مشاور خانوادگی؛ یک پیشنهاد یا یک ضرورت؟
مهران محبیان‌فر پژوهشگر و مشاوره خانواده
در دنیای کنونی به واسطه افزایش ضریب نفوذ رسانه‌های صوتی و تصویری و وجود ابزارهای مختلف انتشار محتوا و مطالب گوناگون، خانواده‌ها در معرض انواع و اقسام ایده‌ها، ایدئولوژی‌ها، فرهنگ‌ها، شوخی‌ها، تصاویر، کلیپ‌ها و … هستند که اثرگذاری برخی از آن‌ها بر روی افراد باعث ایجاد ناهنجاری‌ها و تعارضات ذهنی، روانی، جنسی، خانوادگی، رفتاری، اخلاقی، مذهبی و حتی ساختاری می‌شود.
این حجم بالا و کانالیزه نشده اخبار، اطلاعات و تصاویر گوناگون، ذهنیت‌های مختلفی را درباره زندگی و حواشی آن در ذهن افراد متبادر می‌سازد تا جایی که بسیاری باطن زندگی خود را با ظاهر این تصاویر و محتویات مطابقت داده که متاسفانه بعد از عدم انطباق( که طبیعی است)، تبعات منفی بی‌شماری برای آن‌ها به همراه دارد.
در چنین شرایطی نشان دادن عمق حقیقی این تصاویر و استخراج واقعیت زندگی از اعماق این دریای رنگارنگ جشن‌ها، مهمانی‌ها، هدیه دادن‌ها، خودنمایی‌ها و … نیاز به متخصص و اهل فن دارد تا فرد را از تعارضات و تطابق‌های غیرمنطقی نجات دهد.البته این همه داستان نیست.
روند افزایش طلاق، ازدواج‌های سفید، تمایل جوانان به زندگی مجردی، افزایش مصرف دخانیات و به تبع آن اعتیاد به انواع مواد مخدر، گسترش بزهکاری و دیگر مسائل و مشکلات اجتماعی و خانوادگی در کشور ما طی سال‌های اخیر سیر صعودی داشته و هر ساله آمار نگران‌کننده‌ای از این نابسامانی‌های اجتماعی و بزهکاری‌ها در کشور منتشر می‌شود. به همین دلیل، طرح‌های مختلفی از سوی مسئولان دستگاه‌های مرتبط برای مهار روند فزاینده کژتابی‌های اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی و… ارایه شده است که بسیاری از این طرح‌ها به ارایه خدمات مشاوره و روانشناختی قبل و بعد از ازدواج در مراکز مشاوره اشاره دارند.
نقش انکارناپذیر مراکز مشاوره و مشاور خانواده در کاهش مسائل و مشکلات خانوادگی و اجتماعی بر هیچ کس پوشیده نیست. این در حالی است که اکنون بسیاری از افراد به اهمیت مشاوره آگاهند، اما مقاومت‌هایی در این خصوص صورت می‌گیرد و هنوز جامعه آمادگی پذیرش ضرورت مشاور در خانواده را ندارد. با این وجود باید مطرح کرد در چنین شرایطی تنها یک مشاور خانواده آشنا با خصلت‌ها و مختصات خانواده می‌تواند به کمک افراد بیاید و آن‌ها را از دوگانگی زندگی در فضای حقیقی و مجازی نجات داده و راه صحیح را نشان دهد. همچنین با طراحی نقشه زندگی خانواده‌ها در حد توان در مقابل تبعات منفی کژتابی‌های اجتماعی، فرهنگی و … رایج حفظ کند.
مشاوره خانواده تلاش می‌کند با بهبود روابط اعضای خانواده و از بین بردن تعارضات و دوگانگی‌ها به بهتر شدن وضعيت خانواده و یافتن مسیر خوشبختی اعضای آن کمک کند. در حقیقت مشاوره خانواده شاخه‌ای از علم روانشناسی نوین است که به مطالعه رفتار فرد به فرد اعضای خانواده و نقش آن‌ها در این نهاد اجتماعی می‌پردازد. او سعی می‌کند با تمامی اعضای خانواده جلسات روان‌درمانی داشته باشد، ولی در مورد برخی از تعارضات در خانواده این امر امکان‌پذیر نیست. در مشاوره خانواده جلسات به صورت فردی با افراد برگزار می‌شود نه دسته جمعی. همچنین تلاش می‌کند با استفاده از نبوغ و ویژگی‌های هر فرد از اعضای خانواده کار مشاوره خانواده را انجام دهد و به بهبود روابط و سطح زندگی به خانواده‌ها کمک کند.
حل این تعارضات تنها وظیفه مشاور خانواده نیست، بلکه مشاور خانواده به فرد کمک می‌کند تا در شرایط سخت نیز تصمیم‌گیری مناسبی داشته باشد و راه حل درستی را انتخاب کند. انسان در زندگی خود همیشه با تصمیم‌گیری و انتخاب مواجه است. حتی آنان که راهی را انتخاب نمی‌کنند باز تصمیم گرفته‌اند که چنین باشد. برخی از تصمیم‌گیری‌ها ساده است و اگر تصمیم اشتباه باشد راه بازگشت وجود دارد. خرید لباس یا خودرو در صورتی که با ذائقه فرد تناسب نداشته باشد امکان تعویض یا تغییر تصمیم هست، اما در تصمیم‌گیری‌های سرنوشت ساز مانند انتخاب رشته، ازدواج، مهاجرت و … تغییر تصمیم به راحتی میسر نیست. این گونه تصمیم‌گیری‌ها را نمی‌توان به سادگی انجام داد و اشتباه در آن عواقب ناگواری را به دنبال دارد. بعضی از تصمیم‌گیری‌ها مشکل‌تر است.
باید اذعان داشت دلایل زیادی وجود دارد که خانواده‌ها باید از وجود مشاور خانواده، روانشناس یا روانپزشک بهره‌مند شوند. بی‌تردید کمتر خانواده‌ای را می‌توان از کمک مشاور در حل مسائل و مشکلات درون خانوادگی بی‌نیاز باشد. هر چند شاید عده‌ای با مطالعه و استفاده از تجربیات دیگران، معلمان، روحانیون و … بتوانند مشکلات خود را تا حدودی مرتفع سازند، ولی بی‌شک استفاده از نظرات، تجربیات و راهنمایی مشاور خانواده به عنوان اهل فن و متخصص این کار، راه رسیدن به ساحل آرامش را کوتاه تر کرده و با این رویکرد حل مشکلات در مدت زمان کوتاه تری و با هزینه کمتری صورت می‌گیرد.