هدفمندی یارانه‌ها به هدف اصابت کرد؟
ریحانه موسوی
طرح هدفمند کردن یارانه‌ها را می‌توان محور اصلی برنامه‌ها و سیاست‌های اقتصادی دولت دهم نامید؛ زیرا اغلب آنها از جمله بودجه سال 1389 و برنامه پنجم توسعه اقتصادی با این طرح پیوند خورده است. پرداخت یارانه‌های گسترده طی بیش ز چهار دهه با هدف پایین نگه داشتن سطح عمومی قیمت‌ها و در نهایت افزایش رفاه مصرف‌کننده، با مالکیت گسترده و تصدی‌گری دولت بر اقتصاد ملی،مانع ایجاد تحرک و پویایی لازم در اقتصاد ایران شده است به طوری که تولید سرانه در کشور طی بیش از سه دهه رشد قابل ملاحظه‌ای نداشته است.
به گزارش روزنامه «صبح امروز» هدف یارانه‌ها حمایت از مصرف‌کنندگان از طریق پایین نگه داشتن قیمت‌ها است. اما بسیاری معتقدند یارانه‌ها ناکارآمد هستند و می‌توان به جای آنها از ابزارهای دیگری برای حمایت از مصرف‌کنندگان نیازمند استفاده کرد. بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، در صورتی که دولت‌هاعهده‌دار انجام اصلاحات صحیح بشوند، این کار امکان‌پذیر است، ضمن اینکه این اصلاحات به کاهش کسری بودجه که دولت‌ها با آن مواجهند، کمک می‌کند.
تبدیل یارانه ۴۵ هزار تومانی به ۹۱ هزار تومان
روز گذشته سخنگوی کمیسیون تلفیق تصویب کرد که یارانه تمام افراد یارانه‌بگیر در سال آینده دو برابر خواهد شد و هر شخصی در حال حاضر یارانه ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی دریافت می‌کند رقم یارانه او در سال آینده به ۹۱ هزار تومان افزایش خواهد یافت.
رحیم زارع گفت: همچنین مبلغ ۲۰ هزار میلیارد تومان علاوه بر مبلغ ذکر شده برای افزایش یارانه ۳۵ میلیون نفر اقشار طبقه متوسط و متوسط رو به پایین قرار داده شده و ۱۰ هزار میلیارد تومان هم برای افزایش مستمری مددجویان کمیته امداد و بهزیستی مصوب شد.
براتی: این سیاست‌ها نه تنها منجر به افزایش سطح رفاه نخواهد شد، بلکه به واسطه شوک‌های تورمی، رفاه ابتدایی تزریق شده را بلا فاصله خنثی و حتی تخریب می‌کنند
وی با بیان اینکه «دولت مبلغ ۷۳ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان را در لایحه بودجه برای پرداخت یارانه در سال آینده در نظر گرفته بود» اظهار کرد: کمیسیون تلفیق با افزایش این عدد، ۱۴۷ هزار میلیارد تومان برای پرداخت یارانه نقدی در سال ۱۴۰۰ مصوب کرد که جزئیات آن متعاقبا اعلام خواهد شد.
افزایش یارانه تا ۲۶۷ هزار تومان
مجتبی توانگر ، یک عضو کمیسیون تلفیق لایحه بودجه ۱۴۰۰ نیز با اشاره به «مصوبه کمیسیون تلفیق یارانه نقدی سال آینده» بیان کرد: کمیسیون تلفیق در جریان بررسی مصارف تبصره ۱۴ لایحه بودجه در بخش هدفمندی یارانه ها مصوب کرد که در سال ۱۴۰۰ ماهانه ۲۶۷ هزار تومان برای ۱۰ میلیون نفر (مددجویان کمیته امداد و بهزیستی)، ۱۸۸ هزار تومان برای ۲۵ میلیون نفر اقشار ضعیف و دریافت کنندگان یارانه معیشتی ، ۱۳۶ هزار تومان برای یارانه بنزین به ۲۳ میلیون نفر و ۹۱ هزار تومان یارانه نقدی هدفمندی یارانه ها به ۲۰ میلیون نفر پرداخت شود.
