به خاطر گوشهای لیلا
مهناز اصغری
کار هیات داوران سیونهمین جشنواره فیلم فجر به پایان رسید و 16 فیلم سودای سیمرغ جشنواره معرفی شدند. اما در این بین خبری از «قاتل و وحشی» به کارگردانی حمید نعمت‌الله نیست. فیلمی که بر اساس نظر منتقدین اسم و رسم‌دار، بهترین فیلم دهه نود سینما است.
به گزارش روزنامه «صبح امروز» یک سال از گرفتاری بر سر مالکیت و اختلافاتی که سال گذشته مانع از ورود فیلم «قاتل و وحشی» به جشنواره فیلم فجر شده بود، گذشت و حالا انتظار می‌رفت که با حل آن مشکلات و اختلافات، دیگر راه نمایش آن در سیونهمین دوره این جشنواره هموار شده باشد و منتقدان و مخاطبان بتوانند سرانجام به تماشای فیلم حمید نعمت‌الله بنشینند. اما در روزهای گذشته شنیده‌هایی مبنی براینکه این فیلم به دیوار ممیزی خورده و ورودش به جشنواره فجر دچار مشکل شده به گوش رسید.
حسن‌خانی: هر کس در گوشهای کاسه ماست و تکه نانش را پنهان کرده تا مبادا از دستش بگیرند. هشتگ زدن تبدیل به نهایت حرکت اعتراضی شده است
بر اساس این گزارش‌ها مسئله فیلم حمید نعمت‌الله «موی تراشیده شده بازیگر زن» است. البته ظاهرا موی تراشیده مشکل اصلی نیست و به «نمایش گوش لیلا حاتمی» در اثر تراشیدن مو ایراد گرفته شده است.
بازیگری زن‌ها در سینما با سر تراشیده ماجرای تازه‌ای نیست و پیش‌تر بازیگرهای زیادی این را تجربه کرده‌اند. مثل فریماه فرجامی در فیلم سرب، رویا نونهالی در زندان زنان، زهرا داودنژاد در بچه‌های بد، شایسته ایرانی در آینه‌های روبرو، پانته‌آ بهرام در شنای پروانه و رویا تیموریان در شیفتگی؛ که برخی هم به نحوی با مشکل مجوز روبرو شدند.
البته برخی دیگر از منتقدان این فیلم نیز معتقدند «قاتل و وحشی» به سوژه بردگی جنسی می‌پردازد و حاوی صحنه‌های خشونت‌آمیز است.
واکنش‌های مردمی
ایراد هیات نظارت به «قاتل و وحشی» با واکنش‌های انتقادی زیادی در شبکه‌های اجتماعی روبرو شده است. یکی از کابران توئیتر نوشت: «پیشنهاد میکنم ارشاد گوش لیلا حاتمی رو ببره بذاره کف دستش خیال همه مون رو راحت کنه. خدایی این چه وضعیه آقای انتظامی؟»
فکری ارشاد: مشکل حضرات دیگر ممیزی و پاستوریزه کردن فیلم‌ها نیست، کلا از سینما بدشان می‌آید و دلشان می خواهد سر به تن این سینما نباشد. این حجم از محافظه کاری و ظلمی که به سینما و سینماگران می‌رود، در تاریخ و در حافظه ما ثبت خواهد شد
یحیی نیز نوشت: «اینکه سر و گوش لیلا حاتمی در قاتل و وحشی الان مهمترین چالش سینمای ایرانه اون قدر آزاردهنده نیست که پذیرش سانسور سازمان یافته در این سینما! خصوصا وقتی لباس قانون به تن این ظلم آشکار می‌کنند و طبق معمول کسی هم حوصله، انگیزه یا توان اعتراض در خودش نمی‌بینه.»
غزاله هم نوشت: «مگه شنای پروانه با همون سر تراشیده پانته‌آ بهرام اکران نشد؟»
حمایت هنرمندان
همچنین این اخبار باعث حمایت هنرمندان و سینماگران از حمید نعمت‌الله و نمایش «قاتل و وحشی» در جشنواره‌ی فیلم فجر شد. در این بین هنرمندانی همچون؛ پرویز پرستویی، هدیه تهرانی، محسن تنابنده، سحردولتشاهی، همایون شجریان، نوید محمدزاده، حامد بهداد، امیر جدیدی، طناز طباطبایی، هومن بهمنش، حبیب رضایی، تینا پاکروان، نرگس آبیار، مهناز افشار، سجاد افشاریان و… در اینستاگرام خود، به حمایت از حمید نعمت‌الله پرداخته‌اند.
هدیه تهرانی در حمایت از نمایش این فیلم نوشت: «اجازه دهید این فیلم با حضور مردم در جشنواره قضاوت شود.»
حبیب رضایی نیز نوشت: «از امثال حمید نعمت‌الله، هرگز هیچ آسیب و عارضه‌ای به مخاطب اصیل سینما نمی‌رسد. سختی‌ها و گرفتاری‌ها همیشه از غیر اهالی و ناخلف‌ها، سوغات رسیده… سینما را از سینما دریغ نکنیم.»
