افول سیاسی جامعتین

علی روغنگران

چندی پیش مرتضی مقتدایی نایب رئیس جامعه مدرسین خبر داد که حوزه علمیه قم بنا ندارد تا در انتخابات ریاست جمهوری سال آینده دخالت کند. چند روز گذشته نیز تاثیرگذارترین چهره جامعه مدرسین از شورای نگهبان کنار رفت و اینگونه به نظر می‌رسد که افول سیاسی حزبی که روزگاری محور ائتلاف اصولگرایان بود، آغاز شده است. جریان راست حوزه علمیه با محوریت جامعه روحانیت مبارز و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، در بیشتر انتخابات دهه هفتاد، نقش اثرگذاری در این جریان داشت. اما به مرور، اختلافات درونی اصولگرایان از یکسو و از سوی دیگر بی‌اعتنایی چهره‌های تاثیرگذار آنها به زعامت مراجع تقلید باعث شد سرانجام این جریان به جایی برسد که انتخابات برایش علی السویه باشد! با این حال فعالان سیاسی تحلیل‌های دیگری از ماجرا هم دارند؛ از جمله اینکه گفته شد «اگر جامعه مدرسین و دیگران اعلام کنند که از انتخابات حمایت نمی‌کنند و از شخصی، حمایت ندارند، شاید به این دلیل باشد که برنده انتخابات 1400 از همین امروز معلوم است و نیازی نیست، افرادی خود را هزینه کنند و با بدنه جامعه درگیر شوند و در جامعه در مورد آنها، قضاوت‌های نادرستی بشود.»

در انتخابات سال 84، جریان اصلی اصولگرایان به رهبری جامعتین به دنبال ریاست جمهوری لاریجانی بود. نتایج انتخابات، اما برای این جریان خوشحال‌کننده نبود. لاریجانی نه در سطح بزرگان اصولگرا، نه در سطح بدنه تبلیغاتی و نه در سطح عامه مردم اقبالی نیاورد. همزمان آیت الله مصباح یزدی عضو دیگر جامعه مدرسین تلاش بی‌وقفه‌ای برای پیروزی محمود احمدی نژاد نامزد اختصاصی خود می‌کرد. جامعتین در انتخابات بعدی سعی کرد برای آیت الله مصباح یزدی، شأنی در سطح دبیرکل جامعتین قائل شود و با تشکیل شورای فقهی اصولگرایان، همچنان در بطن تصمیمات باقی بماند، اما نه مصباح یزدی آن‌ها را به رسمیت می‌شناخت و نه سایر اصولگرایان ضرورت ائتلاف با جامعتین را احساس می‌کردند. آخرین تیر این ترکش انتخابات خبرگان بود که جامعتین به خاطر رودربایستی‌های معمول نام هاشمی رفسنجانی را در فهرست خود قرار داد و همین موضوع باعث اختلافات درونی اصولگرایان شد و در نهایت احزاب متفرقه، لیستی بدون نام هاشمی منتشر کردند. در همان انتخابات در شهر قم، جبهه پایداری در کنار فهرست اعلام شده از سوی جامعه مدرسین در شهر قم که «علی لاریجانی» رئیس پیشین مجلس را هم شامل می‌شد؛ فهرست دیگری با حضور نامزد مورد نظر خود در شهر قم منتشر کرد و نام فهرست اصولگرایی بر آن نهاد.

جریان راست حوزه علمیه با محوریت جامعه روحانیت مبارز و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، در بیشتر انتخابات دهه هفتاد، نقش اثرگذاری در این جریان داشت. اما به مرور، اختلافات درونی اصولگرایان از یکسو و از سوی دیگر بی‌اعتنایی چهره‌های تاثیرگذار آنها به زعامت مراجع تقلید باعث شد سرانجام این جریان به جایی برسد که انتخابات برایش علی السویه باشد

