موضع بحث برانگیز دولت کاظمی
علی روغنگران
در شرایطی که دونالد ترامپ در آخرین روزهای ریاست جمهوری اش همانطور که وعده داده بود تمام تلاش خود را به منظور سخت کردن شرایط برای ایران به کار گرفته است، هفته گذشته شاهد بودیم که تنها در یک فقره، دو پاراگراف جدید به لایحه بودجه 2021 سازمان ملل متحد اضافه کرده و در آن خواستار تسهیل تشکیل کمیته تحریم‌ها و پنل کارشناسی شده بود. ریچارد میل معاون سفیر آمریکا در سازمان ملل در توضیح پیشنهادهای آمریکا در سازمان ملل مدعی شده بود “بند‌های جدید در راستای تصمیم آمریکا مبنی بر استفاده از مکانیزم ماشه و اعمال مجدد تحریم‌های لغو شده سازمان ملل علیه ایران است.” او به اعضای سازمان ملل یادآور شده که اعمال مجدد تحریم‌ها از جانب آمریکا کاملا حق این کشور و در راستای فرآیند پیش‌بینی شده در قطعنامه 2231 تحت عنوان اسنپ بک بوده است. در نهایت پیشنهاد آمریکا ذیل لایحه بودجه سازمان ملل برای سال 2021 با مخالفت 110 عضو این سازمان و تنها موافقت 10 عضو با شکست مواجه شد. تجربه این ناکامی برای ایالات متحده آمریکا چیز تازه‌ای نبود. این کشور در ماه سپتامبر یک بار دیگر شانس خود را برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران در شورای امنیت امتحان کرد اما با رای قاطع اعضاء ناکام ماند، اما آنچه این بار اهمیت دارد ترکیب آرای اعضای سازمان ملل است. از میان 15 کشور همسایه ایران، شش کشور روسیه؛ ترکیه، پاکستان، قزاقستان، آذربایجان و ارمنستان به این پیشنهاد دو بندی آمریکا رای منفی دادند. همانگونه که پیش‌بینی می‌شد عربستان و بحرین رای موافق و عمان، قطر، امارات، کویت و یک کشور دیگر یعنی عراق به این قطعنامه رای ممتنع داده‌اند. اما نکته مهم در این میان، رای ممتنع عراق به قطعنامه علیه ایران بود که در دولت الکاظمی انجام شد. لایحه کلی بودجه سالانه سازمان ملل به طور سنتی برای تصویب، نیاز به اجماع آرا در مجمع عمومی سازمان ملل دارد، اما اصلاحیه‌های شفاهی کشور‌ها برای تغییر لایحه کلی بودجه به رای گذاشته می‌شود. در رای گیری‌های این اصلاحیه‌ها، اکثریت آرا ملاک تعیین تکلیف است. آرای ممتنع در شرایطی که کفه یکی از آرای مثبت یا منفی سنگین‌تر باشد عملا نقشی در تعیین تکلیف لایحه پیشنهادی ندارد، اما در شرایط نزدیکی آرا می‌تواند تاثیرگذار باشد. در مورد بند‌های پیشنهادی آمریکا در لایجه بودجه 2021 سازمان ملل 10 رای مخالف در برابر 110 رای موافق پیروزی قاطعی برای ایران بود، اما همچنان از اهمیت رای ممتنع کشور عراق نباید غافل بود. از سال 2014 و ظهور داعش در عراق، ایران فعالانه وارد میدان این کشور شده و با حمایت از تشکیل نیرو‌های بسیج مردمی در عراق کمک‌های قابل توجهی به این همسایه غربی کرده است. مدیرکل ستاد تبلیغات نیرو‌های بسیج مردمی، مهند العقابی در مصاحبه‌ای با المیادین حمایت‌های ایران از عراقی‌ها در مبارزه با داعش را بسیار چشمگیر خوانده و گفته ایران تنها کشوری بوده که پشت عراق را خالی نکرده است. عراق نقش مهمی در آنچه سران کشور‌های عربی استراتژی هلال شیعی ایران می‌نامند، بازی می‌کند. این کشور از لحاظ ژئوپلتیک پل ارتباطی ایران به سواحل مدیترانه است. این کشور همچنین مسیر زمینی ایران به لبنان و سوریه را فراهم می‌کند؛ کشور‌هایی که به لحاظ ژئوپلتیک عمق استراتژیک ایران به شمار می‌روند. با این حال عراق همواره محل درگیری‌های نیابتی ایران و آمریکا بوده است. در روزهای اخیر این درگیری‌ها به اوج خود رسیده و احتمال بروز یک جنگ تمام‌عیار میان تهران واشنگتن را تشدید کرده است. در جریان حمله راکتی به منطقه سبز بغداد و سفارت آمریکا، تعدادی از اعضای رده بالای گروه شبه نظامی عصائب اهل حق که مورد حمایت ایران است، توسط دولت عراق بازداشت شدند. در پی این حمله دونالد ترامپ با انتشار تصویر سه راکت منفجر نشده این حمله مدعی شد که راکت‌ها از ایران آمده و هشدار داد که در صورت کشته شدن یک آمریکایی ایران را مسئول می‌داند. در پی تجمع شبه‌نظامیان عصائب اهل حق برای آزادی بازداشت شدگان و تهدید آن‌ها علیه نخست‌وزیر عراق، مصطفی الکاظمی در هشداری اعلام کرد: امنیت عراق مسئولیتی بر گردن ماست و تسلیم اقدامات خودسرانە و پوچ نخواھیم شد و «در صورت لزوم آماده رویارویی قاطع هستیم»