متفاوت‌ترین فیلم سینمای ایران
منتقدین برجسته سینما نیز واکنش‌هایی را به این موضوع نشان داده و ممیزی، توقیف و عدم پذیرش فیلم «قاتل و وحشی» در جشنواره را رویکردی نادرست خواندند.
در این خصوص علی علایی، منتقد با سابقه سینمای ایران که شانزده سال پس از فیلم «بوتیک» بار دیگر در «قاتل و وحشی» مقابل دوربین حمید نعمت الله رفته است، در صفحه شخصی خود می‌نویسد: «قاتل و وحشی» به جرات متفاوت‌ترین و عجیب‌ترین فیلم سینمای ایران و در عین حال مخاطب‌پسند است. فضای لوکیشن اصلی اتفاقات فیلم، به شکل بیرحمانه‌ای یک مرکز جراحی روح و روان، و تن و عشق را تداعی می‌کند. جراحت‌هایی که نه تنها در جلوی دوربین که حتی در پشت آن، با کاربلدی نعمت‌الله مرزهای ذهن و عین را در هم آمیخته‌است. نعمت‌الله چنان بر حال عوامل پشت و جلوی دوربین تاثیر گذاشت که تلخی و سهمگینی آن در ریزترین جزئیات فیلم تنیده شود. فضاسازی و لحن و ساختار فیلم میخکوب کننده‌اند و بازی بازیگران ترازها و معیارهای بازیگری و بازی گرفتن را در سینمای ایران جابجا کرده‌است.
اعلایی: نعمت‌الله چنان بر حال عوامل پشت و جلوی دوربین تاثیر گذاشت که تلخی و سهمگینی آن در ریزترین جزئیات فیلم تنیده شود. فضاسازی و لحن و ساختار فیلم میخکوب کننده‌اند و بازی بازیگران، ترازها و معیارهای بازیگری و بازی گرفتن را در سینمای ایران جابجا کرده‌است
وی ادامه می‌دهد: در این فیلم نیز همچون پیش‌بینی رکود اقتصادی در «بی‌پولی»، فروپاشی اخلاقی در «آرایش غلیظ»، تبارشناسی و رویکرد جامعه‌شناختی رفتار حاسدانه در «شعله‌ور»، به شکلی هراس‌انگیز کنش ناهنجار هر کدام از ما در شرایطی بغرنج، آخر خطی و آخرالزمانی نشان داده می‌شود. شرایطی که در این روزها و با پیش‌بینی فروپاشی اقتصادی و اخلاقی ناشی از شیوع ویروس کرونا و تلاش برای بقا، به خوفناک‌ترین شکلی محتمل می‌نماید. بقا و میل و تمنای خشونت‌آمیز به آن، راز و کانسپت «قاتل و وحشی» و در تطبیق با شرایط این روزهاست. این مکاشفه‌ها گوهر هنرمند اصیل است.
تقدیم به ساموئل خاچیکیان
علایی می‌افزاید: نعمت‌الله می‌گفت هر آنچه آموخته و تجربه کرده و آزموده را تنها و تنها به عشق مخاطبان جدی سینما که در میان مردم‌اند در این فیلم به کار گرفته‌است. وقتی از او پرسیدم: «می‌دانی این فیلم را باید به چه کسی تقدیم کنی؟» پاسخی داد که منتظرش بودم: «با شباهت محتوایی و تنهایی و تلخی و بی سنگری و رنجی که بابت ساخت این فیلم کشیده‌ام، تنها باید آن را به پاکباخته‌ای چون ساموئل خاچیکیان تقدیم کنم.»
وی در پایان تاکید می‌کند: حمید نعمت‌الله این فیلم را با درد و رنج و عشق، و در بدترین شرایط جسمی و روحی‌اش با پاکدستی ساخت. او که با اثبات هیچگاه بدنبال جشنواره‌ها و نامزدی‌ها و سیمرغ‌های آن نبود ساکت نشست تا تبادل دو نامه در چند ساعت؛ بین نهادی صنفی و سازمان متولی دولتی با استناد به موضوعی حقوقی سبب گردد فیلم به شیوه‌ای شبهه‌آمیز «شبه‌توقیف» شود.
مشکل حضرات دیگر ممیزی و پاستوریزه کردن فیلم‌ها نیست
مازیار فکری ارشاد، از دیگر منتقدین سینما و تئاتر نیز مطرح می‌کند: رسم بود که دولت‌ها و مدیران سینمایی، در آخرین ماه‌ها و هفته‌های حضورشان در راس قدرت، به اصطلاح کمی شُل می‌کردند و با دادن پروانه نمایش به فیلم‌های بحث انگیز و پایین کشیدن فتیله ممیزی، می کوشیدند تصویر مقبول‌تری از خود در ذهن‌ها به جا بگذارند. اما گویا در این هفته‌های پایانی دولت دوازدهم، مدیران سینمایی قصد ندارند ذره‌ای نرمش نشان دهند.
