رفتاری که آینده کودکان را می سازد
فاطمه تنانی
بعضی والدین با رفتار خود باعث می‌شوند که فرزندشان نتواند توانمندی‌های لازم را برای ادامه زندگی در جامعه را بدست آورد یا رفتارهای اشتباه آن‌ها اعتماد بنفس کاذب به کودک می‌بخشد و این امر باعث می‌شود فرد در بزرگسالی با مشکلات زیادی رو‌به‌رو شود.
به گزارش روزنامه «صبح امروز» در اینجا دو نهاد مهم وجود دارد که نقش موثری در جامعه‌پذیری و ایجاد اعتمادبه‌نفس در کودکان ایفا می‌کند؛ یکی خانواده و دیگری مدرسه. هدف پرداختن به این موضوع است که این دو نهاد مؤثر در تربیت و ایجاد اعتماد به نفس در کوکان باید چه رفتارهایی را آموزش و ارائه دهند تا افراد با اعتماد بنفس وارد جامعه شوند. در این راستا میترا دادگستر مقدم در گفت‌وگو با «صبح امروز» اظهار می‌کند: اعتماد بنفس در بچه‌ها از کودکی و در خانواده شکل می‌گیرد؛ بنابراین نباید سیستم دیگری را در این زمینه مقصر بدانیم؛ به این خاطر که اعتماد بنفس در سن دو تا 6 سالگی شروع به شکلگیری کرده و کودکان در این سن، آگاهانه محیط اطرافشان را شناسایی می‌کنند.
گام اول، دوست داشتن بدون قید وشرط است، نباید فرزندان را با رفتارشان مورد قضاوت قرار دهید حتی اگر کار بدی کردند، بلکه در این شرایط کار اشتباه او را برایش توضیح دهید و بگویید: «با اینکه کار اشتباهی انجام دادی و من ناراحت شدم، ولی من هنوز تو را دوست دارم، اما حق دارم از کار اشتباهت ناراحت شوم و تو را تنبیه و محروم کنم
به گفته وی در این حین ارتباط گرفتن والدین با کودکان و واکنش به رفتار آن‌ها می‌تواند زمینه‌ساز اعتماد بنفس در کودکان شود، البته این شناخت از زمانی که نوزاد به دنیا می‌آید به مرور در کودک شکل می‌گیرد و این به توجه، حساس بودن و در دسترس بودن مادر بستگی دارد؛ مادری که این سه ویژگی را داشته باشد به کودک احساس امنیت می‌دهد و اینجاست که اعتماد به نفس در کودک شکل می‌گیرد. در غیر این صورت کودک دچار حس ناامنی می‌شود.
والدین؛ عامل اصلی در ایجاد اعتمادبه‌نفس در کودک
این روان شناس در رابطه با چگونگی ارتباط گرفتن والدین با کودک توضیح می‌دهد: کودک از 6 ماهگی با والدین و مخصوصاً مادر ارتباط می‌گیرد. هنگامی که مادر به فرزند لبخند می‌زند و همراه است؛ این یعنی ایجاد زمینه اعتماد بنفس در کودک. اما وقتی کودک بزرگتر می‌شود و با دنیای اطراف ارتباط می‌گیرد، حس کنجکاوی در او به وجود می‌آید که این حس با دست‌کاری کردن محیط توسط کودک شروع می‌شود. نکته مهم این است که رفتار والدین در این مواقع باعث ایجاد اعتماد در کودک می‌شود؛ در واقع هیچکس به جز والدین نقش اصلی در به وجود آوردن اعتماد بنفس در کودکان را ندارد.
نکات مهم برای ایجاد اعتماد بنفس در کودکان
دادگستر مقدم با اشاره به گام‌هایی برای ایجاد اعتماد بنفس در کودکان بیان می‌کند: نکات مهمی وجود دارد که ما باید در همان سال‌های اول رشد کودک به آن توجه کرده و رعایت کنیم تا از این طریق اعتماد به نفس در بچه‌ها نهادینه شود، به طوریکه این اعتماد به سادگی از آن‌ها سلب نگردد. کودکانی که اعتمادبه نفس در آن‌ها نهادینه شده در صورت ورود به سیستم آموزشی سرکوب‌گر و در صورتی که والدین کنار آن‌ها باشند اعتماد به نفس خود را حفظ می‌کنند و اثر سرکوب‌گری سیستم آموزشی به طور کامل از بین می‌رود.
فرزندانتان را بدون قید و شرط دوست بدارید
این روانشناس خانواده به گام‌هایی که والدین باید برای ایجاد اعتماد به‌نفس در کودکان بردارند، اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: گام اول، دوست داشتن بدون قید وشرط است، نباید فرزندان را با رفتارشان مورد قضاوت قرار دهید حتی اگر کار بدی کردند، بلکه در این شرایط کار اشتباه او را برایش توضیح دهید و بگویید: «با اینکه کار اشتباهی انجام دادی و من ناراحت شدم، ولی من هنوز تو را دوست دارم، اما حق دارم از کار اشتباهت ناراحت شوم و تو را تنبیه و محروم کنم».
