مرگ خاموش اقتصاد
مهناز اصغری
به گفته صاحبنظران حوزه اقتصادی تضعیف ارزش پول ملی نماد مرگ خاموش اقتصاد هر کشور است و در مقابل تقویت پول ملی سیاستی کلیدی در هر اقتصاد به شمار می‌آید.
به گزارش روزنامه «صبح امروز» در تعریف ابتدایی از ارزش پول ملی با دو معنی روبرو هستیم. یکی از منظر مسائل داخلی و ارزش دارایی‌های بانک مرکزی است که به پشتوانه پول‌های چاپ شده اشاره دارد و دیگری از جهت نرخ برابری پول ملی با ارزهای خارجی است.
به عبارتی ارزش پول هم معنای جهانی دارد و هم داخلی؛ در حوزه داخلی حفظ ارزش پول یعنی، پول شما چقدر می‌ارزد و شما در ازای پولتان چه چیزهایی می‌توانید دریافت کنید. اما یک سوال کلیدی وجود دارد. آیا میزان کالاهایی که در سال جاری با آن مبلغ می‌توانید خریداری کنید برابر با همان میزان کالا در سال‌های قبل است؟ در مورد این پرسش، پاسخ منفی بدان معناست که ارزش پول کاسته شده است! معنای جهانی ارزش پول نیز بر حسب ارزهای دیگر سنجیده و بیان می‌شود.
آنچه از شواهد امر پیداست این است که در دوره‌ای که همه کشورها در تلاش هستند تا ارزش پول ملي خود را حفظ کنند و به آن قدرت دهند، متاسفانه در کشور ما اين موضوع بالعکس انجام شده و تا مي‌توانستيم از ارزش آن کاسته‌ايم.
به گفته کارشناسان مشخصا در حوالی دو دهه اخیر به خصوص در دو سال گذشته ارزش پول ملي کشورمان به شدت کاهش يافته است. البته بسیاری معتقدند در چند سال اخير تحريم‌ها يکي از عوامل تاثيرگذار در کاهش ميزان ارزش پول ملي کشور است.
حفظ ارزش پول ملی از نکات کلیدی اقتصاد هر کشوری است و تاکنون نیز نمایندگان مجلس بارها تاکید کردند که دولت حفظ ارزش پول ملی و نظارت بر بازارها را در فرصت باقی مانده در دستور کار قرار دهد.
نرخ تورم از اوایل دهه ۵۰ تاکنون به جز دو سه سال، همیشه دو رقمی بوده که این هم ناشی از بار مالی تکفل دولت‌ها و استقراض از بانک مرکزی بوده است
ظاهری: طراح تحریم‌ها علیه ایران به دنبال هوشمند کردن تحریم‌ها بود و الان هم اقتصاد ما حالت شرطی پیدا کرده است و مهم ترین مانع تولید نیز مه آلود بودن مسیر اقتصاد و رویکرد وابستگی به مذاکرات است
براتی: اگر اقتصاد کشور وابسته به صادرات باشد، کمبود ارز به وجود می آید و تشدید تقاضا و به تبع افزایش‌های نرخ ارز را به همراه دارد که نهایتا به کاهش‌های شدید ارزش پول ملی منجر میگردد. اینکه گفته می‌شود ارزش پول ملی به قدرت اقتصادی کشورها بسته است، دقیقا به همین معنی است
دو عامل رشد نقدینگی
یک اقتصاددان برجسته که در یک برنامه رادیویی سخن می‌گفت در مورد موضوع «کاهش ارزش پول ملی؛ حاصل تحریم‌ها یا ناکارآمدی مدیریتی» گفت: مهم‌ترین علت کاهش ارزش پول ملی از نظر فنی در تفاضل رشد نقدینگی با رشد اقتصادی است. در واقع مسئله اصلی در اقتصاد ایران افزایش نقدینگی و رشد پایین اقتصادی است.
سعید لیلاز ادامه داد: به عنوان دو عامل رشد نقدینگی می‌توان به کسری بودجه دولت و فساد در شبکه بانکی (ناترازی منابع بانکی) اشاره کرد.
