میانگین تولید آلاینده‌ها در ایران ۸ تُن به ازای هر نفر است
سرویس اجتماعی
در سال‌های اخیر گسترش شهرسازی، افزایش ساخت‌وسازها در شهرها، بیشتر شدن مهاجرت‌ها، میزان زیاد خودرو در سطح شهرها به‌ویژه کلان‌شهرها، بی‌توجهی به الگوهای توسعه پایدار و امروز هم وجود مازوت منجر به آلودگی بیش از پیش هوا شده است و این اتفاق مشکلات جدی را برای مردم و محیط زیست به وجود آورده.
پرسش طرح شده این است که چه شرایطی منجر به افزایش آلودگی‌ها در شهرها شده، آیا تنها ماشینی شدن زندگی‌‌ها و افزایش خودرو عامل این حجم از آلودگی هوا در کلان‌شهرها است؟ به گزارش روزنامه «صبح امروز» محمدرحیم رهنما، استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی، درباره تاثیرات این ساخت‌وسازها بر آلودگی هوا و محیط زیست اظهار می‌کند: شهر مشهد بین دو رشته کوه کپه‌داغ و بینالود قرار دارد که در جهت بادهای غربی، شرقی و گرمای منطقه جنوب شرقی و آسیای میانه است این وضعیت گردوغبار به همراه می‌آورد.
اگر به وضعیت سفره‌های زیرزمینی برای تامین آب مصرفی مردم در مناطق گرم و خشک با توجه به توان محیط توجه شود متوجه می‌شویم که این شهرها فاقد ظرفیت گستردگی هستند. اصولأ در مناطق خشک و نیمه‌خشک شهرها باید جمعیتی ثابت در حد یک میلیون نفر داشته باشند تا توزیع جمعیت متناسبی وجود داشته باشد
رهنما با بیان اینکه «مشکل اصلی در پدیده آلودگی هوا، افزایش گازهای گلخانه‌ای ناشی از سوخت خودروها و نیروگاه‌هایی است که در هوا پخش می‌شود و باعث به وجود آمدن مشکلات موجود در جریان هوا می‌گردد» ادامه می‌دهد: ساختمان‌های بلند، مانع از چرخش هوای گرم و سرد و جریان هوا در شهر می‌شوند. عامل اصلی این شرایط در چرخش آب‌و‌هوا افزایش گازهای گلخانه‌ای است؛ بنابراین عوامل طبیعی در این جریان نقشی ندارند.
600 دستگاه؛ منطقه‌ای که براساس اصول درست ساخت‌وساز ساخته شده است
به گفته وی در گذشته اصول خاصی برای ساخت‌وساز رعایت می‌شد و همه مسائل از جمله منطقه ساختمان، وضعیت جغرافیایی، جهت وزش باد موردر توجه قرار می‌گرفت، به طور مثال در منطقه ششصد دستگاه، همه شرایط از جمله ارتفاع و فضای سبز اطراف رعایت شده است. متاسفانه از زمانی که ادارات دولتی در اطراف کال مشهد شروع به ساخت‌وساز بدون در نظر گرفتن تمهیدات لازم برای پارکینگ و … کردند، این مناطق دچار تغییرات ناخواسته‌ای از قبیل آلودگی صوتی، ترافیک و … شدند. درواقع اصول دقیق در این ساخت‌وسازها رعایت نشده است.
رهنما در پاسخ به این پرسش که آیا بلندمرتبه‌سازی به یک معضل تبدیل شده است؟ تشریح می‌کند: به دلیل رعایت نشدن برخی اصول در بلندمرتبه‌سازی چنین ساخت‌وسازهایی به‌عنوان یک معضل شناخته شده‌اند؛ مثل بلندمرتبه‌های هاشمیه و هنرستان که فاقد فضای باز در اطراف خود هستند.