وی ادامه می‌دهد: خبر می‌رسد که “قاتل و وحشی” حمید نعمت الله به رغم تن دادن به ممیزی مفصل، باز هم از سوی شورای پروانه نمایش و طبعا جشنواره فجر پذیرفته نشده است. در هفته‌های اخیر مشابه این رفتار با «مِیجر» احسان عبدی پور، «روشن» روح الله حجازی و یکی دو فیلم دیگر صورت گرفته که نشان می‌دهد مشکل حضرات دیگر ممیزی و پاستوریزه کردن فیلم‌ها نیست، کلا از سینما بدشان می‌آید و دلشان می خواهد سر به تن این سینما نباشد. این حجم از محافظه کاری و ظلمی که به سینما و سینماگران می‌رود، در تاریخ و در حافظه ما ثبت خواهد شد.
فکری ارشاد در پایان می‌گوید: گویا دوستان در این هفته‌های پایانی مدیریت‌شان ترجیح می‌دهند سیاستِ زمینِ سوخته را اجرا کنند و ویرانه‌ای از سینما را تحویل دولت بعدی و مدیران سینمایی دهند. واژه‌های عوام فریبانه و ژورنالیستی مثل «شفاف سازی» هم دیگر جواب نمی‌دهد.
تن دادن به سانسور یا سکوت؟
همچنین علیرضا حسن‌خانی، از منتقدین مطرح سینما نیز در بخشی از انتقادات خود به سانسور فیلم‌ها ابراز می‌کند: لازم نیست مثل بیشتر دوستان ارتباط تنگاتنگی با هنرمندان داشته باشم و یا خودم مورد سانسور واقع شده باشم که بدانم آنچه که امروز ممیزی بر سر فرهنگ و هنر می‌آورد دیگر تیغ تیزِ گیوتین سانسور نیست بلکه قاتل خونخواره‌ای است که ایده را در نطفه و هنر را در زهدان هنرمند می‌کشد. پیش از تولد و حتی پیش از قطع سر و دست و گردن. با این حال جامعه و اهل فرهنگ و هنر شوربختانه دارند یا تن به این هجوم مرگ آور می‌دهند یا در برابرش سکوت اختیار کرده‌اند. صدا و اعتراضی هم اگر هست خفه و خاموش و از دور و بی مخاطب است. انفعال و عدم انسجام ممیزی را وحشی‌تر از هر زمان دیگری کرده.
هنرمندان منفعل و بدون اعتراض
وی ادامه می‌دهد: اعتراض همواره بخش جدایی ناپذیر هنر و روشنفکری بوده با این حال روشنفکر و هنرمند امروز را منفعل و گسسته می‌بینیم. هیچ حرکت اعتراضی‌ای در حمایت از عرصه فعالیت و همکاران فعال در هر حوزه نمی‌بینیم. امروز مشکل فقط توقیف و عدم پذیرش فیلم «قاتل و وحشی» حمید نعمت‌الله نیست. مسئله سکوت و بی کنشی در برابر اینهمه فشاری است که مرگِ هنر و فرهنگ را در پی خواهد داشت. مسئله امروز این است که چرا باقی فیلمسازان در حمایت از همکارانشان حرکتی اعتراضی نمی‌کنند؟ چرا همه‌ی فیلم‌های پذیرش شده (حداقل مستقل‌ها و غیر سفارشی‌هایشان) در اعتراض به سانسور، فیلم‌هایشان را از شرکت در جشنواره خارج نمی‌کنند؟ چرا رسانه‌ها، منتقدان، خبرنگاران و … در یک حرکت اعتراضی پوشش این جشنواره‌های فرمایشی را تحریم نمی‌کنند؟ تا کی خود فریبی و عوامفریبی؟ نه تشکلی، نه سندیکایی، نه صنفی، نه حتی عوامل یک فیلم به طور منسجم و هماهنگ به این وضعیت اعتراض نمی‌کنند.
حسن‌خانی در پایان ابراز می‌کند: هر کس در گوشهای کاسه‌ی ماست و تکه نانش را پنهان کرده تا مبادا از دستش بگیرند. هشتگ زدن تبدیل به نهایت حرکت اعتراضی شده و خاطره اعتراض‌هایی مثل خروج سینماگران در کن شصت و هشت به جای آموزنده و الهام بخش بودن چون تصویر چه‌گوارا روی فندک و جعبه سیگار و تی‌شرت تبدیل به سنبلی سانتی‌مانتال شده.
و در پایان…
در پایان نیز بد نیست اشاره‌ای کنیم که «قاتل و وحشی» پس از بوتیک، بی‌پولی، آرایش غلیظ، رگ خواب و شعله‌ور، ششمین فیلمی است که حمید نعمت‌الله کارگردانی کرده و پس از بی پولی و رگ خواب، این فیلم سومین همکاری لیلا حاتمی با این کارگردان است. امین حیایی، ستاره اسکندری و شهرام حقیقت دوست نیز از دیگر بازیگران این فیلم هستند.