رفتار قهرآمیز با کودکان خشن آتش پرخاشگری را شعله‌ور می‌کند
بسیاری از والدین دوست دارند فرزندانشان به ویژه در شرایط کنونی کرونا که _همه را خانه‌نشین کرده است و فرزندان هم مدرسه را به صورت آنلاین در خانه تجربه می‌کنند _ آرام و ساکت بنشینند و به قول خودشان یک پارچه آقا یا خانم باشند. آن‌ها انتظار دارند بچه‌ها به آرامی و بدون دردسر بازی کنند، سروصدا نکنند، همه تکالیف را خودشان به تنهایی انجام دهند و دیگر دغدغه جدیدی را برای خانواده و همسایه‌ها به وجود نیاورند.
به گزارش روزنامه “صبح امروز” درگیری بسیار شدید والدین و کودکان و نوجوانان مدرسه‌ای یکی از بسیار مسائلی است که صدای فریاد خانواده‌ها را در آورده است و والدین به هر نحوی که شده می‌خواهند جلوی کودکان و نوجوانان خود بایستند و آن‌ها را به انجام آنچه که خودشان می‌خواهند، وادارند.
جالب است که هنگامی که پای درد و دل والدین می‌نشینیم آنچه می‌گویند این است که آن‌ها فقط فرزندان را مقصر می‌دانند و به هر صورت خواهان تغییر رفتار فرزندان هستند! این در حالی است که کودکان در سنین مختلف رفتارهای مختلفی از خودشان بروز می‌دهند؛ بنابراین اگر والدین به بهانه‌های مختلف به اصطلاح معاشرتی و اجتماعی، مانع رفتارهای طبیعی کودکان و نوجوانان شوند، خسارات جبران‌ناپذیری به شکل‌گیری شخصیت اجتماعی و آینده رفتاری آن‌ها وارد خواهد شد. از سوی دیگر برخی از خانواده‌ها از آن طرف بام افتاده‌اند و با رهاسازی کودکان و عدم مراقبت بر رفتارهای آن‌ها زمینه پرخاشگری و رفتاری‌های غیر منطقی را در فرزندانشان فراهم می‌سازند.
گاهی والدین تصور می‌کنند که عصبانی شدن در مقابل فرزندان کار درستی نیست، اما همیشه هم این طور نیست گاه بچه‌ها لازم است که عصبانیت والدین را ببینند و گاهی حتی بلند صحبت کردن، آن‌ها را متوجه اشتباه خود کند، اما عصبانیت صحیح با پرخاشگری همراه با توهین، تهدید، تحقیر و سرزنش متفاوت است
نبود نظارت و وادادگی در آموزش، ابتدایی‌ترین اصول برخورد با همسالان و تعامل با اطرافیان باعث بروز رفتارهای خشن و زننده در برخی کودکان می‌شود، بنابراین در صورت ایجاد چنین شرایطی اصلاح این مدار با سختی‌هایی همراه خواهد بود. هر چند برخی رفتارهای پرخاشگرانه کودکان اقتضای سن آن‌هاست، ولی افزایش بی‌رویه این دست رفتارها و آموزش ندادن خودکنترلی به آن‌ها، باعث نهادینه شدن چنین رفتارهایی در کودکان و ادامه آن در سنین دیگر خواهد شد.
در این راستا معصومه رضائی پور، کارشناس ارشد روان‌شناسی بالینی و مربی مهارت‌های زندگی در گفت‌وگو با روزنانه “صبح امروز” در پاسخ به این پرسش که اساساً پرخاشگری در کودکان چیست و شامل چه رفتارهایی می‌شود؟ بیان می‌کند: تعاریف متعددی برای پرخاشگری از سوی دانشمندان ارائه شده است، اما در مجموع رفتار ناسازگارانه برای نشان دادن احساس خشم از سوی فرد پرخاشگری نامیده می‌شود. دلایل متعددی در بروز پرخاشگری وجود دارد که در این می‌توان به جلب توجه، انتقام، رسیدن به یک وسیله یا اسباب بازی، محرومیت و نداشتن آزادی برای انجام برخی امور، احساس بی‌کفایتی و نداشتن توانایی انجام برخی فعالیت ها و … اشاره کرد.