وی افزود: کاهش درآمدهای ارزی و ریالی دولت در سه سال اخیر از یک طرف و هزینه‌های دولت در حمایت از طبقات محروم نیز از طرف دیگر دست به دست هم داده و نرخ تورم را به بالاترین حد ممکن رسانده است.
این مدرس دانشگاه نقش تحریم‌ها را در کاهش رشد اقتصادی، کاهش ارزش پول ملی و افزایش تورم بسیار پررنگ دانست و گفت: نرخ تورم در سال‌های ۹۵ و ۹۶ تک رقمی بود اما از سال ۹۷ به بعد به دلیل کاهش شدید درآمدهای ارزی دولت ناشی از تحریم‌ها تورم افزایش یافت.
ناکارآمدی مدیریتی
لیلاز با اشاره به اینکه «اقتصاد ایران قبل از شروع تحریم‌ها و کرونا از یک ناترازی وحشتناک مزمن تاریخی در حوزه تورم رنج می‌برد» مطرح کرد: نرخ تورم از اوایل دهه ۵۰ تاکنون به جز دو سه سال، همیشه دو رقمی بوده که این هم ناشی از بار مالی تکفل دولت‌ها و استقراض از بانک مرکزی بوده است. بنابراین ناکارآمدی مدیریتی در این زمینه دخیل است.
این اقتصاددان افزود: البته این ناکارآمدی را نمی‌توان فقط محصور در دولت دانست، چون وقتی قوه مقننه دائماً وظایف سنگینی را بر دوش دولت می‌گذارد بازتاب آن هم در حوزه نقدینگی نمایان می‌شود.
سعید لیلاز به گفته خودش اعتقاد چندانی به استقلال بانک مرکزی ندارد چراکه طبق قانون اساسی، تنها حوزه‌ای که دولت می‌تواند در آن دخالت کند اقتصاد است و اگر بانک مرکزی هم مستقل باشد عملاً نمی‌توان کاری انجام داد و دولت، دیگر کنترلی بر اقتصاد نخواهد داشت.
حفظ ارزش پولی ملی نیازمند اقتدار بانک مرکزی
در ادامه این برنامه رادیویی یک کارشناس اقتصاد راهبردی با اشاره به اینکه «بحث ارزش پولی ملی و نرخ ارز از مهم‌ترین مسائل اقتصاد ایران است» گفت: موضوع ارز یک موضوع کاملاً تخصصی است. از سال ۱۹۷۱ به بعد که نظام ارزی دنیا از حالت ثابت به شناور تغییر کرد کشورهای پیشرفته هم تعیین نرخ ارز را به بازار عمیق رقابتی که توان کشف نرخ داشته باشد، سپردند.
ارسلان ظاهری ادامه داد: حفظ ارزش پولی ملی نیازمند اقتدار بانک مرکزی است. علت رشد نقدینگی، کسری بودجه دولت نیست بلکه این بانک‌های خصوصی هستند که نقش اصلی را در رشد پایه پولی ایفا می‌کنند.
وی در بخشی از صحبت‌های خود در پاسخ به این سوال که «اگر تحریم‌ها برداشته شوند، ارزش پول ملی افزایش خواهد یافت یا خیر؟» بیان کرد: طراح تحریم‌ها علیه ایران به دنبال هوشمند کردن تحریم‌ها بود و الان هم اقتصاد ما حالت شرطی پیدا کرده است و مهم‌ترین مانع تولید نیز مه آلود بودن مسیر اقتصاد و رویکرد وابستگی به مذاکرات است.
این کارشناس اقتصاد راهبردی در پایان تصریح کرد: محاسبات نشان می‌دهد که صادرکنندگان غیرنفتی فقط در سال ۱۳۹۸، حدود ۲۱۰ هزار میلیارد از محل جهش نرخ ارز، رانت ریالی بردند که این رقم در قالب تورم از جیب مردم رفته است.
