سالروز شناسایی قاتل شماره یک بشر
مریم اصغری
امروز درست 53 سال از روزی می‌گذرد که رئیس نظام پزشکی آمریکا رسما اعلام کرد که دخانیات کشنده و عامل چندین نوع سرطان است. سرطان‌هایی از جمله ریه، حلق و زبان! همچنین مشخص گردید که دخانیات بوجود آورنده و تشدیدکننده بیماری‌های قلب و عروق، سکته مغزی، برونشیت و… هستند. هرچند در مقابل سیگاری‌ها می‌گویند به آنها آرامش می‌دهد! اما ریه آنها سرفه‌های زیادی برای گفتن دارد.
به گزارش روزنامه «صبح امروز» به عبارتی امروز دقیقا روزی است که قاتل شماره یک بشر معرفی شد. روزی که دکتر لوتر تری (Luther leonidas Terry) فهرست بیماری‌های ناشی از مصرف دخانیات را در یازدهم ژانویه 1964 در اعلامیه ای قرار داد تا به وسیله رسانه‌ها گوشزدی برای مردم باشد. این اعلامیه در آن روز در جهان همانند بمب صدا کرد. اعلامیه دکتر تری که خود پزشک قلب بود، از سوی پژوهشگران پزشکی دیگر نیز دنبال شد و هرکدام خطر تازه‌ای کشف کردند. در پی این اکتشافات، نخست انتشار آگهی تبلیغ سیگار در رسانه‌های بیشتر کشورها ممنوع شد. سپس بازیگران فیلم‌های سینمایی از دود کردن سیگار هنگام فیلمبرداری که مشاهده آن ایجاد تشویق در بیننده می‌کرد منع شدند. در ادامه حتی به مولفان کتاب و سردبیران رسانه توصیه شد که عکس‌های معاریفی همچون چرچیل، فیدل کاسترو، استالین و … که درحال دودکردن سیگار بودند و یا سیگار به دست داشتند را چاپ نکنند. سپس دودکردن سیگار در ادارات، رستورانها، وسایل نقلیه عمومی ازجمله هواپیماها و حتی منازل (در زیر سقف) ممنوع شد و در آمریکا قانون منع فروش دخانیات به افراد زیر 21 سالگی تمام به تصویب رسید و آنگاه در بیشتر کشورها تبلیغات دولتی برضد مصرف آن آغاز گردید و سازمان جهانی بهداشت دخانیات را بزرگترین قاتل انسان اعلام کرد؛ چراکه سالیانه از هر جنگی بیشتر انسان‌ها را به کام مرگ می‌کشاند!
قوانین ضمانت اجرایی ندارند!
قریب به اکثر کارشناسان موافقند که اگر که اعمال قانون و برخورد سخت در مورد مصرف دخانیات، همراه با شیوه‌های نرمی همچون افزایش آگاهی‌ها و آموزش و به عبارت دیگر با کار فرهنگی همراه نباشد یا نتیجه نخواهد داشت و یا بسیار کند و کمرنگ خواهد بود. هرچند که بد نیست به این موضوع نیز اشاره کنیم که در حال حاضر مصوبات و قوانین موجود مرتبط با کنترل دخانیات از ضمانت اجرایی لازم برخوردار نیست. چراکه در پاره‌ای ازموارد ناشی از عدم آگاهی یا عدم اعتقاد به قوانین فوق می‌باشد. ضمناً کشور ما نسبتا فاقد قانون جامعی برای کنترل همه جانبه دخانیات می‌باشد. درحالیکه برخی کشورها با زمان‌بندی و برنامه‌های خاص همچون افزایش مالیات و جرایم سعی در کاهش مصرف دارند. در این خصوص به گفتگویی با یک کارشناس پرداختیم که در ادامه بخشی از آن را می‌خوانید؛
یک جامعه شناس فرهنگی بیان می‌کند: آسيب‌ها و ناهنجاري‌هاي اجتماعي در شرايط كنوني كشور بسيار بالا است و يكي از انواع آن گرايش جوانان به كشيدن سيگار به شمار مي‌رود. تا به حال با این صحنه‌ها بسیار مواجه شده‌ایم که فردی از شیشه ماشین ته سیگار خود را به بیرون پرت می‌کند، برخی در حال تعارف سیگار به یکدیگر هستند و یا بعضی نیز در خیابان ته سیگار را رها کرده و به راه خود ادامه می‌دهند. اینها تنها نمونه‌های کوچکی هستند که با گذر از خیابان، کوچه، پارک‌ها و … در سطح شهر دیده می‌شوند که افراد در حال استعمال دخانیات را نشان می‌دهد. نکته قابل توجه در تمام موارد این است که قُبح مصرف دخانیات به ویژه سیگار در جامعه شکسته شده است و به راحتی در مکان‌های عمومی از این مواد دخانی استفاده میشود. بی‌شک، بی توجهی به نهادینه سازی کاهش مصرف سیگار درچند دهه آینده، ایران را به یکی از کشورهای پرمصرف سیگار تبدیل می‌کند.
