فراتر از برجام
علی روغنگران
روز جمعه آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا در جلسه پرسش و پاسخ در کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا در رابطه با سوال یکی از نمایندگان مبنی بر توافق ایران و کره جنوبی برای آزادسازی یک میلیارد دلار از وجوه مسدود شده ایران، گفت: «این گزارش نادرست است. مادامی که ایران به توافق هسته‌ای برنگشته، رفع تحریمی در کار نخواهد بود، و گزارشی که شما به آن اشاره کردید نادرست است.» در سوی مقابل وزیر خارجه ایران در واکنش به اظهارات اخیر همتای آمریکایی خود مبنی بر ممانعت از انتقال پول‌های مسدود شده ایران در کره جنوبی گفت: “تکرار سیاست ترامپ نتیجه جدید در برنخواهد داشت.”
محمد جواد ظریف طی پیامی که در صفحه شخصی خود در توئیتر منتشر کرد، نوشت: “ایالات متحده مدعی است که موافق دیپلماسی است و سیاست شکست خورده «فشار حداکثری» دوران دونالد ترامپ رئیس جمهوری پیشین را دنبال نمی‌کند.”
وی افزود: اما آنتونی بلینکن وزیر خارجه ایالات متحده با افتخار درباره مسدود کردن انتقال پول‌های خودمان از طریق کانال سوئیس که صرفا برای تهیه غذا و دارو استفاده می‌شود، صحبت می‌کند. ظریف خطاب به مقامات دولت جدید آمریکا گفت: “تکرار سیاست مشابه، نتیجه جدید دربر نخواهد داشت و تنها راه تعهد، اقدام و جلسه است.”
از سوی دیگر رابرت مالی نماینده ویژه وزارت امور خارجه آمریکا در امور ایران به تارنمای اکسیوس گفت که احتمال برداشته شدن تحریم‌های ایران بعید نیست، اما جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا در مورد رفع تحریم‌های ایران، گام‌های یکجانبه برنمی‌دارد و این روند باید دوجانبه باشد. مالی درباره احتمال تاثیر انتخابات ایران بر مذاکرات هسته‌ای گفت: “انتخابات ریاست جمهوری ژوئن (خرداد ماه) ایران، بر تصمیم‌های دولت بایدن در مورد پیشرفت مذاکرات هسته ای، تاثیر گذار نخواهد بود.”
او افزود: “ما قصد نداریم مذاکراتمان را به انتخابات ایران، وابسته کنیم، بلکه این روند به مقدار هماهنگی مان با دفاع از منافع و امنیت ملی ایالات متحده بستگی خواهد داشت. به بیان دیگر ما قصد شتاب دادن یا کند کردن امور را با توجه به انتخابات (آتی ریاست جمهوری) ایران نداریم.”
همچنین مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی بار دیگر مدعی شد که بازگشت برجام به مسیر اصلی خود، نیازمند حصول توافقی جدید است چرا که شرایط نسبت به گذشته تغییر زیادی داشته است. رافائل گروسی در گفتگو با یورونیوز ادعا کرد: “اینطور نیست که بگویید یک شبه به توافق سال 2015 برمی‌گردیم. از آن زمان تاکنون اتفاق‌های بسیاری روی داده است.”
