باشگاه لاف‌زنی!
در «کلاب‌هاوس» تنها صداها را می‌شنویم. فضایی است که در آن تعداد زیادی از افراد می‌توانند با یکدیگر گفت‌وگو کنند و در نهایت عکس افراد را آن هم از روی پروفایلشان ببینیم. برای اطلاع از اینکه بیشترین کارکردی که از این تکنولوژی می‌شود، چیست وارد نرم‌افزار می‌شوم. روم بازی «شوت اُر پس» _ Shoot or pass _ را انتخاب می‌کنم. اگرچه بازی‌های دیگری هم مثل «صندلی داغ»، «کیل، مرید، وان نایت» _kill ,married, one night_ و… در این نرم‌افزار وجود دارد. مدیر روم چند نفر از افراد حاضر در بازی را انتخاب می‌کند و اجازه صحبت کردن به آن‌ها می‌دهد.
فعال شدن بلندگو، آغاز بازی است. چند نفر در بازی حضور دارند. امیر به مریم درخواست می‌دهد و مریم می‌تواند او را بپذیرد یا نه. اگر بپذیرد امیر در بازی می‌ماند و در غیر این صورت حذف می‌شود. در حین بازی مریم به امیر خیانت کرده و حسام را می‌پذیرد و امیر حذف می‌شود و روال بازی ادامه پیدا می‌کند تا اینکه تنها دو نفر در بازی باقی بمانند! درنهایت که می‌گویند بازی تمام شد با تعجب می‌گویم همین! 45 دقیقه صبر کردیم که افراد مدام هم را انتخاب یا حذف کنند یا به هم خیانت کنند تا در نهایت دو نفر باقی بمانند.
وارد روم بازی «صندلی داغ» می‌شوم. می‌خواهم ببینم بازی به چه منوال است. در این بازی یک نفر محل سوال قرار می‌گیرد و دیگران می‌توانند هر سوالی از او بپرسند؛ یا سوالات معمولی، یا سوالات مثبت 18! سوالات عجیب و غریبی از جزئیات زندگی شخصی فرد حاضر در صندلی داغ می‌پرسند طوری که شنیدن برخی پاسخ‌ها هم سخت است!
به گزارش روزنامه «صبح امروز» کلاب‌هاوس، تکنولوژی جدیدی است که به تازگی وارد ایران شده. اگرچه که زیرساخت‌های فرهنگی لازم برای حضور این تکنولوژی در کشور فراهم نیست، -هرچند باید پیش از ورود هر تکنولوژی و نوآوری جدیدی در کشور، زیرساخت‌های فرهنگی لازم برای آن توسط حوزه‌های مربوطه فراهم می‌شد تا حداقل آسیب‌ها و بیشترین استفاده را برای جامعه به همراه داشته باشد- اما در همین مدت زمان کم محبوبیت زیادی در میان قشرهای مختلف به‌ویژه جوانان به دست آورده است.
اگرچه که این نرم‌افزار در ایران بیشتر تبدیل به نوعی سرگرمی شده، اما فرصت مناسبی برای استفاده بهینه در ابعاد مختلفی است؛ به‌ویژه در دوران کرونا زمانی که نمی‌توان جلسات حضوری برگزار کرد با ایجاد یک روم در کلاب‌هاوس می‌توان جلسات رسمی خود را تشکیل داد. از سویی دیگر این نرم‌افزار فرصت بسیار مناسبی را فراهم می‌کند تا بتوان مستقیم و بدون واسطه با مسئولان به گفت‌وگو پرداخت در واقع شرایطی را به وجود می‌آورد که منحصربه‌فرد است چون حضور آقای محمدجواد ظریف در روم کلاب‌هاوس و گفت‌وگو با او.
اخیرا بحث فیلترینگ این تکنولوژی مطرح شده هر چند که وزیر ارتباطات این موضوع را رد می‌کند، اما پرسش اصی اینجاست چه می‌شود که ورود هر تکنولوژی جدیدی در ایران تا حدود زیادی به سمت کارکردی به غیر از ماهیت اصلی کارکرد خود می‌رود؟ مسلما نمی‌توانیم خود را از این دستاوردها محروم و از ورود آن به کشور جلوگیری کرد، چراکه فرصت مناسبی هستند برای استفاده‌های گوناگون و تأثیرگذار، اما پرسش اینجاست راه حل اصلی ما در برابر چنین تغییر و تحولاتی چیست؟ و نیازمند چه زیرساخت‌هایی هستیم؟
حسین اکبری، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه فردوسی مشهد در گفت‌وگو با «صبح امروز» به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد.