آمار نگران کننده و رو به افزایش مصرف دخانیات در کشور
دکتر قربانی ادامه می‌دهد: مصرف سيگار يك مشكل جهاني است و علاوه بر زبانهاي جسمي، سلامت رواني افراد را نيز به مخاطره مي‌اندازد. عليرغم كاهش نسبي استعمال دخانيات در جوامع صنعتي و غربي در سالهاي پس از دهه 1990 و افت چشمگير مصرف سيگار در گروه سني نوجوانان دبيرستاني 17-13 ساله، متاسفانه این آمار در كشورهاي جهان سوم، از جمله كشور ما روبه افزايش است.
قربانی با اشاره به اینکه «در دهه ۷۰ در کشور ما کمیته‌ای به نام کمیته کشوری کنترل دخانیات تشکیل شده است» مطرح می‌کند: در سال ۱۳۷۷ سازمان جهانی بهداشت به تدوین کنوانسیون جهانی کنترل دخانیات اقدام کرد و ایران نیز از سال ۱۳۸۴ به این کنوانسیون پیوست. بعد از پیوستن ایران به این کنوانسیون جهانی، قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات سال ۱۳۸۵ در مجلس تصویب و آیین‌نامه اجرایی این قانون نیز سال در ۱۳۸۶ ابلاغ شد و به وسیله آن موضوع برنامه‌ریزی برای مبارزه با مصرف مواد دخانی و حفظ سلامت عمومی مطرح شد.
اگر قوانین به تصویب می‌رسد، چرا اجرا نمی‌شود؟
این مدرس دانشگاه ادامه می‌دهد: در ماده 13 این قانون، مصرف دخانیات در اماکن عمومی و وسایل نقلیه عمومی، جرم تلقی و مجازات نقدی 5 تا 10 هزار تومانی نیز برای افراد خاطی در نظر گرفته شد. دولت نیز موظف گردید هر سه سال یک بار، میزان مجازات نقدی افراد خاطی را متناسب با نرخ تورم، تصویب و اعلام کند. اما موضوع این است که اگر چنین قوانینی به تصویب می‌رسد، چرا اجرا نمی‌شود؟ در تائید صحبت‌های من میتوانید سری به کوچه و خیابان‌ها بزنید که دیگر نه تنها افراد بالای سی سال، بلکه دختران و پسران کم سن و سال با ژستهای متمدنانه به سیگار پک می‌زنند.
وی می‌افزاید: عوامل بازدارانده در گام اول فرهنگسازی و در گام دوم اعمال جرائم است. ما بهترین مثال برای کشورهایی هستیم که قانون و آئین نامه را خیلی خوب تصویب می‌کنند اما در زمان اجرا، جزو ضعیف ترین کشورهای دنیا هستند. بر مبنای ماده 13 قانون جامع کنترل و مبارزه با مصرف دخانیات دولت باید میزان جریمه را بر اساس نرخ تورم، تعدیل کند تا بازدارنده باشد. از سال 1385 به بعد، این جریمه باید افزایش قابل توجهی پیدا می‌کرد و به طور نمونه در سال جاری باید چند صدهزار تومان می‌بود. ما فقط خیلی خوب، قانون تصویب میکنیم. در زمان تصویب قانون، هر کاری انجام می‌دهیم ولی در نظارت بر اجرای قانون، جدی نیستیم.
