رواج حاشیه‌نشینی در کاشمر
گسترش پدیده حاشیه‌نشینی ظرف دو دهه اخیر در کاشمر واقع در جنوب غربی خراسان رضوی این شهر را به ششمین شهر درگیر این معضل پیچیده اجتماعی در استان مبدل کرده است.
13 درصد از جمعیت ۱۰۲ هزار نفری شهر کاشمر حاشیه‌نشین و ۱۵۶ هکتار از مجموع ۱۴۰۰ هکتار مساحت این شهرستان درگیر معضل سکونتگاه غیررسمی است.
تداوم افزون بر دو دهه‌ای پدیده خشکسالی، تورم مستمر و بیکاری در روستاها منجر به مهاجرت روستاییان به حاشیه شهر کاشمر و سکونت ۱۲ هزار نفر در بخش شرقی این شهر از شمال تا جنوب آن شده است. جمعیتی که با کمترین امکانات رفاهی، اجتماعی و فرهنگی در خانه‌های نامناسب این محدوده سکونت دارند.
۹ منطقه مسیل شرقی، حسین آباد، گلشن و گوهر، ضلع جنوبی زیارتگاه شهید مدرس، احمد آباد، نرگس شمالی، نرگس جنوبی و نسیم جنوبی محله‌هایی هستند که در کاشمر از آنها به عنوان سکونتگاه‌های غیررسمی یا مناطق حاشیه نشین یاد می‌شود.
در این مناطق اکثر خانواده‌ها شغل رسمی برای تأمین معاش خود ندارند و این افراد اغلب فاقد مهارت و تخصص و سرمایه هستند. برخی از آنها مشاغل کاذب دارند، دستفروشی، تکدیگری، زباله گردی وفعالیت‌های مجرمانه از جمله سرقت، خرید وفروش مواد مخدر و دیگر آسیب‌های اجتماعی در این مناطق بیشتر روی می‌دهد.
خانه‌ها در لبه مسیل
بر اساس بررسی‌های صورت گرفته حاشیه مسیل شرقی با ۵۰.۴۶ هکتار بزرگترین سکونتگاه غیررسمی کاشمر است که در آن براساس آخرین آمار ۸۰۵ واحد مسکونی ساخته شده و سه هزار و ۲۲۰ نفر در آنها ساکن هستند.
در این منطقه بسیاری از ساخت و سازها در حریم و بستر کانال احداث شده و وضعیت به گونه‌ای است که در صورت جاری شدن سیلاب، ساختمانها تخریب و حوادث بسیار ناگوار رخ خواهد داد. حتی بسیاری از منازل از گذشته تاکنون بدون رعایت هیچ گونه اصول و ضوابط ساختمان سازی در لبه کانال ساخته شده و افراد بسیاری در این بخش از حاشیه شهر ساکن هستند.
انبوه مشکلات در حسین‌آباد کاشمر
حسین‌آباد کاشمر با ۴۱.۵۳ هکتار رتبه دوم سکونتگاه‌های غیررسمی این شهر را به خود اختصاص داده که طی دو دهه گذشته در این منطقه حدود ۵۱۸ واحد مسکونی ساخته شده و دو هزار و ۷۲ نفر در آن ساکن شده‌اند.
گرچه این منطقه دومین سکونتگاه غیر رسمی کاشمر اعلام شده اما مشکلاتش به مراتب بیشتر از سایر مناطق است به طوریکه فهیمه شیردل یکی از بانوان منطقه حسین آباد که از تیرماه سال ۸۸ در این منطقه ساکن شده و اکنون به عنوان نماینده اهالی منطقه پیگیر مشکلاتشان است گفت: درگیر بودن اغلب مردم ساکن در این محله با معضل فقر و بیکاری، عدم برخورداری از گاز، تلفن ثابت، آسفالت و راه مناسب، مدرسه، نانوایی، فضای سبز، ساخت و سازهای غیرمجاز در اطراف کانال، فقر فرهنگی ناشی از فقر اقتصادی و معضلات اجتماعی مترتب بر آن گوشه‌ای از مشکلات و معضلات این محل است.
وی افزود: شغل اغلب مردان در این محله جمع‌آوری ضایعات، کارگری، دستفروشی و مشاغل ناپایدار فصلی و موقت است. اکثر قریب به اتفاق مردم این محله از روستاهای منطقه کوهستانی شهرستان کوهسرخ و برخی خانوارها نیز از نقاط دیگر شهر کاشمر هستند که به این محل مهاجرت کرده اند.
شیردل عمده‌ترین دلیل افزایش مهاجرت از روستاهای کوهسرخ به این محل را خشکسالی‌های پی‌درپی و از دست رفتن درآمد کشاورزی در این روستاها عنوان کرد و ادامه داد: نبود گاز اصلی‌ترین مشکل منطقه حسین آباد است.