کاهش ارزش پول ملي
یک کارشناس اقتصادی در گفتگو با «صبح امروز» با اشاره به اینکه «افزايش نرخ ارزهاي خارجي در برابر پول ملي کشور، نشان دهنده کاهش ارزش پول ملي است» می‌گوید: نرخ برابری ریال با ارز، برآیند کنش‌ها و واکنش‌های متقابل عرضه و تقاضای ارز است.
براتی می‌افزاید: منبع اصلی فروش ارز صادرات کالاها و خدمات و هدف اصلی آن نیز واردات کالاها و خدمات است. علاوه بر صادرکنندگان و واردکنندگان، سفته‌بازان و کسانی که برای حفظ ارزش دارایی‌های خود ارز نگهداری می‌کنند نیز در این چرخه وجود دارند که البته مشتری همیشگی در بازار ارز نیستند، بلکه عموما به‌دنبال نوسانات بازار ارز که غالبا با بر هم خوردن وضعیت عرضه و تقاضای ارز روی می‌دهد، وارد این بازار می‌شوند.
وی با اشاره به اینکه « اقتصاد ایران حداقل طی نیم قرن گذشته، معتاد به نفت و ارز حاصل از آن بوده و ارزش موجود ریال در برابر ارزهای مختلف، نتیجه دوپینگ اقتصاد ایران با دلارهای نفتی برای دهه‌های متمادی است» بیان می‌کند: تامین ارز مورد نیاز واردات کشور که طیف وسیعی از کالاهای مصرفی، واسطه‌ای و سرمایه‌ای را شامل می‌شود وابستگی تقریبا کاملی به ارز حاصل از صادرات نفت، گاز و فرآورده‌های نفتی دارد و در شرایط کنونی که به دلیل تحریم‌ها، صادرات یا دسترسی به ارز حاصل از آن دچار مشکل می‌شود تامین ارز مورد نیاز کشور نیز با مشکل مواجه میگردد و راهکار برون رفت از این شرایط این است که کالاهای دیگری را جایگزین نفت برای صادرات کنیم.
اهمیت قدرت اقتصادی کشورها در حفظ ارزش پول ملی
این کارشناس اقتصادی افزود: اگر اقتصاد کشور وابسته به صادرات باشد، کمبود ارز به وجود می‌آید و تشدید تقاضا و به تبع افزایش‌های نرخ ارز را به همراه دارد که نهایتا به کاهش‌های شدید ارزش پول ملی منجر میگردد. اینکه گفته می‌شود ارزش پول ملی به قدرت اقتصادی کشورها بسته است، دقیقا به همین معنی است.
وی در پایان بندی صحبت‌های خود مطرح کرد: چيزي که باعث تغيير ارزش پول ملي يک کشور مي‌شود، نظام برنامه‌ريزي، ثبات اقتصادي، تغيير سياست‌ها و رويه‌هاي پولي و بانکي و استفاده از ظرفيت‌هاي مناسب و موجود در آن کشور است.
نقش بانک مرکزی به عنوان متولی امور
کارشناسان معتقدند هر زمان که صحبت از کاهش ارزش پول ملی به میان می‌آید، اولین مطلبی که به ذهن خطور می‌کند، سوال درباره این موضوع است که چه کسی مسئول حفظ ارزش پول ملی است؟ چه کسانی در رابطه با کاهش یا افزایش ارزش پول ملی در اقتصاد کشور نقش ایفا می‌کنند؟
بدون شک یکی از مهم‌ترین وظایف بانک‌های مرکزی در سراسر جهان، حفظ ارزش پول ملی است و این جمله به ظاهر ساده بدان معنی است که مهار تورم و جلوگیری از کاهش قدرت خرید و حفظ ارزش وجه رایج کشور برای شهروندان، باید درصدر اهمیت قرار گیرد. بنابراین رئیس کل بانک مرکزی در کنار وظایف مهم دیگری که بر عهده دارد، مسئول حفظ ارزش پول ملی است، چرا که رئیس کل بانک مرکزی مسئول عدم افزایش نقدینگی یا کاهش تورم و اجرای سیاست‌های پولی و مالی است.