لزوم فرهنگسازی برای مقابله با استعمال دخانیات
قربانی با اشاره به نیاز به فرهنگسازی برای مقابله با استعمال دخانیات بیان می‌کند: ماده ۹۱ منشور حقوق شهروندی بر این نکته تاکید می‌کند که محیط زندگی عاری از آسیب‌های فردی و اجتماعی از جمله مواد مخدر و روانگردان، حق شهروندان است. در مقابل سیگاری‌ها کمابیش با شکل مستقیم و مشهود تضییع حقوق شهروندی به وسیله مصرف دخانیات در مکان‌های عمومی آگاهند. آنها می‌دانند که دود حاصل از کشیدن سیگار برای شخصی که آن را دود می‌کند فقط 30 درصد ضرر دارد، اما به افرادی که در معرض این دود قرار دارند تا 70 درصد آسیب می‌رساند. سیگار کشیدن، علاوه بر آسیب رساندن به فرد مصرف کننده، بر عملکرد جامعه نیز تاثیرهای منفی می‌گذارد و مسیر دستیابی به سبک زندگی سالم را تباه می‌کند و عاملی باز دارنده در توسعه و پیشرفت جامعه به شمار می‌رود. بنابراین هر نوع تبلیغ، تشویق مستقیم یا غیر مستقیم و یا تحریک افراد به استعمال دخانیات باید اکیدا ممنوع شود و این ممنوعیت در رسانه‌هایی چون سینما و تلویزیون و… نیز مشهود باشد.
وی با گلایه‌مندی به عملکرد ضعیف شبکه پخش محصولات فرهنگی مطرح می‌کند: وقتی نقش اول و برجسته یک فیلم نمایش خانگی، با ژست لاکچری سیگار می‌کشد، به نوعی تبلیغ برای نسل خام و ناآگاه کنونی محسوب میشود. نمی‌توان توقع داشت نوجوان بفهمد که به صرف شخصیت منفی بودن، برای او سیگار در نظر گرفته شده است.
دخانیات دروازه ورود به اعتیاد است!
این جامعه شناس تاکید می‌کند: نیکوتین موجود در سیگار از مورفین موجود در تریاک، اعتیار آورتر است. ما فقط موادی مثل مورفین و هروئین را به عنوان مواد اعتیاد آور می‌دانیم، اما نیکوتین اثرات زیادی بر قسمت‌های مختلف مغز می‌گذارد و میزان وابستگی به نیکوتین، شدیدتر است، لذا اعتیاد آن نیز بیشتر است. دخانیات دروازه ورود به اعتیاد است!
وی ادامه می‌دهد: بدون تردید برای آگاهی جامعه نیاز است که به شکل جدی تر به این موضوع پرداخته شود. برچسب تفاوت ریه سالم با ریه سیگاری با جمله خودتان قضاوت کنید و یا جمله معروف دیگر« ترک سیگار موجب سلامتی و افزایش طول عمر میشود» چقدر میتواند بازدارنده باشد؟ بی شک تصاویر بهداشتی فعلی روی پاکت‌های سیگار، گویا و موثر نیستند.
دکتر قربانی در پایان‌بندی صحبت‌های خود مطرح می‌کند: مساله ایجاد واحدهای تولیدی سیگار به جای وارداتی که به افزایش قیمت سیگار منجر میشود و موضوع اشتغالزایی آن باعث شده تا با رواج پدیده شوم قاچاق سیگار در کشور مواجه شویم. این تجربه در مورد کشورهای دیگر نیز وجود داشته که افزایش واحدهای تولیدی دخانیات، میزان مصرف سیگار را افزایش داده است. سوال این است که اشتغال را به چه بهایی تامین میکنیم؟ در سال‌های اخیر اعلام شد که ایرانی‌ها در مجموع روزانه ۳۰ میلیارد تومان به خاطر مصرف دخانیات هزینه می‌کنند. سوال بعدی این است که برای منع مصرف دخانیات و فرهنگ شهروندی در این خصوص چقدر تبلیغات و هزینه میشود؟
راهکار نجات نسل نوجوان و جوان امروز چیست؟
آنطور که از پژوهش‌ها به عمل می‌آید از زمان ورود یکی از مهمترین دخانیات یعنی سیگار به ایران و شیوع آرام آن در کشور بیش از یک قرن می‌گذرد و استفاده از این ماده افیونی روز به روز گسترش یافته و هم اکنون پر مصرف ترین ماده دخانی محسوب میشود. همانطور که بارها به آن پرداخته شده است آسیب‌ها و پیامدهای ناشی از مصرف سیگار، بسیار جدی و بعضاً جبران ناپذیر هستند و اغلب سیگاری‌ها با اینکه از مضرات آن باخبرند، از روی عادت و به بهانه کسب آرامش و رفع خستگی، اقدام به مصرف این ماده خطرناک می‌کنند و سلامت جسم و جان خود را به خطر می‌اندازند.
اما آنچه که مسلم است این است که ما با ناآگاهی نسلی مواجه هستیم که به واسطه تبلیغات پنهان جذب دخانیات می‌شوند. پرسشی بی پاسخ در انتهای این گزارش وجود دارد. راهکار نجات نسل نوجوان و جوان امروز چیست؟