کودک را در حضور دیگران تخریب نکنید
وی می‌افزاید: گام دوم، این است که باید کودکان را تشویق و از آن‌ها تعریف کنیم تا اعتماد بنفس در آن‌ها شکل بگیرد. فرزند شما هر کار خوبی که انجام می‌دهد باید با تشویق شما مواجه شود. تعریف و تمجید از کودکان در حضور دیگران خیلی مفید است. متاسفانه برخی کودکان را در حضور دیگران تخریب می‌کنند و این رفتار به شدت اعتماد به نفس کودک را پایین می‌آورد. باید همیشه از نقاط قوت کودک تعریف و مشکلات و نقاط ضعف او را در خلوت حل کنید تا دیگران از نقاط ضعف کودک باخبر نشوند،؛ درواقع چنین رفتاری در ایجاد اعتماد بنفس تاثیر بسزایی دارد.
به کودک فرصت خطر کردن بدهید
دادگستر مقدم با بیان اینکه «در گام سوم، باید از محدودیت‌ها پرهیز کرد» خاطرنشان می‌کند: یکی از مشکلات والدین این است که فرصت خطر کردن را از کودک می‌گیرند و با گفتن کلماتی مثل دست نزن، خطرناکه، اونجا نرو… فرصت تجربه کردن را از کودک دریغ می‌کنند؛ به این خاطر که والدین عقیده دارند کودک نباید بعضی کارها را انجام دهد تا آسیب نبیند. درواقع بچه‌ها در تعامل با دنیا و تجربه کردن این شکست‌ها زندگی کردن را یاد می‌گیرند و نباید آن‌ها را محدود کنیم.
فرهنگ ما روی رفتار والدین با کودکان تاثیر دارد به همین دلیل است که دختران و پسران از نظر اعتماد به نفس با هم متفاوتند به طوریکه پسران را از همان ابتدا جسور و قدرتمند بار می‌آورند و دختران را محتاط و محافظه‌کار. به پسر القا می‌کنند که شما جنس قوی هستی و به دختر می‌گویند جنس ضعیف؛ چه بسا که این‌ها را در رفتارشان هم نشان می‌دهند، چنین رفتارهایی باعث تفاوت در اعتماد بنفس میان دختران و پسران می‌شود
این روانشناس خانواده تشریح می‌کند: به طور مثال به محض اینکه بچه چهار دست‌وپا راه می‌رود مادرها همه وسایل را از اطراف او جمع می‌کنند که بچه به آن‌ها دست نزند در صورتیکه این کار فرصت اکتشاف را از بچه می‌گیرد. موقعی که کودک کشوی لباس را بیرون می‌ریزد به شما نگاه می‌کند، لبخند می‌زند و این یعنی «من تونستم یه کاری انجام بدم» و مادر باید با لبخند به بچه بگوید: «آفرین فرزندم که توانستی این کشو را باز کنی، حالا بیا باهم لباس‌ها را جمع کنیم». درواقع چنین رفتاری باعث ایجاد اعتماد بنفس نهادینه در کودک می‌شود. البته این اقدامات تا جایی خوب است که به بچه و دیگران آسیب نرسد و والدین باید دورادور مراقب باشند.
فرصت حل مشکلات را به کودک بدهید
به گفته وی در گام چهارم باید فرصت یادگیری و حل مشکلات را به کودکان داد. عمل و عکس‌العملی که کودکان از محیط می‌گیرند تا کاری انجام دهند مثل باتری انداختن برای ماشینش که همیشه مادرها می‌گویند: «تو بلد نیستی بده من برات انجام بدم» این تخریب عزت نفس کودک است در صورتیکه مادر باید کودک را راهنمایی و تشویق کند تا او این کار را به طور صحیح انجام دهد.
چه رفتارهایی آسیب‌زننده است؟
دادگسترمقدم در رابطه با رفتار آسیب‌زننده والدین با کودکان توضیح می‌دهد: والدین نباید توانمندی دیگران را به رخ کودک بکشند، به طور مثال بگویند: «ببین دختر خاله‌ات چقدر زرنگ است، یا ببین پسر دایی‌ات چه توانمندی‌هایی دارد» … این رفتار بسیار آسیب‌زننده است، در صورتیکه فرزند شما یک فرد منحصربه‌فرد است و با هیچکس قابل مقایسه نیست و شما هم اجازه مقایسه کردن کودک با هیچکس ندارید.