یارانه ۱۴۰۰ چه کمکی به رفع فقر می‌کند؟
همچنین محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه با بیان اینکه ۱۶ هزار میلیارد برای رفع فقر در نظر گرفته شده است مطرح کرد: افزایش یارانه معیشتی در بودجه در نظر گرفته شده است. یارانه ۴۵ هزار تومانی در سال ۱۴۰۰ نیز پرداخت می‌شود، دلار ۴۲۰۰ تومانی برای تأمین کالاهای اساسی در نظر گرفته شده، اما چنانچه شرایط طوری باشد که این ارز حذف شود، یارانه‌ها ۲ تا ۳ برابر می‌شود.
ارز ۴۲۰۰ تومانی در سال‌های گذشته به هدف اصابت نکرده است!
نایب رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی نیز در این خصوص عنوان کرد : ارز ۴۲۰۰ تومانی که طی سال‌های گذشته به کالاهای اساسی اختصاص یافته به هدف اصابت نکرده به همین دلیل کمیسیون تلفیق بودجه ۱۴۰۰ تصمیم گرفته تجدید نظری در این زمینه انجام دهد. این تجدید نظر بدین معنا نیست که کالاهای اساسی را تامین و در دسترس مردم قرار دهد بلکه هشت میلیارد دلاری که دولت در لایحه بودجه سال آینده پیشنهاد داده ۲.۵ میلیارد دلار برای دارو و ۵.۵ میلیارد دلار برای کالاهای اساسی و نهاده‌های دامی اختصاص داده می شود.
محمد خدابخشی گفت: اهالی خانه ملت معتقدند مابه تفاوت ریالی مربوط به این ۵.۵ میلیارد دلار بجای اینکه به جیب واسطه‌ها و رانت‌خواران برود بطور مستقیم به مردم پرداخت شود.
عدم بهره‌وری مردم از ارز ۴۲۰۰ تومانی
وی افزود: منابع ارزی هنگفتی که طی سال های گذشته در قالب ارز ۴۲۰۰ تومانی برای کالاهای اساسی و دارو اختصاص یافته به دلیل عدم مدیریت منابع و نظارت کافی بر زنجیره تامین و توزیع بیشتر واسطه ها از این منابع استفاده کرده‌اند و مردم بهره زیادی از آن نبرده‌اند.
خدا بخشی یادآورشد: بر اساس این مصوبه یارانه نقدی ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی در سال آینده دو برابر می‌شود و در ضمن ۱۰ هزار میلیارد تومان به نهادهای حمایتی اختصاص پیدا می‌کند تا در بین افراد تحت حمایت خود با هدف افزایش قدرت خرید آنان توزیع شود. مضاف بر اینکه ۲۰ هزار میلیارد تومان هم در جاهای که لازم بود و دولت صلاح دید آن را بعدا هزینه کند.
در لایحه بودجه ۱۴۰۰ پرداخت‌های یارانه نقدی خانوار به مبلغ ۴۲ هزار میلیارد تومان استمرار خواهد داشت و کمک معیشتی به مبلغ ۳۱ هزار میلیارد تومان از محل اعتبارات هدفمندسازی یارانه‌ها در سال آتی پرداخت می شود.
دلیل اصلاح یارانه چیست؟
وقتی کشوری شروع به اصلاح یارانه‌ها می‌کند، آشکار است که باید درباره اثرات منفی این اصلاح روی فقراو قشر آسیب‌پذیر اندیشید و اقدامات تسکینی برای حمایت از این اقشار را باید در برنامه این اصلاحات گنجاند. در این خصوص به گفتگو با یک کارشناس اقتصادی پرداختیم.
براتی با اشاره به اینکه «وعده توزیع منابع با هدف جلب نظر عموم در نهایت منجر به بروز ابرتورم، بحران ارزی و بحران ترازپرداخت‌ها خواهد شد» می‌گوید: سیاست افزایش یارانه و مخارج دولت به‌عنوان یکی از مصادیق پول‌پاشی ذیل سیاست‌های عوام‌گرایانه اقتصاد کلان قرار می‌گیرد. سیاست‌هایی که اگر به شیوه نادرست تامین منابع شوند، می‌توانند منجر به ورود اقتصاد به یک فاز ابر تورمی شوند
زارع: یارانه تمام افراد یارانه‌بگیر در سال آینده دو برابر خواهد شد و هر شخصی در حال حاضر یارانه ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی دریافت می‌کند رقم یارانه او در سال آینده به ۹۱ هزار تومان افزایش خواهد یافت
وی ادامه میدهد: سیاست افزایش یارانه معمولا پس از یک دوره رکودی و افزایش نابرابری آغاز می‌شود. بر مبنای تجربه جهانی، اجرای این‌گونه سیاست‌ها اگرچه در گام اول اوضاع را درظاهر راضی‌کننده جلوه میدهد، اما پس از مدتی با نمود یافتن ریسک تورمی، کمبود در طرف عرضه و تشدید کسری بودجه، کنترل شرایط و اوضاع از دست دولت خارج می‌شود و تورم فزاینده دستمزدهای واقعی را در سرازیری کاهش قرار میدهد
تبعات افزایش یارانه نقدی
این کارشناس با اشاره به مراحل تبعات افزایش یارانه مطرح می‌کند: در این پروسه در مرحله اول اثرات منفی کمتر دیده می‌شود. سیاست‌های معطوف به افزایش افزایش یارانه‌ها و به تبع آن مخارج دولت، به افزایش تقاضا و بهبود رشد اقتصادی می‌انجامد.