بروز پرخاشگری کودکان با توجه به ساختار آموزشی متفاوت است
وی می‌افزاید: دلایل بروز پرخاشگری در کودکان با توجه به ساختار آموزشی و نگرش خانواده متفاوت است. الگوپذیری کودکان از والدین، وجود تضادهای درونی، ترس و اضطراب، تمسخر از سوی گروه همسالان، نداشتن قدرت تدافعی در برابر والدین، گروه همسالان و اطرافیان، اذیت و آزار از سوی همسالان یا بزرگترها، فشارهای روانی، از دست دادن والدین، درگیری‌های والدین، فیلم‌ها، ماهواره، اینترنت، بازی‌های خشن رایانه‌ای و در حال حاضر مشکلات معیشتی اقتصادی که به طور گسترده خانواده ها را درگیر خود کرده است.
پرخاشگری نوعی واکنش رفتاری است که در افرادِ خشمگینی که ترسو و ضعیف بوده و احساس ناامنی می‌کنند، دیده می‌شود
این روانشناس بالینی با بیان اینکه «البته قرنطینه و زمان بسیار زیاد در خانه ماندن … بخشی از دلایل بروز خشونت در کودکان و نوجوانان و والدین آن‌ها محسوب می‌شود» توضیح می‌دهد: پرخاشگری و خشونت دارای اشکال گوناگونی است که در سنین مختلف در رفتار کودکان دیده می‌شود. پرخاشگری کلامی، پرخاشگری فیزیکی، پرخاشگری رفتاری ، پرخاشگری خاموش و … مدل‌های گوناگونی از پرخاشگری هستند. برخی کودکان با توجه به شرایط اجتماعی خانواده بیشتر از الفاظ ناشایست استفاده می‌کنند.
خشونت فیزیکی؛ جلوه‌ای از خشم فروخورده
رضائی‌پور بیان می‌کند: عده‌ای با خشونت فیزیکی خشم فروخورده خود را نمایان می‌سازند؛ برخی کودکان با حمله به وسایل هم سالان خود و حتی شکستن اسباب‌بازی یا پاره کردن دفتر و کتاب همکلاسی‌های خود ابراز نفرت و خشم می‌کنند؛ مدل‌های دیگری هم وجود دارد که یکی از خطرناک‌ترین آن‌ها خشونت خاموش یا حرص خوردن بیش از حد بوده که ممکن است به صورت ناگهانی و انفجاری منجر به یک حرکت خطرناک و دور از تصور نظیر حمله فیزیکی یا حتی استفاده از ابزاری که خطرات جسمی برای فرد در پی دارد.
وی می‌افزاید: در مجموع می‌توان گفت اشکال مختلف پرخاشگری و خشونت در کودکان متاثر از نوع نگاه و نگرش خانواده به مقوله تربیت، تصمیمات خانواده و معلمان و مربیان مهد کودک، فضایی که کودک در آن رشد می‌کند و سایر عوامل محیطی و حتی ژنتیکی است.
بهترین زمان مقابله با کودک پرخاشگر چه زمانی است؟
این روانشناس بالینی در پاسخ به این پرسش که بهترین زمان برای مقابله با کودک پرخاشگر چه زمانی است؟ توضیح می‌دهد: قطعاً در زمان بروز پرخاشگری، راهکارهایی برای کنترل و آموزش وجود دارد که باید قبل از بروز پرخاشگری آموزش ارائه شده باشد تا والدین و فرزندان بتوانند در زمان مناسب از آن‌ها استفاده بهینه کنند. بهترین زمان وقتی است که کودک یا نوجوان در آرامش است و حال و حوصله شنیدن حرف‌های والدین یا معلم و روانشناس یا مشاور را دارد. تنبیه متقابل و داشتن گارد هم جهت با پرخاشگر تنها به مثابه باد زدن آتش کینه و خشم است. وقتی که کودک آرام شد می‌توان در مورد رفتارش با او صحبت کرد و بدون عصبانیت، داد و فریاد، تحقیر و تمسخر نسبت به رفتارش تذکر داد و شیوه های مناسب کنترل خشم و بروز رفتار مناسب را با او مرور کرد.