نماز، هاشمیه و فکور، تبدیل به خیابان‌های فرعی شده‌اند
این استاد دانشگاه با بیان این که «متأُسفانه در مناطق کوهستانی و محل تپه‌ها که در اطراف شهر مشهد هستند بلوارهای زیادی از جمله بلوار نماز، فکوری و… ایجاد شده است» خاطرنشان می‌کند: نکته اینجاست که این بلوارها تبدیل به خیابان‌های فرعی شده‌اند که به وجودآورنده ترافیک‌های زیادی هستند؛ در واقع این بلوارها به سمت کاربری‌های موقت رفته‌اند تا بخشی از درآمدهای شهرداری‌‌ها را تامین کنند؛ چنین وضعیتی باعث گسترش شهر در این مناطق می‌شود.
ظرفیت جغرافیایی مشهد متناسب برای یک میلیون نفر است
رهنما در پاسخ این پرسش که «آیا وضعیت جغرافیایی مشهد ظرفیت این حجم از افزایش جمعیت و گستردگی را دارد» توضیح می‌دهد: اگر به وضعیت سفره‌های زیرزمینی برای تامین آب مصرفی مردم در مناطق گرم و خشک با توجه به توان محیط دقت شود، متوجه می‌شویم که این شهرها فاقد ظرفیت گستردگی هستند. وقتی جمعیت شهرها از حدی بالاتر برود تعادل بین تناسب و هزینه بهم می‌خورد. اصولأ در مناطق خشک و نیمه‌خشک شهرها باید جمعیتی ثابت در حد یک میلیون نفر داشته باشند تا توزیع جمعیت متناسبی ایجاد شود.
ایران توافقنامه اقلیمی پاریس را امضا کرده؛ چراکه ایران جزو کشورهایی است که در تولید آلاینده‌ها نقش بسیار زیادی دارد؛ درواقع میانگین تولید آلاینده‌ها در ایران ۸ تن به ازای هر نفر است که این رقم بسیار بالایی در جهان است
به گفته وی زمانی که شهرها به حالت افقی گسترش پیدا می‌کنند اراضی کشاورزی و فضای اطراف را می‌بلعند و این شرایط منجر به توسعه نامتوازن شهر می‌شود. هرچه شهر بزرگ‌تر شود آسیب به محیط پیرامون آن بیشتر می‌شود؛ بنابراین هرچه شهرها خودکفا بوده و ورودی کمتری داشته باشند به لحاظ میزان مصرف آب، انرژی، موادغذایی و سوخت مصرف کمتری دارند.
افزایش روزهای گرم منجر به بیشتر شدن مرگ‌ومیرها می‌شود
رهنما با اشاره به تغییرات اقلیمی توضیح می‌دهد: بحث تغییرات اقلیمی در منطقه بسیار اهمیت دارد و باعث افزایش درجه حرارت دما، کاهش بارندگی و یا حتی وقوع طغیان‌های سیلابی، افزایش تعداد روزهای گرم، کاهش محصولات کشاورزی و در نهایت افزایش بیماری‌ها می‌شود. وقتی ماکسیمم تعداد روزهای گرم در سال از ۱۰ به ۲۰ روز می‌رسد به تناسب آن میزان مرگ‌ومیرها بیشتر می‌شود. توجه داشته باشید سالانه چقدر تغییر کاربری زمین صورت می‌گیرد، این تغییرات به هیچ عنوان قابل جبران نیست و هزینه‌های بسیاری را به دنبال خواهد داشت.
میانگین تولید آلاینده‌ها در ایران ۸ تُن به ازای هر نفر است
وی بیان می‌کند: براساس پیش‌بینی‌ها تا سال ۲۱۰۰ درجه حرارت دما افزایش می‌یابد. مطالعات نشان داده که درجه حرارت در تابستان‌ها به خصوص در مناطقی که فضای سبز ندارند بسیار بالا می‌رود و تا ۴۷ درجه هم می‌رسد. ایران توافقنامه اقلیمی پاریس را امضا کرده؛ چراکه جزو کشورهایی است که در تولید آلاینده‌ها نقش بسیار زیادی دارد؛ درواقع میانگین تولید آلاینده‌ها در ایران ۸ تن به ازای هر نفر است که این رقم بسیار بالایی در جهان محسوب می‌شود.