وی ادامه میدهد: در مرحله دوم کمی از ریسک‌های تورمی نمود می‌یابد. افزایش تقاضای به‌وجود آمده در فاز اول میتواند موجودی انبار را کاهش میدهد و چرخه عرضه و تقاضا را ناهمگون کند و همزمان کنترل‌های قیمتی تشدید می‌شوند. بنابراین کم‌کم اختیار از دست دولت خارج می‌شود. یارانه‌های فزاینده کسری بودجه را بیش از پیش تشدید می‌کند. دولت در واکنش تلاش می‌کند با کاهش یارانه‌ها، استقراض از بانک مرکزی یا افزایش نرخ ارز که مصادف با کاهش ارزش پول داخلی است کسری بودجه را کنترل کند. اکنون عملا قدرت خرید مردم تحت‌فشار شدید قرار می‌گیرد و تورم بیشتر می‌شود.
یارانه نقدی یا غیر نقدی؟
این مدرس دانشگاه تاکید می‌کند: این سیاست‌ها نه تنها منجر به افزایش سطح رفاه نخواهد شد، بلکه به واسطه شوک‌های تورمی، رفاه ابتدایی تزریق شده را بلا فاصله خنثی و حتی تخریب می‌کنند.
براتی در پایان بندی صحبت‌های خود تصریح می‌کند: در اقتصاد کنونی کشور و با توجه به بار تورمی ایجاد شده برای اقشار کم درآمد و همچنین ثبات یارانه در سال‌های اخیر، افزایش یارانه امری طبیعی است که عملا از مطالبات به حق مردم محسوب می‌شود. اما دولت به عنوان راس امور باید جوانب افزایش یارانه نقدی را بسنجد. شاید در شرایط پیش رو مدیریت یارانه نقدی در توزیع بهتر میتوانست پاسخگوی نیاز جامعه باشد.
اثرات یارانه‌ها فراتر از هزینه‌ها
اثرات یارانه‌ها فراتر از هزینه‌های مالی آنها است. یارانه‌ها همچنین مانعی عمده بر سر راه رشد اقتصاد به شمار می‌روند. به‌طور مثال، یارانه‌ها بخشی از بودجه‌های عمومی را به خود اختصاص می‌دهندبودجه‌هایی که می‌توانند موجب افزایش رشد از جمله رشد زیرساخت‌ها، آموزش و سلامت شوند. انرژی ارزان همچنین به مصرف بیش از اندازه انرژی منجر می‌شود که به وخامت بیشتر مشکلات زیست‌محیطی مانند آلودگی و تغییرات آب‌و‌هوایی دامن می‌زند.
درپایان نیز بد نیست اشاره‌ای کنیم که اقتصاد ایران طی چند دهه ی اخیر گرفتار مسائل و مشکالت متعددی شده است. هرچند دولت با عملی کردن طرح هدفمند نمودن یارانه ها تصمیم گرفت از میزان وابستگی به درآمدهای نفتی بکاهد و با هدف آزاد سازی قیمت کالا و خدمات، باعث بهبود وضعیت اقتصادی کشور گردد اما پرداخت گسترده یارانه طی چند دهه ی اخیر با هدف پایین نگه داشتن سطح عمومی قیمت ها و در نهایت افزایش رفاه مصرف کننده، با مالکیت گسترده دولت بر اقتصاد ملی، مانع ایجاد تحرک و پویایی الزم در اقتصاد ایران شده است.