار نمی‌کنند.
طبق بسیاری از منابع مسلمان، و روایات این شب را به عنوان یکی از شبهای با شماره فرد از ثلث پایانی رمضان شناخته‌اند. مسلمانان مخصوصاً ده شب آخر ماه رمضان را مبارک می‌دانند. مسلمانان معتقدند که شب قدر با نعمت و رحمت فراوان خدا فرا می‌رسد، گناهان آمرزیده می‌شود، دعاها پذیرفته می‌شوند و این فرمان سالانه برای فرشتگان است که آن را طبق نقشه خدا انجام می‌دهند، آشکار می‌شود.
شب قدر، شبی است که همه مقدرات سالانه انسان با ملاحظه، اراده، اختیار و قابلیت های انسان تقدیر می گردد. شب قدر یکی از شب های نیمه دوم ماه رمضان است که طبق روایات ما، یکی از شب های نوزدهم یا بیست و یکم و به احتمال زیادتر، بیست و سوم ماه مبارک رمضان است. دراین شب – که شب نزول قرآن به شمار می آید – امور خیر و شر مردم، ولادت، مرگ، روزی، حج، طاعت، گناه و خلاصه هر حادثه ای که در طول سال متناسب با اراده، دعا و قابلیت انسان واقع می شود، تقدیر می گردد. شب قدر، همیشه و هر سال تکرار می شود. عبادت در آن شب، فضیلت فراوان دارد و بهره برداری از آن در نیکویی سرنوشت یک ساله، بسیار مؤثر است. در این شب، تمام حوادث سال آینده به امام هر زمان ارائه می شود و وی از سرنوشت خود و دیگران با خبر می گردد.
تغییری در مسیر فرهنگ‌ها
در ایران هر ساله آیین و مراسمات مذهبی شبهای قدر باشکوه و خلوص هرچه بیشتر برگزار می‌شود، اما شیوع ویروس منحوس کرونا، دو سالی است که حال و هوای مردم را در این شب‌ها متفاوت است و این مراسمات با حالی متفاوت از هر سال برگزار می‌شود.
اگر چه شبهای قدر در سال گذشته نیز با توجه به پاندمی کرونا، حال و هوای غریبی داشت اما امسال با قرمز شدن اکثر شهرهای ایران علاوه بر برگزاری متفاوت مردم نیز بین دوراهی احیا و کرونا مانده‌اند.
کرونا همان‌طور که دست به تغییر دیگر فرهنگ‌های ما زده و بسیاری از فرهنگ‌های درست یا غلط ما را تغییر داده، اکنون در راه تغییر فرهنگ احیانشینی و برگزاری شبهای قدر است و فریاد الغوث الغوث امسال به مانند سال گذشته به نجوا مبدل شده است.
دلباختگان و عاشقان امسال خسته تر از همیشه و در سایه سنگین کرونا آکنده از معنویت و عشق در این شبهای ویژه با تمام وجود دست های التماس خود را به سوی آسمان بالا می برند، تا شاید رحمت بیکران الهی شامل حالشان شود و از خدای خود بهترین ها را طلب کنند.
آستان‌قدس‌رضوی برنامه‌های ویژه‌ای برای زائران و مجاوران حرم مطهر امام‌هشتم (ع) در شبهای قدر تدارک دیده است که امسال نیز مانند پارسال، باتوجه‌به شیوع کرونا و ضرورت رعایت نکات بهداشتی، این برنامه‌ها با شیوه‌نامه‌های خاص و حضور تعداد معدودی از زائران در صحن‌های حرم مطهر با مرکزیت صحن پیامبراعظم (ص) برگزار می‌شود.
آیات و روایات زیادی مبنی بر نجوا و زمزمه کردن با خدا در راز و نیاز دارند، اما هرگز این ایات و روایات به این معنی نیست که در تنهایی یا به جماعت این نجوا صورت نمی‌گیرد و در هردو صورت می‌توان با خدا نجوا کرد
امسال لحظات قدر و سکوتِ سحرگاه، (آن سکون و آن نجوا)، همراه شده با «خلوتی مضاعف».
همراه شده با توفیقی اجباری. بجای شنیدن دعا از بلندگو، و بجای خواندن دعا در همهمه، سکوت است و زمزمه.
سحر است و خلوتی اجباری
و زهی توفیق! گویی حکایتِ همان جمله شده است که گفته بود “فُرادا” به نزدِ من خواهید آمد: وَلَقَدْ جِئْتُمُونَا فُرادیٰ.
“یکایک” به سوی ما باز آمدید آن گونه که اول بار شما را بیافریدیم و آنچه را که (از مال و جاه) به شما داده بودیم همه را پشت سر وانهادید…
با توجه به اینکه بسیاری از مراجع تقلید در برخی از موارد، اعمال بعضی کارها که سبب شیوع بیماری شده را حرام دانستند، عده‌ای از مردم در دوراهی بین احیا و دینداری و کرونا و فعل حرام مانده‌اند.
ضرر رساندن به خود و دیگران حرام است
در همین راستا با حجتالاسلام امین زارعی ملقب به زرین، کارشناس فرهنگی و مسائل مذهبی به گفت‌وگو نشسته و به آن می‌پردازیم:
یک کارشناس فرهنگی و مسائل مذهبی و سخنور می‌گوید: حکم شرعی مشخص است و ضرر رساندن به نفس و دیگران حرام است.
حجتالاسلام و المسلمین زرین می‌افزاید: تطبیق این موضوع و تشخیص موضوع بر عهده مکلفین است.
وی ابراز می‌کند: گاهی افراد با توجه به مشاهدات عینی در خصوص نحوه برگزاری مراسمات و تحقیقات خود مبنی بر شیوع کرونا، بر عدم ضرر و شیوع این بیماری اطمینان حاصل کرده و ایرادی در حضور در این اماکن وجود ندارد اما اگر از ابتلای خود و دیگران به بیماری ترس دارد، این یک واجب شرعی بوده و نباید مستحب را انجام داد.
حجتالاسلام زرین اظهار می‌کند: آیات و روایات زیادی مبنی بر نجوا و زمزمه کردن با خدا در راز و نیاز دارند، اما هرگز این ایات و روایات به این معنی نیست که در تنهایی یا به جماعت این نجوا صورت نمی‌گیرد و در هردو صورت می‌توان با خدا نجوا کرد.
وی یاداور می‌شود: فلسفه شبهای قدر اتصال با خالق و پروردگار بوده و برای این اتصال اگرچه جماعت و خلوص و تجمیع قلب‌ها تاکید شده اما واجب نیست.
و در پایان
کرونا همه را خانه نشین کرده و (از میان انبوهِ آزمونهای جدیدی که برای بشر به عرصه آورده،) این هم آزمونی است برای اهالی ایمان که بی کلیسا و بی کنیسه، تا چقدر و تا کجا، بی همهمه و به زمزمه می توانند به نجوا با “صاحبِ نجوا” بنشینند؟!
کرونا و شبهای قدر (همچون دیگر پرده های این ماجرای کرونا)، تجربه ای بدیع است.