رضائی‌پور در پاسخ به این پرسش که چه تفاوتی بین پرخاشگری و خشونت وجود دارد؟ می‌گوید: خشم احساسی طبیعی است که به صورت عملی و هیجانی، ابراز می‌شود و واکنش طبیعی ارگانیسم نسبت به شرایطی است که فرد دچار ناکامی می گردد. وقتی عامل درونی یا بیرونی مانع رسیدن ما به هدف شود احساس خشم می‌کنیم، ولی پرخاشگری رفتاری است که گاهی بر اثر احساس خشم در افراد با اهداف مختلف دیده می‌شود. در واقع پرخاشگری نوعی واکنش رفتاری است که در افرادِ خشمگینی که ترسو و ضعیف بوده و احساس ناامنی می‌کنند، دیده می‌شود.
این روانشناس بالینی تصریح می‌کند: آن‌ها هنگام مواجهه با ناکامی، خویشتن را در خطر تهدید یا در معرض آسیب می‌یابند. به دیگر بیان خشم یکی از واکنش‌های طبیعی بدن در قبال بروز برخی رفتارها و مشاهده صحنه ها رخ می‌دهد، اما پرخاشگری رفتاری منبعث از خشم است که انسان باید در جهت کنترل آن یا کاهش آن بکوشد.
وی با اشاره به تعامل مناسب با کودکان و نوجوانان اظهار می‌کند: تعامل با کودکان و نوجوانان به ویژه در این ایام کرونایی که کودکان در آپارتمان‌ها بیشتر با خانواده‌ها هستند و کمتر امکان تخلیه انرژی در محیط‌های باز را ندارند، بسیار دشوار است و ممکن است حتی بروز پرخاشگری در این ایام بیشتر دیده شود. در چنین شرایطی در گام نخست خانواده‌ها باید دلایل موقعیت‌های بروز چنین رفتاری را شناسایی کنند و سپس در جهت مقابله با آن هدفگذاری و تصمیم گیری کنند.
رضائی‌پور ادامه می‌دهد: گاهی والدین تصور می‌کنند که عصبانی شدن در مقابل فرزندان کار درستی نیست، اما همیشه هم این طور نیست گاه بچه‌ها لازم است که عصبانیت والدین را ببینند و گاهی حتی بلند صحبت کردن، آن‌ها را متوجه اشتباه خود کند، اما عصبانیت صحیح با پرخاشگری همراه با توهین، تهدید، تحقیر و سرزنش متفاوت است. خانواده‌ها باید بیاموزند کمک گرفتن از روانشناس، آموزش و یادگیری مهارت‌های زندگی و کنترل خشم، اهدای جایزه در قبال رفتارهای پسندیده، افزایش حس مسئولیت‌پذیری و … را در اولویت‌های خود قرار دهند؛ چرا که این رفتار های منطقی می تواند در کاهش پرخاشگری کودکان موثر باشند.
این مربی تصریح می‌کند: در مجموع باید اذعان کرد حل مشكل پرخاشگري در كودكان و نوجوانان كاری پیچیده است و به صبر و حوصله‌ی و کمک گرفتن از افراد متخصص و باتجربه نیاز دارد، ولی با كمك گرفتن از اهل فن می‌توانید به نحو بهتری به هدایت عاطفی و تغییر رفتار مورد نیاز فرزندتان بپردازید تا رفتار ناشایست خود را پشت سر بگذارد و با پا به سن گذاشتن رفتارهای معقول تر و سنجیده‌تری از خود نشان دهد.