از میان 15 کشور همسایه ایران، شش کشور روسیه، ترکیه، پاکستان، قزاقستان، آذربایجان و ارمنستان به پیشنهاد دو بندی آمریکا علیه ایران رای منفی دادند. همانگونه که پیش‌بینی می‌شد عربستان و بحرین رای موافق و عمان، قطر، امارات، کویت و یک کشور دیگر یعنی عراق به این قطعنامه رای ممتنع داده‌اند. اما نکته مهم در این میان، رای ممتنع عراق به قطعنامه علیه ایران بود که در دولت الکاظمی انجام شد
مقتدی صدر رهبر جریان صدر، نیز شامگاه جمعه پنجم دی‌ماه با انتشار بیانیه‌ای عراق را قربانی نزاع ایران و آمریکا خواند و از هر دو کشور به ویژه از جمهوری اسلامی ایران که آن را «همسایه عزیز» خواند، خواست از عراق دور شود و تنش‌ھای خود را از عراق دور کند و اقتدار و استقلال عراق را رعایت کند. این اولین بار نیست که سران جریان های شیعه در عراق مواضعی این‌چنینی اتخاذ می‌کنند. آیت ا… سیستانی مرجع شیعیان در عراق بار‌ها نسبت به بروز درگیری‌های ایران و آمریکا در عراق هشدار داده و هرگونه اقدامات تهاجمی در این کشور را نقض حاکمیت ملی عراق خوانده است. او بیانیه تندی پس از ترور سردار سلیمانی و اقدام تلافی‌جویانه ایران در حمله به پایگاه عین الاسد منتشر کرد و در آن خواستار توقف نقض حاکمیت سرزمینی عراق توسط هر دو کشور ایران و آمریکا شد. علاوه بر این آیت ا… سیستانی با ورود نیرو‌های مسلح مورد حمایت ایران در عراق از جمله حشد الشعبی به سیاست مخالف است. او رسما در پیام‌ها و بیانیه‌هایی خواستار کناره‌گیری این گروه‌ها از فعالیت‌های سیاسی و حزبی شده بود. مهر ماه امسال نیز دیدار جنین هینیس پلاسخارت، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحدد در عراق با آیت ا… سیستانی به محل اختلاف میان جریان‌های اصولگرای ایران و این مرجع شیعه تبدیل شد. حسین شریعتمداری مدیرمسئول کیهان و نماینده رهبری در این رسانه درخواست آیت ا… سیستانی از سازمان ملل برای نظارت بر انتخابات پارلمانی عراق را «دون شان و جایگاه» مرجعیت خوانده و نوشت: «دعوت از سازمان ملل برای نظارت بر انتخابات یک کشور، اعلام ورشکستگی آن کشور، بدبینی به ملت و خوشبینی به بیگانگان است.»
فراموش نکنیم که پایتخت عراق در نهایت به محل ترور سردار سلیمانی فرمانده سپاه قدس ایران و یکی از کلیدی‌ترین شخصیت‌های سیاسی و نظامی ایران تبدیل شد. در همان روزهای اولیه ترور سردار سلیمانی، گزارش‌هایی مبنی بر نقش رئیس دستگاه اطلاعات عراق در طراحی ترور او مطرح شده بود. همان زمان نام مصطفی الکاظمی نیز به عنوان مظنون احتمالی دخالت در ترور فرمانده سپاه قدس ایران مطرح شد. حیدر العبادی نخست وزیر پیشین عراق چندی پیش در یک مصاحبه افشا کرد که «جنگنده ای که سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس را در فرودگاه مورد حمله قرار داد، با اجازه عراق وارد خاک کشور شد.» وقتی مجری برنامه به او گفت که این حرف خطرناک است، العبادی به صراحت پاسخ داد که «خطرناک است اما واقعیت دارد.»
از سوی دیگر صادرات گاز به عراق نیز به اهرم فشاری در دست ایران علیه عراق تبدیل شده که می تواند برعکس عمل کند. دو هفته پیش ایران صادرات گاز به عراق را از 50 میلیون به 5 میلیون متر مکعب کاهش داد و دلیل آن عدم پرداخت معوقه‌های گازی به ایران اعلام شد. سخنگوی وزارت برق عراق گزارش کرد ایران قصد دارد صادرات روزانه گاز به عراق را از پنج میلیون متر مکعب به سه میلیون متر مکعب کاهش دهد. کاهش صادرات گاز به این کشور می‌تواند زمینه‌ساز بروز مشکلاتی نظیر اعتراضات تابستان در این کشور شود. اعتراضات خشونت آمیزی که در حقیقت به واسطه قطعی‌های پی‌درپی برق در تابستان گرم عراق جرقه زده شد. اگرچه در نهایت روند نزولی صادرات گاز طبیعی ایران به عراق و قرار گرفتن این کشور در آستانه کمبود برق تولیدی با اتکا به گاز وارداتی ایران نتیجه داد و اردکانیان وزیر نیروی ایران در جریان سفر هفته گذشته به عراق از پرداخت بخشی از بدهی‌های این کشور خبر داد، اما این اهرم فشار ایران می‌تواند عراق را به فکر راهی برای قطع وابستگی به ایران بیندازد. برنامه‌ای که پیش‌تر وزیر دارایی عراق نیز از وجود آن خبر داده و گفته بود این کشور قصد دارد با گسترش روابط اقتصادی با عربستان وابستگی‌اش به برق ایران را کاهش دهد. در هر صورت رای ممتنع عراق در سازمان ملل به لایحه ضد ایرانی موضوعی نیست که بتوان نسبت به آن بی تفاوت بود.