وی گفت: این در حالی است که نه تنها دورافتاده‌ترین روستاها از همه امکانات مناسب و بهداشتی برخوردارند بلکه به برخی از باغ ویلاهای بولوار سید مرتضی در پشت تالار سی گل این شهر نیز گازرسانی شده است.
این شهروند کاشمر افزود: چون خانواده‌ها مجبورند از نفت یا کپسول گاز استفاده کنند چند ماه قبل یکی از کودکان این منطقه براثر خوردن نفت جان خود را از دست داد و یک مادر و فرزند نیز در اثر اشکال فنی بخاری نفتی دچار سوختگی شدید شدند.
وی ادامه داد: برخی می گویند برای برخورداری از امکانات باید در طرف دیگر کانال حسین آباد خانه می‌ساختیم اما با کدام پول؟ ما این زمین‌ها را متری ۱۰ هزار تومان خریدیم اما طرف دیگر کانال متری ۵۰۰ هزار تومان است.
گوهر و گلشن محلاتی در انتظار تحقق وعده‌ها
محله‌های گوهر و گلشن کاشمر که در ضلع جنوبی آرامگاه مدرس واقع شده‌اند در رتبه‌های بعدی از نظر تعداد حاشیه نشین قرار دارند و اکنون ۵۰۰ خانوار با جمعیت دو هزار و ۱۰۰ نفر در مناطق گوهر و گلشن که در کنار یکدیگرند ساکن هستند.
گوهر فاصله‌ای با شهر ندارد و زمانی اعیان نشینان کاشمر در آن اقامت داشتند اما امروز حال اهالی این منطقه شهر، بدتر از روستاست و اهالی خواستار رفع مشکلاتی هستند که سالها از آنها رنج می‌برند و معتقدند این محله این روزها از گوهر بودن، تنها کوله باری از مشکلات را یدک می‌کشد.
یکی از اهالی منطقه گوهر با انتقاد از نبود امکانات در این محله گفت: به رغم تمامی قول‌هایی که برخی از اعضای دور قبلی شورای اسلامی داده بودند هنوز یک بوستان کوچک در این منطقه احداث نشده است.
حسین رجبی با بیان اینکه هنوز برخی از خانه‌های این محله فاقد گاز هستند و مجبورند از نفت برای گرمایش استفاده کنند افزود: خانواده‌های این منطقه برای رفت و آمد مشکل دارند و هیچ وسیله نقلیه‌ای حاضر نیست به این منطقه بیاید مگر اینکه دربست باشد.
وی ادامه داد: در این منطقه چندین دامداری وجود دارد که مشکلات بسیار از نظر بهداشتی برای اهالی به وجود آورده است و با توجه به اینکه بوی تعفن این دامداری‌ها در تابستان بسیار آزار دهنده است امیدواریم مسوولان مربوطه در این خصوص چاره‌ای بیندیشند.
یکی از اهالی منطقه گلشن نیز به وجود سگ‌های ولگرد در این محل اشاره کرد و گفت: از ابتدای شب به خاطر وجود سگ‌های ولگرد و روشنایی کم ، مردم محل به خصوص بانوان جرأت بیرون آمدن از خانه را ندارند.
رضا جعفری افزود: گرچه نام این محله را گلشن گذاشته‌اند اما با توجه به مشکلات و معضلات آن این منطقه با این اسم همخوانی ندارد.
مقصر حاشیه‌نشینی
حل مساله حاشیه‌نشینی به تنهایی از عهده شهرداری خارج است، دستگاههای مختلفی متولی این پدیده هستند که همه باید اهتمام لازم را در رفع مشکل و مدیریت آن داشته باشند.
مسوول دبیرخانه ستاد بازآفرینی شهری کاشمر با بیان اینکه در حال حاضر بالغ بر ۱۲ هزار و ۵۰۰ نفر در ۹ منطقه حاشیه و سکونتگاه غیررسمی کاشمر زندگی می‌کنند و تعدادشان همچنان رو به افزایش است گفت: از مساحت هزار و ۴۱۶ هکتاری محدوده شهر ۱۵۶ هکتار آن را مناطق حاشیه نشین تشکیل می‌دهد.
احسان فخرایی با بیان اینکه براساس بررسی‌های صورت گرفته در سال ۹۶ بالغ بر ۳۱۰۰ واحد مسکونی غیرمجاز در مناطق حاشیه شهر احداث شده است افزود: حسین آباد، گوهر، گلشن، احمدآباد و ضلع غربی آرامگاه مدرس جزو اولین سکونتگاه‌های غیر رسمی کاشمر هستند که از دو دهه قبل ساکنین این مناطق افزایش یافته است.