این روانشناس خانواده با بیان اینکه «والدین نباید کودکان را تحقیر کنند» تصریح می‌کند: نباید به هیچ وجه در جمع خانوادگی این اتفاق رخ دهد؛ چراکه در تخریب اعتماد بنفس کودکان بسیار اثرگذار است. اما نکته آخری که باید مورد توجه قرار گیرد، صدا زدن کودک است. بعضی والدین کودک را با برچسب‌های بدی صدا می‌زنند، مثلاً تنبل، خوابالو یا چاقالو … این‌ها همه در از بین بردن اعتماد به نفس کودک تاثیر می‌گذارد. صدا زدن کودک باید تحت عنوان عزیزم، دلبندم و جانم … باشد. برای او ارزش قایل شوید تا ایجاد اعتماد بنفس کنید.
سیستم آموزشی با فرایند نمره به کودک القا می‌کند که ناتوان است
وی در مورد مشکل اساسی سیستم آموزشی در رابطه با بحث اعتمادبه نفس تشریح می‌کند: سیستم آموزشی کشور یک ایراد اساسی دارد و آن هم این است که ملاک ارزشی برای شناخت دانش‌آموزان از نظر خوب یا بد بودن، فقط نمره است و این اصلاً درست نیست به بچه‌ای که نمره پایین بیاورد القا کنند که تو «خوب نیستی». درواقع چنین وضعیتی، آسیب بزرگی در اولین ورود آن‌ها به جامعه است. اینجاست که باید والدین کنار بچه‌ها باشند و به آن‌ها توضیح دهند که معیار برای خوب یا بد بودن اصلا نمره نیست. متاسفانه سیستم آموزشی بچه‌هایی را که نمره بالایی دارند تقویت و بچه‌هایی را که نمره پایینی گرفتند، طرد می‌کند.
به گفته این روانشناس خانواده، سیستم آموزشی باید نظارت بر رفتار کسانی داشته باشد که به بچه‌ها آموزش می‌دهند؛ یعنی به این افراد آموزش بدهد که مواظب رفتار خود با کودکان در مدارس باشند. این بچه‌ها شاید از نظر هوشی با هم متفاوت باشند که کاملاً قابل پذیرش است، اما همه آن‌ها انسان‌هایی هستند که موفقیتشان در آینده را نمره کلاس تعیین نمی‌کند. درواقع اینکه کودک یک شخصیت سالم داشته باشد مهمترین معیار موفقیت او در آینده است.
آیا دختران نسبت به پسران اعتماد به نفس کمتری دارند؟
دادگستر مقدم در پاسخ به این پرسش که آیا دختران نسبت به پسران اعتماد به نفس کمتری دارند؟ بیان می‌کند: شاید در گذشته این طور بوده، ولی در حال حاضر و مخصوصاً بین بچه‌های دهه 80 یا 90 دخترانی با اعتماد به نفس ضعیف نداریم مگر به تعداد محدود که در فرهنگ‌های خاص این دختران را محدود می‌کنند و اجازه تحصیل و حضور در جامعه را به آن‌ها نمی‌دهند.
تأثیر فرهنگ بر رفتار والدین با کودک
وی با بیان اینکه «در فرهنگ ما نوع تربیتی که برای دختر و پسر در نظر گرفته شده، متفاوت است» می‌گوید: این برمی‌گردد به والدین؛ یعنی فرهنگ ما روی رفتار والدین با کودکان تاثیر دارد به همین دلیل است که دختران و پسران از نظر اعتماد به نفس با هم متفاوتند به طوریکه پسران را از همان ابتدا جسور و قدرتمند بار می‌آورند و دختران را محتاط و محافظه‌کار. به پسر القا می‌کنند که شما جنس قوی هستی و به دختر می‌گویند جنس ضعیف؛ چه بسا که این‌ها را در رفتارشان هم نشان می‌دهند، چنین رفتارهایی باعث تفاوت در اعتماد بنفس میان دختران و پسران می‌شود. به نظر من این تاثیر فرهنگ در دهه‌های اخیر کمتر شده است و دختران و پسران در یک رده اعتماد بنفس قرار دارند.
راهکارهایی برای ایجاد اعتماد به‌نفس در جوانان و نوجوانان
این روانشناس با اشاره به راهکارهایی برای ایجاد اعتماد به‌نفس در نوجوانان توضیح می‌دهد: برای اینکه در جوانان و نوجوانان اعتماد بنفس ایجاد شود باید آن‌ها را به یک سری ابزارها مجهز کرد؛ به طور مثال، داشتن توانایی‌های خاص که هر نوجوان باید در یک بُعد استعدادی برجسته شود و آن را تقویت کند، مثل نفر اول شدن در المپیاد، داشتن استعداد موسیقی یا استعداد شنا کردن و …. این استعدادها او را از دیگران متمایز می‌کند و باعث ایجاد اعتماد بنفس در بچه‌ها می‌شود و تا دوران جوانی هم با او همراه است. همچنین سرگرم شدن با این استعداد باعث می‌شود که از بیراهه رفتن و کج‌رفتاری‌ها جلوگیری شود.