بایدن و سیاست تنش زدایی در منطقه
علی روغنگران
در واپسین روزهای ریاست جمهوری ترامپ، او سعی دارد که کار را برای بایدن سخت کند تا دولت آینده ایالات متحده نتواند از سیاست های او دور شود. برای مثال ترور دانشمند هسته ای ایران مانع و سنگ بزرگی در سر راه دولت بایدن برای برگشت به برجام با ایران ایجاد کرده و این امر در حالی است که جو بایدن اخیرا بار دیگر اعلام کرده است که در صورت برخی توافقات به میز مذاکره و برجام باز خواهد گشت. این موضوع یکی از مهمترین موضوعات خاورمیانه است. جدای از رفتار متناقض ترامپ و بایدن در روزهای آخر ریاست جمهوری ترامپ، آنچه مهم است سیاست های دولت جدید آمریکا و نگاه به مسائل خاورمیانه است. در این بین سوالی که مطرح می شود این است که در خاورمیانه چه اتفاقاتی رخ خواهد داد؟ در پاسخ باید سناریوهای مختلفی را بیان کرد که بازگشایی فصل جدیدی از روابط و سیاست ها و کاستن از شدت چالش های منطقه ای خاورمیانه به دور از انتظار نیست. هنوز قضاوت برای عملی شدن این شعارها زود است اما سیاست های اعمالی و اتخاذی دولت جدید در راستای مدرن سازی سیاسی و اقتصادی و کاهش تنش منطقه ای اعلام شده است. آنها ادعا کرده اند که اقدامات اقتدارگرایانه ترامپ در منطقه و جنگ های نیابتی را تغییر خواهند داد. سناریوی اول در خصوص نظامی گری در منطقه به خصوص در عراق و سوریه و مسئله صلح افغانستان است. به نظر می رسد دموکرات ها در سیاست خارجی خود نقش حضور نظامی گسترده و قوی را در کشورهای منطقه جهت اقتدارطلبی بکاهند. برای مثال در عراق با کاهش تعداد نظامیان آمریکایی و آموزش نظامیان عراقی حضور خود را تثبیت کنند و یا در سوریه به خروج تدریجی بخشی از نیروهای خود و اقداماتی در این زمینه بپردازند. دمشق معتقد است که اگر موضع تند ترامپ نبود، رژیم صهیونیستی نمی توانست سوریه را به یک هدف دائمی برای حملات موشکی و هوایی خود تبدیل کند. مورد دیگر در منطقه، افغانستان است که به نظر روابطش با دولت آمریکا با ریاست جمهوری بایدن بهتر شود و روند صلح در افغانستان نیز به سمت و سویی بهتر برود. سناریوی دوم در ایجاد راه تنفسی برای فلسطین البته در مقابل حفظ منافع رژیم صهیونیستی است.
با توجه به تغییر و تحولات جدید در منطقه و اوضاع تقریبا نامناسب اقتصادی در برخی کشورهای منطقه از یک سو و قدرت تاثیرگذاری اقتصادی آمریکا در رشد اقتصادی و همچنین ارتباطات اقتصادی با دیگر کشورها، به نظر نمی رسد در خاورمیانه دولت ها از روش دموکرات ها دوری گزینند و همه درهای مصالحه را به روی آنها ببندند. البته زمان زیادی طول خواهد کشید تا سیاست های متفاوت تر از دولت قبل آمریکا عملی شود و از مجلس سنای آمریکا عبور کند. در مقابل آنچه منجر به عملی شدن این سناریوها می شود تصمیم متقابل دول خاورمیانه است
آشکار است که دولت بایدن هیچگاه از منافع خود و متحدانش دست نخواهند کشید بلکه با راه های نرم تر و منعطفانه تری اهدافشان را در منطقه پیگیری خواهند کرد. علیرغم تمامی مخالفت ها با سیاست های دوران ترامپ در خصوص عملکرد آن با اسرائیل، دموکرات ها نیز همچنان خواهان باقی ماندن قدس به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی هستند و در مقابل از عدم حمایت از جدایی طلبی و جداسازی ناعادلانه سخن گفته اند و حتی مخالفت خود را با شهرک سازی های مختلف اعلام کرده اند. اما روی کار آمدن بایدن و تلاش برای به پای میز مذاکره کشاندن طرفین به مثابه یک تنفس برای فلسطین خواهد بود که این فرصت را به فلسطین می دهد که از موضع قدرت و نه از حالت انزوای کنونی وارد مذاکره شود. سناریوی چهارم در خصوص ترکیه است که شاید بیش از همه از پیروزی بایدن ناراضی باشد. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری این کشور با دونالد ترامپ، رئیس جمهور فعلی آمریکا روابط نسبتا خوبی داشته اما با معاون رئیس جمهور سابق رابطه ای سنگین داشته است. در حالی که ترامپ مقاومت کمی در برابر اهداف سیاست خارجی اردوغان یا سوابق ضد حقوق بشری او ارائه داده است، بایدن منتقد ثابت قدم رئیس جمهور ترکیه بوده و وی را در مورد همه چیز از خصومت با کردها گرفته تا نقش مشاجره در مدیترانه شرقی به چالش می کشد. در سناریوی پنجم کشور دیگری که پیش بینی می شود دچار تنش هایی با سیاست های این دولت شود روسیه است که توضیح علل این تنش ها مانند مسئله کریمه و … از ظرفیت این تحلیل خارج است و در مقابل باید ذکر شود که این دو قدرت بزرگ در برخی موارد به هم پیمانی و متحد شدن با هم نیاز خواهند داشت و لذا نباید منتظر یک تنش شدید و تمام عیار میان دو قدرت بزرگ غرب وشرق یعنی آمریکا و روسیه بود. سناریوی ششم در خصوص مسئله هسته ای ایران است که یکی از مهمترین موضوعات سیاست خارجی خاورمیانه برای آمریکاست که در صورت پایبند بودن ایران به برجام آمریکا نیز به توافق هسته ای باز خواهد گشت. البته در یک طرف این امر نظام جمهوری اسلامی است که چه تصمیمی خواهد گرفت. بسیاری بر این عقیده هستند که اگرچه راهکارهای نرم تری از سوی دولت جدید آمریکا اعلام و اعمال خواهد شد اما زمان زیاد و مسیر سخت تری برای توافق طرفین قائل شده اند. نکته مهم این امر آن است که دولت جدید بایدن خواهان درآمدن از در دوستی و رفتار مسالمت آمیز در منطقه است و تمایل به پایداری طرفین بر معاهدات و حل وفصل اختلافات از طرق نرمتر و کاش تنش ها است. سناریوی هفتم: با توجه به اهمیت تنگه هرمز در منطقه، منابع نفتی و گازی و سایر منابع زیرزمینیِ دیگر، دولت بایدن توجه دارد که آمریکا هنوز هم به این منطقه نیاز دارد و باید در سیاست خارجی خود از ایجاد تنش و ناآرامی در منطقه جلوگیری کند و راه های مسالمت آمیزتری را پیش گیرد. سناریوی هشتم: نحوه برخورد با کشورهای عربی به خصوص عربستان، به نظر متفاوت تر از دوران ترامپ خواهد شد. به تازگی شاهد سفر داماد ترامپ به عربسان بودیم که این امر خود نشان از تلاش برای تقویت بیشتر روابط طرفین و آشتی دادن برخی کشورها همچون قطر و عربسان برای جبهه بندی در مقابل رقبای آمریکا در منطقه است. باز هم بر اولویت حفظ منافع متحدان آمریکا در سیاست های این کشور تاکید می شود، اما دولت بایدن برای کاهش از تنش های به وجود آمده توسط ترامپ و اسرائیل در ارتباط با صلح های عربی – اسرائیلی به نظر بخواهد این تنش و موج منفی راه افتاده را در خصوص مخالفان این امر از طریق کاستن از شدت این صلح ها از بین ببرد و همچنین در مقابل عربستان موضع تقریبا متمایل تر و متفاوت تری از ترامپ را پیش بگیرد. اگرچه طبق تجارب و نظر سیاستمداران برای عربستان فرقی ندارد که چه کسی بر سر کار بیاید و همچنان آنها بر روابط خود با آمریکا پایبند هستند اما در واقعیت امر در این چهار سال روابط عربستان و دولت ترامپ بسیار بهتر و متمایل تر به خواست های عربستان با مخالفان منطقه ای آن کشور بوده است. با عطف به تغییر و تحولات جدید در منطقه و اوضاع تقریبا نامناسب اقتصادی در برخی کشورهای منطقه از یک سو و قدرت تاثیرگذاری اقتصادی آمریکا در رشد اقتصادی و همچنین ارتباطات اقتصادی با دیگر کشورها نیز به نظر نمی رسد در خاورمیانه دولت ها از این روش دموکرات ها دوری گزینند و همه درهای مصالحه را به روی آنها ببندند. البته زمان زیادی طول خواهد کشید تا سیاست های متفاوت تر از دولت قبل عملی شود و از مجلس سنای آمریکا عبور کند. در مقابل آنچه منجر به عملی شدن این سناریوها می شود تصمیم متقابل دول خاورمیانه است، اما در هر حال به نظر می رسد که سیاست های ملایم تری را شاهد خواهیم بود.