وی ادامه داد: کاشمر رتبه ششم را در استان از نظر جمعیت حاشیه نشین دارد و اگر برخی از واحدها در گذشته خدماتی را گرفته‌اند به این دلیل بوده که آن زمان ضوابط و قوانینی نبوده و اگر هم قوانینی اعلام شده بر اجرای آن نظارتی انجام نمی‌شده و این موجب شده اکنون برخی معترض شوند که چرا افرادی در خارج از محدوده، آب و برق و گاز دارند و به برخی دیگر خدمات داده نمی‌شود.
مسوول دبیرخانه ستاد بازآفرینی شهری کاشمر گفت: چند سالی است که طرح حاشیه نشینی ابلاغ شده و براساس آن ارائه هرگونه خدمات به املاک خارج از محدوده ممنوع شده و اگر خدماتی داده شود تخلف صورت گرفته است البته شاید برای ادارات آب، برق، گاز و مخابرات دستورالعمل های جداگانه ای ابلاغ شده باشد.
وی با تاکید بر اینکه باید به موضوع حاشیه نشینی جدی‌تر پرداخته شود افزود: رفع مشکلات حاشیه نشینی تنها بر عهده شهرداری نیست و تمامی دستگاههای اجرایی درگیر هستند و نمی‌توانند نسبت به این موضوع بی تفاوت باشند.
فخرایی با بیان اینکه ۱۰۰ درصد واحدهای مسکونی خارج از محدوده فاقد سند هستند ادامه داد: کسانی که به طور غیر مجاز و در حاشیه‌ها در زمین‌های کشاورزی اقدام به ساخت و ساز می‌کنند بعد از مدتی انتظار دریافت همه نوع خدمات هم دارند در صورتی که خدمات فقط در آب و برق و گاز خلاصه نمی‌شود و باید امنیت، امکانات آموزشی، بهداشت و درمان، آسفالت، روشنایی و امثال آن هم برایشان فراهم شود.
وی گفت: منطقه حسین آباد بیشترین جمعیت حاشیه نشین کاشمر را دارد و به نسبت با کمبودهای بسیار مواجه است هرچند شهرداری تا حد امکان در مناطق حاشیه نشین خدماتی ارائه داده است.
مسوول دبیرخانه ستاد بازآفرینی شهری کاشمر با بیان اینکه برای برون‌رفت از معضل حاشیه نشینی ابتدا باید جلو گسترش آن گرفته شود افزود: نمی‌توان واحدهای ساخته شده در مناطق حاشیه‌نشین را تخریب نمود و ساکنان آن را بیرون کرد اما حال که حاشیه نشینی شکل گرفته ابتدا باید مطالعات لازم صورت گیرد و محدوده هر منطقه مشخص شده و جلو گسترش آن گرفته شود سپس خدمات لازم ارائه گردد، البته به شرط آنکه مشکلات سند و برخی خلاءها به گونه‌ای جبران شوند.
وی ادامه داد: تصمیماتی که برای مناطق حاشیه‌نشین گرفته می‌شود ضمانت اجرایی ندارد به طوریکه با تغییر دولت‌ها دستورالعمل‌ها و قوانین هم تغییر می‌کند.
کارشناس اداره طرح و برنامه شهرداری کاشمر گفت: به رغم اینکه بسیاری از واحدهای احداث شده در خارج از محدوه حکم تخریب دارند اما اگر قرار باشد این حکم اجرا شود باید بیش از نصف محله‌های حاشیه نشین تخریب شوند که این اقدام در عمل قابل اجرا نیست.
حاشیه نشینی این روزها بیشتر بر شهر کاشمر سایه انداخته که به نظر می‌آید کم کاری برخی مسوولان باعث ایجاد مشکلاتی در زمینه اجرای طرح‌های مرتبط با این حوزه شده است. از سویی باید گفت حاشیه نشینی معضل امروز و دیروز شهر کاشمر نیست، بلکه مدت‌هاست چهارمین شهر زیارتی کشور از منظر جذب زائر با این مشکل مواجه شده است.
بدون شک صرف برنامه نوشتن گرهی از مشکل حاشیه نشینی باز نمی‌کند و رفع این معضل مستلزم عزم و اراده جدی مسوولان و تأمین اعتبار لازم است که در این ارتباط شاهد هیچ گونه تلاشی از سوی دستگاه‌ها برای بهبود وضعیت حاشیه نشینان نیستیم، زمانی می‌توان به کاهش حاشیه نشینی در کشور امیدوار بود که عدالت اقتصادی در تمامی نقاط برقرار شود.
اگر به مشاغل خانگی و صنایع دستی قشر روستایی توجه داشته باشیم شاهد کاهش حاشیه نشینی خواهیم بود زیرا این افراد با میل و رغبت به مهاجرت روی نمی‌آورند بلکه از روی ناچاری و برای تأمین معیشت خود تن به مهاجرت داده و برای زندگی حاشیه شهرها را انتخاب می‌کنند.