انتخابات مجلس دهم عرصه عمل اصلاح طلبان بود، اما دوره یازدهم انتخابات مجلس رویه «ان قُلت»آوری در تصمیم این نهاد از سوی برخی طیف‌ها جدی‌تر دنبال شد به گونه‌ای که در فهرست منتشر شده از قم، هر سه نامزد مورد حمایت جبهه پایداری بودند. با این توصیفات می‌توان اینگونه استنباط کرد که جامعه مدرسین حوزه علمیه قم پس از چهار دهه حضور میاندارانه و موثر در اردوگاه راست سیاسی، این روز‌ها میدانی برای میدان‌داری خود نمی‌یابد یا به دیگر سخن با افزایش طیف‌های متنوع در این اردوگاه مجالی برای برآورده ساختن انتظارات آن دست‌کم تاکنون فراهم نشده است. نسل جدید اصولگرایان به بزرگان خود توجهی نداشتند و معتقد بودند آنها به مرور زمان محافظه‌کار شده‌اند بنابراین شیفت سیاسی آنها از روحانیون پیشکسوت به اصولگرایان ارتدکس جدید از همین دوره آغاز شد. آن‌ها مداحی را بیشتر از سخنرانی دوست داشتند. قهرمان نسل آن‌ها روحانیونی مثل هاشمی و بهشتی نبودند بلکه منبر رائفی پور، حسن عباسی و حاج منصور برای آن‌ها جذاب‌تر بود. گاهی میان این دو گروه اختلافاتی پیش می‌آمد. مثل انتقاداتی که آیت الله مکارم شیرازی و ناطق نوری از رحیم مشایی کردند. انتقاداتی که هنوز هم ادامه دارد و در مقطعی منجر به زندانی شدن حسن عباسی شد. خروج جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از کورس انتخابات، به معنای انزوای کامل آن‌ها نیست و این تشکیلات همچنان رویه چهل سال گذشته خود را برای معرفی مراجع تقلید و اعلام مخالفت و انتقاد از روحانیونی که مشی سیاسی منتقد جمهوری اسلامی دارند را حفظ کرده‌. چند روز پیش بود که آن‌ها بیانیه تندی در نقد آیت الله کمال حیدری منتشر کردند. اکثریت اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم عضو مجلس خبرگان هستند و نهاد‌های دیگری به خصوص شورای نگهبان هم ارتباط خوبی با این تشکیلات دارند که البته شاید استعفای محمد یزدی از عضویت در شورای نگهبان، پایانی بر این همکاری باشد. در سوی دیگر جامعتین، جامعه روحانیت مبارز قرار گرفته که ظاهرا برنامه جدی‌تری برای انتخابات ریاست جمهوری دارد. آنها خوشحالی خود را از شکست ترامپ پنهان نمی‌کنند. چه آنکه به تازگی مصباحی مقدم سخنگوی جامعه روحانیت مبارز از امیدواری‌اش به مشارکت جدی مردم در انتخابات پیش رو سخن به میان آورده و گفت که با این شرایط از رای نیاوردن ترامپ بسیار خوشحالم. آنها از مدت‌ها پیش برنامه خود برای انتخابات را آغاز کرده‌اند؛ آنچنان که موسی پور عضو شورای مرکزی حزب نیز خبر داده که در جلسه‌ای موضوع انتخابات ریاست جمهوری و راهبرد حضور این تشکل سیاسی اصولگرا در آن مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه روحانیت حزبی میانه‌رو تر از جامعه مدرسین به شمار می‌رود و بسیار تلاش کرد دست به بازسازی تشکیلاتی بزند و چهره‌های میانه‌روی قدیمی را نیز به حزب بکشاند که البته در بخشی از آن موفق نبود. اما در حقیقت مشکل حضور چهره‌های میانه‌رو یا قدیمی نبود، مشکل آنجا بود که بدنه اصولگرایان همانگونه که از جامعه مدرسین دل بریدند، از جامعه روحانیت نیز فاصله گرفتند تا به مرور برای جوانانی که ایده‌های نسل قدیم را دوست ندارند، تاثیر و نفوذ سخنرانان مذهبی – سیاسی همچون رائفی‌پور از چهره‌های قدیمی جامعتین بیشتر شود. در این شرایط دردسر بزرگ آنجاست که این بدنه پارامترهایی برای نیروهای ارزشی دارد که چندان خوشایند عمده روحانیون قدیمی نیست.