وی با بیان اینکه «هنگامی که تغییرات تکنولوژیک وارد یک جامعه می‌شوند با خود نوعی دگرگونی‌های اجتماعی را نیز به همراه می‌آورند» توضیح می‌دهد: بهرحال جامعه دارای ساختاری پویا است و به مرور زمان یک سری عناصر از جوامع دیگر وارد می‌شوند و می‌توانند تغییراتی را در فضای اجتماعی و فرهنگی جامعه ایجاد کنند. درواقع این دگرگونی‌ها جزو ذات هر جامعه‌ای است؛ چراکه جامعه، موجودی زنده است که پویایی و تغییر جزو لاینفک آن است.
به اعتقاد اکبری، جامعه ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست. طی 50 سال اخیر تغییرات به‌خصوص در حوزه تکنولوژیکی در دنیا بسیار بوده و درواقع با پدیده سرعت تاریخ روبه‌رو بودیم؛ یعنی تغییراتی که طی 50 سال اخیر جامعه انسانی به خود دیده در طول هزاران سال گذشته بی‌سابقه بوده است. جامعه ما در طول سال‌های متمادی به سرعت با یکسری عناصر تکنولوژیکی جدیدی روبه‌رو بوده که می‌تواند دگرگونی‌های بسیاری را در حوزه اجتماعی و فرهنگی ایجاد کند.
این استاد جامعه‌شناس تشریح می‌کند: سرعت تغییرات در دوره جدید زیاد است. اگر بخواهیم به 15 سال اخیر توجه کنیم، می‌بینیم که در حوزه‌های گوناگون جامعه تغییرات بسیاری ایجاد شده است. درواقع این تغییرات پیامدهای اجتماعی و فرهنگی زیادی دارد و وارد زندگی مردم می‌شود.
این جامعه‌شناس با بیان اینکه «هر تغییر تکنولوژیکی که رخ می‌دهد دارای دو بعد است؛ یکی بعد مادی و دیگری بعد فرهنگی یا غیرمادی آن» خاطرنشان می‌کند: اساسا در جوامع غربی به دلیل اینکه تغییرات یا پویایی‌ها و نوآوری‌های تکنولوژیک در بستری رخ می‌دهد که با عناصر فرهنگی آن جوامع همخوان است درنتیجه تغییرات تکنولوژیک با تغییرات فرهنگی هماهنگی دارد. به عبارت دیگر نوآوری‌های تکنولوژیک در چارچوب عناصر فرهنگی رخ می‌دهد و تغییرات چندانی را در این جوامع به وجود نمی‌آورد.
وی با اشاره به پایه‌های فرهنگی کشورهای غربی توضیح می‌دهد: در ایران که پایه‌های فرهنگی متفاوتی با کشورهای غربی دارد با پدیده‌ای روبه‌رو هستیم که به آن تأخر فرهنگی گفته می‌شود؛ به معنای عدم تناسب میان تغییرات تکنولوژیکی با تغییرات در حوزه‌های فرهنگی. یعنی یک عنصر تکنولوژیکی وارد جامعه می‌شود، اما فرهنگ استفاده از آن وارد نمی‌شود.
تغییر کارکرد تکنولوژی‌ها در ایران
این جامعه‌شناس می‌افزاید: ما این وضعیت را در گذشته نیز داشته‌ایم. تقریبا در 100 سال اخیر هر نوع تکنولوژی که وارد ایران شده در ابتدا با فرهنگ جامعه ایرانی تعارضاتی داشته و یا موضع‌گیری‌های خاصی نسبت به آن صورت گرفته و پس از مدتی _البته در برخی از حوزه‌ها_ شکاف میان این نوآوری‌ها و ابعاد فرهنگی جامعه کاهش یافته است. اساسا زمانی که این نوآوری‌ها وارد ایران می‌شود ماهیت کارکردی دیگری به دست می‌آورند.
اکبری با بیان اینکه «تأخر فرهنگی و وجود شکاف بین تکنولوژی‌های جدید و ابعاد فرهنگی از ویژگی‌های جوامع در حال توسعه چون ایران است» می‌افزاید: به طور کلی می‌توان گفت کشورهای درحال توسعه رویکردی انفعالی نسبت به تکنولوژی‌های جدید دارند و در فرایند جهانی شدن بیشتر تأثیرپذیر هستند. اما در طرف مقابل به دلیل اینکه در کشورهای توسعه‌یافته تغییرات در یک بستر عمیق، خاص و متناسب با تکنولوژی‌های جدید رخ می‌دهد در این جوامع تغییرات چشمگیری به وجود نمی‌آید؛ چراکه این نوآوری‌ها با بسترهای اجتماعی، فرهنگی و… این کشورها سنخیت دارد.