قوانین زیست‌محیطی مترقی و عملکرد ضعیف
رهنما با بیان اینکه «نقش مدیریت شهری در این زمینه بسیار حائز اهمیت است و باید استراتژی‌های بلندمدتی برای آینده کشور در نظر گرفته شود» ادامه می‌دهد: درواقع براساس پژوهشی که صورت گرفته ایران از نظر قوانین زیست‌محیطی بسیار مترقی است، ولی به لحاظ عملکرد جزو بدترین کشورها است؛ بنابراین شهرها نیازمند تغییر رویکرد هستند تا از این طریق بتوان به توسعه ملی جهت داد و آن را تضمین کرد.
رابطه انسان با طبیعت را تقویت کنید
این استاد دانشگاه توضیح می‌دهد: در عصر حاضر نگرش اکولوژیک و توسعه پایدار زیست‌محیطی بسیار حائز اهمیت شده است مخصوصاً در شهرها به خاطر اینکه انسان را از طبیعت جدا نکند. درواقع فضای سبز اطراف ساختمان‌ها را حفظ می‌کنند تا رابطه انسان با طبیعت تقویت شود؛ بنابراین این توجه برای تنوع شهر و جلوگیری از افزایش آلودگی‌ها در راستای تضمین توسعه پایدار بسیار مهم است.
وی افزود: برای تحقق توسعه پایدار شهری، نباید بزرگراه‌ها و مناطق تجاری در فضای سبز اطراف و باغ‌ها بنا شوند تا از این طریق از تغییر کاربری این زمین‌ها جلوگیری شود؛ درنتیجه ضروری است تا پوشش‌های طبیعی شهر حفظ شود و ظرفیت اکولوژیک افزایش یابد تا بتوان از صرف هزینه‌های بالا برای ایجاد پوشش‌های مصنوعی که هیچ تاثیر مثبتی بر محیط ندارند، جلوگیری کرد.
حفظ فضای سبز؛ عاملی تأثیرگذار در کاهش دما و مصرف انرژی
این استاد جغرافی‌دان با اشاره به سیاست کلی توسعه شهری بیان می‌کند: سیاست کلی توسعه شهری این است که ورودی جمعیت به شهرها کم باشد تا خروجی این جمعیت از جمله فاضلاب‌ها، پسماندها و … کاهش یابد تا از این طریق شهرها خودکفا شوند. در این راستا تولید انرژی‌های نو، استفاده از پنل‌های خورشیدی و بازیافت زباله الگوهایی است که شهرها را می‌تواند به سمت خودکفایی پیش ببرد تا از وابستگی آن‌ها به محیط کم کند. در این راستا نیاز است تا فضاهای باز و باغ‌ها در اطراف شهر حفظ شود. مخصوصا در وضعیت فعلی که با تغییرات اقلیمی روبه‌رو هستیم توجه به این مسائل بسیار حائز اهمیت است. درواقع هر چقدر محیط ساخته شده را با فضای سبز تلفیق کنیم در کاهش درجه حرارت دما و کاهش مصرف انرژی صرفه‌جویی کرده‌ایم.
وی با بیان اینکه «اگر تناسبی در ساخت ساختمان‌های بلند، محیط باز پیرامون این ساختمان‌ها و جهت وزش باد وجود داشته باشد از افقی شدن شهرها و بلعیده شدن زمین‌های کشاورزی جلوگیری می‌شود و توسعه پایدار تحقق می‌یابد» تشریح می‌کند: درواقع استفاده از تکنولوژی و مصالح ساختمانی مناسب می‌تواند تاثیر زیادی را بر کاهش درجه حرارت، مصرف انرژی و کاهش آلودگی‌ها داشته باشد.