امید به مذاکره و گفتگو در هر شرایطی وجود دارد. در مورد منازعه سیاسی ایران و آمریکا در حال حاضر از یک طرف کشورمان به دنبال مذاکره احیای برجام است، اما این مسئله را به صورت مشروط مطرح کرده که آمریکا تمامی تحریم‌هایی که بعد از سال 2015 وضع شده را لغو کند، تا ایران به تعهدات خود عمل کند، از سوی دیگر نیز آمریکا می‌خواهد به برجام برگردد، اما این موضوع را مشروط به تحقق شروطی کرده است. بنابراین در این زمینه دو طرف به صورت مشروط تمایل خود را به انجام مذاکره اعلام می‌کنند که این امر موضوع را پیچیده کرده است. در چنین وضعیتی مذاکره به عنوان یک ابزار، خالی از ماهیت خود شده و به عنوان یک هدف از سوی دو طرف تلقی می‌شود. در این راستا دولت بایدن می‌خواهد مذاکره کند، اما پیش از آن می‌خواهد شروط چندگانه خود را محقق سازد. در این رابطه نامه 140 سناتور دموکرات و جمهوری خواه مبنی بر گنجاندن مسائل موشکی و منطقه‌ای در مذاکرات پیش‌رو خود نشان می‌دهد که موضع آمریکا در قبال برجام یک مسئله فرا حزبی به شمار می‌رود. ترامپ در سال 2018 از برجام خارج شد هرچند که بسیاری در آن زمان معتقد بودند او یک تنه آمریکا را از توافق هسته‌ای با ایران خارج کرد، اما همانگونه که الان برای بازگشت مجدد ایالات متحده به توافق سال 2015 بایدن و یا دموکرات‌ها تنها تصمیم‌گیرنده نیستند، ترامپ نیز تنها اجرا کننده بود. اما او با ایفای نقش خود در قالب تئوری بازیگر دیوانه این سیاست آمریکا را به خوبی جلو برد. حال نیز بایدن می خواهد با تکیه بر میراث اوباما و با اهرم فشار تحریم حداکثری ترامپ، منویات دولت آمریکا را محقق سازد. بایدن تنها می‌خواهد با استفاده از مکانیزم 5+1 به میز مذاکره برگردد تا علاوه بر موضوع هسته‌ای، مسائل موشکی، منطقه‌ای و حقوق بشری را در مذاکرات با ایران بگنجاند، بنابراین از نظر آنها برجامی که در سال 2015 امضا شد، دیگر الان قابلیت بازگشت ندارد و آمریکا نیز چنین مسیری را دنبال می‌کند این در حالی است که در ایران موضوع مذاکره با دو معنای متفاوت استنباط می‌شود.
اگر مذاکره صورت گیرد به این معنی است که ایران فشار آمریکا را پذیرفته، اما اگر مذاکره‌ای صورت نگیرد عیان می‌شود که مقاومت حداکثری در دستور کار قرار دارد. برای همین است که همواره مذاکره با آمریکا به عنوان یک تابو در سیاست خارجی ایران رخ نموده است. مقامات آمریکا نشان داده اند که اگر قرار به مذاکره باشد، می‌خواهند این موضوع با هماهنگی رهبری ایران باشد. وزیر امور خارجه آمریکا نیز دیگر این موضوع را فهمیده که اظهارات روحانی و توئیت‌های ظریف دیگر به تنهایی در اینباره کارساز نیستند و علیرغم گفته هایشان منتظرند تا در بهار سال آینده دولت جدید ایران روی کار بیاید، اما نفع این کار برای آمریکایی‌ها آن است که الان برجام بستری را فراهم آورده تا بعد از چهار سال آمریکا و اروپا بار دیگر با هم متحد شوند و مواضع خود را در قبال ایران یکپارچه کنند. تیم سیاست خارجی و امنیت ملی بایدن، با مسئله ایران کاملا آشنا هستند. تمامی این افراد در سال 2015 در شکل گیری برجام دخیل بودند و الان نیز رئیس جمهور آمریکا همگی آنها را به کار گرفته، تا بتواند پرونده تهران- واشنگتن را حل و فصل کند. البته ذکر این نکته ضروری است که اگر ما مشکل بین دو کشور را تنها به سطح موضوع هسته‌ای تقلیل بدهیم، تحلیل درستی نکرده ایم. چرا که دو طرف بر سر موضوعات مختلف به خصوص در منطقه خاورمیانه با یکدیگر اختلافات و تفاوت دیدگاه فاحشی دارندو طی این چهار دهه گذشته نیز این منازعه تا به امروز ادامه داشته است. بنابراین این موضوع را باید در یک سطح گسترده‌تر از موضوع هسته‌ای و برجام مورد تحلیل و کنکاش قرار داد.