افراد در فضای مجازی به دنبال جبران خلاء‌های خود هستند
وی با بیان اینکه «تکنولوژی‌هایی چون تلگرام، کلاب‌هاوس و … در جامعه اصلی خود برای اطلاع‌رسانی مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما زمانی که وارد جوامعی چون ایران می‌شوند کارکرد سرگرمی پیدا می‌کنند» ادامه می‌دهد: ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که در آن زندگی واقعی مردم و فضای داخلی آن با چالش‌های مختلفی روبه‌رو است و مشکلات زیادی در دنیای واقعی وجود دارد که به این راحتی‌ها قابل حل نیست. زمانی که فضای مجازی و انواع نرم‌افزارها چون کلاب‌هاوس و… وارد جامعه می‌شوند فضایی را به وجود می‌آورند که افراد خلاءهایی که در جهان واقعی دارند را در آن جبران کنند.
تغییر ماهیت کارکردی تکنولوژی‌ها، بازتابی از مشکلات جامعه است
اکبری تصریح می‌کند: این دسته از برنامه‌ها خیلی زود، ماهیت کارکردی خود را از دست می‌دهد و به نوعی دچار کج‌کارکرد می‌شود. نوعی از کج‌کارکردی‌ها در جامعه گسترش پیدا می‌کند که می‌تواند مسائلی را در این زمینه ایجاد کند. در حقیقت این اتفاقات بازتابی از مشکلاتی است که در جهان واقعی وجود دارد.
وی با بیان اینکه «تجربه فیلترینگ نرم‌افزارهای مشابه کلاب‌هاوس و … در ایران نشان می‌دهد برخوردهایی که به صورت سلبی انجام می‌شود اثربخش نبوده و تأثیری در کاهش استفاده افراد از این نوآوری‌ها نداشته» می‌افزاید: اما تأثیر منفی که فیلترینگ به همراه می‌آورد این است که به صورت صفر یا یک عمل می‌کند؛ بنابراین دستگاه‌های فرهنگی دیگر نمی‌توانند به سمت استفاده صحیح و درست از این ابزارها بروند.
اکبری تشریح می‌کند: این نرم‌افزارها در همان ابتدای ورود به کشور، در جامعه ما رد می‌شوند؛ بنابراین روش درست استفاده از این تکنولوژی‌ها آموزش داده نمی‌شود و آسیب‌زا است. درواقع جامعه ایران، نگاهی صفر و یک به این نوع از تغییرات نشان داده که اثربخش نبوده و چه بسا پیامدهای منفی نیز به همراه دارد.
راهکار اصلی در مقابله با تکنولوژی‌های جدید؛ ارتقای سواد رسانه‌ای و فرهنگ‌سازی
این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که راهکار اصلی در مواجهه با این تکنولوژی‌ها چیست، بیان می‌کند: افراد باید بدانند که از چه طریقی و چگونه از این دسته از رسانه‌ها استفاده کنند و اینجا بحث ارتقا سواد رسانه‌ای، فرهنگ‌سازی و… اهمیت بیشتری پیدا می‌کند تا مباحث مربوط به فیلترینگ.
این جامعه‌شناس بیان می‌کند: این تجربه‌ای است که طی 40 سال اخیر در کشور ما وجود داشته و درواقع تجربه‌ای تکرارشونده است؛ یعنی می‌بینیم که مسئولان، رویکرد خاصی نسبت به تکنولوژی‌های جدید دارند و پس از آنکه این تکنولوژی‌ها در جامعه گسترش پیدا می‌کند و به نوعی در مبارزه با حذف این تکنولوژی مغلوب می‌شوند و درنهایت نوعی پذیرش نسبت به آن ایجاد می‌شود.
اکبری ادامه می‌دهد: تجربه نشان می‌دهد که این شرایط بارها در کشور ما رخ داده است و مسئولان مربوطه، استراتژی مشخصی در رابطه با تغییرات جدید نداشته‌اند. عموما کشورها برای اینکه بتوانند رویکرد درستی نسبت به این تغییرات داشته باشند پیش‌بینی‌ها و آینده‌پژوهی‌های زیادی انجام می‌دهند تا سیستم حاکمیتی آماده برای تغییرات جدید باشد.
وی با بیان این که «کشورهایی که توانسته‌اند در مواجهه با این تغییرات عملکرد موفقی داشته باشند پیش از ورود این تغییرات بررسی‌های لازم را انجام می‌دهند و استراتژی‌های لازم را به کار می‌گیرند» تشریح می‌کند: اما در کشور ما عموما برخورد از نوع انفعالی و در زمانی است که تغییرات تکنولوژیکی وارد جامعه شده و رشد می‌یابد. بعد از آن مسئولان به فکر مقابله با آن می‌افتند. درنتیجه به دلیل عدم اتخاذ استراتژی خاص با یک تجربه تکرارشونده مواجه هستیم که در آینده نیز ادامه خواهد داشت. اما باید این را دانست که جامعه، سیستمی پویا است و نمی‌توان جلوی تغییرات اجتماعی و تکنولوژیک گرفت، بلکه باید با استراتژی‌های مشخصی آن‌ها را بومی کرده و با آن همراه شد تا حداکثر استفاده را از آن‌ها داشت.