اصرار عربستان بر ادامه فشار علیه ایران
علی روغنگران
به دنبال پیروزی جو بایدن، نامزد حزب دموکرات در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، برخی از کشورهای عرب منطقه مانند عربستان سعودی و امارات عربی متحده که در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ با تکیه بر حمایت های دولت وی، خرید تسلیحات پیشرفته و نزدیکی هر چه بیشتر به رژیم صهیونیستی، عملا به دنبال رقابت منطقه ای با ایران بودند، پشتگرمی خود را از دست داده و نگران بازگشت رئیس جمهور جدید آمریکا به برجام و تغییر محاسبات و پیش بینی هایشان در مورد آینده منطقه؛ به ویژه آینده جنگ یمن و برنامه هسته ای ایران هستند. آن ها حالا که تقریبا مطمئن شده اند به زودی دولت جدید ایالات متحده برای بازگشت به برجام با مقامات ایرانی وارد مذاکره خواهد شد سعی دارند حتی الامکان کاری کنند شرایط به گونه ای پیش برود که ایران نتواند به امتیازات زیادی در این مذاکرات دست یابد. در همین راستا هفته گذشته عادل الجبیر، مشاور عالی دولت عربستان سعودی در امور خارجه اعلام کرد که این کشور خود را برای شرایطی که دیگر نتوان مانع از ساخت سلاح اتمی توسط ایران شد، آماده می‌کند. وی در مصاحبه با خبرگزاری آلمان تاکید کرد: «به طور قطع این یک گزینه است.» او گفت، در صورتی که ایران به قدرت اتمی بدل شود، کشورهای دیگر نیز پیروی خواهند کرد: «عربستان سعودی با صراحت تمام گفته است، هر کار ممکن را انجام خواهد داد، تا از مردم و قلمرو کشورش حفاظت کند.»
با شکست ترامپ در انتخابات، مقامات عربستان پشتگرمی خود را از دست داده و نگران بازگشت رئیس جمهور جدید آمریکا به برجام و تغییر محاسبات و پیش بینی هایشان در مورد آینده منطقه؛ به ویژه آینده جنگ یمن و برنامه هسته ای ایران هستند. آن ها حالا که تقریبا مطمئن شده اند؛ به زودی دولت جدید ایالات متحده برای بازگشت به برجام با مقامات ایرانی وارد مذاکره خواهد شد، سعی دارند حتی الامکان کاری کنند تا شرایط به گونه ای پیش برود که ایران نتواند به امتیازات زیادی در این مذاکرات دست یابد
دولت ترامپ مدتهاست که خواستار یک توافقنامه گسترده‌تر از برجام با جمهوری اسلامی ایران است تا نه تنها مانع از ساخت سلاح اتمی توسط ایران شود، بلکه برنامه موشکی و دخالت‌های ایران در مناقشه‌های منطقه‌ای را نیز متوقف کند. عربستان سعودی از این سیاست حمایت می‌کند. جبیر گفت: «ما معتقدیم که ایران تاکنون تنها در برابر فشار بوده که واکنش نشان داده است.»
الجبیر در برابر این پرسش که آیا با جو بایدن به عنوان رئیس‌جمهوری تغییری در سیاست آمریکا در منطقه رخ خواهد داد، سکوت اختیار کرد و تنها گفت: «خواهیم دید.»
عربستان سعودی اعلام کرده که قصد دارد طی 20 تا 25 سال آینده 16 رآکتور هسته‌ای بسازد. هزینه آن حدود 80 میلیارد دلار برآورد شده است. این کشور می‌خواهد با تولید این رآکتور‌ها از یک سو به نیاز‌های فزاینده عربستان به انرژی پاسخ دهد و از سوی دیگر رآکتور‌های کوچک‌تر را برای شیرین کردن آب دریا به کار گیرد. از آن گذشته این کشور قصد دارد با جایگزین کردن انرژی اتمی در داخل به جای مصرف نفت، صدور این ماده خام را افزایش دهد. در حال حاضر دولت عربستان نفت را با قیمت‌های سوبسیدی در اختیار مردم قرار می‌دهد. ریاض در پروژه‌های نیروگاه‌های اتمی خود بیشتر با چین همکاری دارد. مدتهاست این نگرانی وجود دارد که عربستان سعودی گزینه تولید سلاح اتمی خود را باز گذارده است. محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی در سال 2018 در یک مصاحبه با شبکه CBS آمریکا گفته بود که ریاض، در صورتی که ایران به سوی تولید سلاح اتمی برود، “بدون اتلاف وقت” تلاش برای دستیابی به سلاح اتمی را آغاز خواهد کرد. عربستان سعودی قرارداد منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را امضا کرده است. نگرانی عربستان در حالی است که ایران تحت شدیدترین نظارت‌های پادمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. روز پنجشنبه نماینده دائم ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی، مستقر در وین در واکنش به اظهارات وزیر مشاور در امور خارجه عربستان سعودی تصریح کرد: “کار‌های غلط خود را گردن دیگران نیندازید.” کاظم غریب آبادی با انتشار پیامی در صفحه توئیتری خود نوشت: «فرافکنی و هراس‌افکنی، دو شیوه کلاسیک و معمول مورد استفاده عوام‌فریبان است. اگر به دنبال تعقیب برنامه سلاح هسته‌ای یا بهانه‌ای برای توجیه عدم همکاری با آژانس یا سیستم منسوخ پادمانی خود هستید، حداقل شهامت به خرج داده آن را بپذیرید و هزینه آن را هم بپردازید. کار‌های غلط خود را گردن دیگران نیندازید.»
اما این موضوع که عربستان می‌خواهد از انرژی هسته‌ای استفاده کند مربوط به خیلی وقت پیش است و امر جدیدی نیست. عربستان با چین قرارداد‌هایی در این رابطه دارد و آمریکا هم در جریان قرار دارد. ترکیه و امارات هم همین کار‌ها را انجام داده‌اند. اما اگر بخواهند به سمت تولید سلاح هسته‌ای بروند، به راحتی نمی‌توانند در این مسیر قرار گیرند. سخنان عادل جبیر برای ادامه تحریم آمریکا علیه ایران است، شاید هم اساسا توافقی بین آمریکا و عربستان صورت گرفته تا با طرح موضوعاتی اینچنینی بیش از پیش ایران را تحت فشار قرار دهند تا آمریکا گزکی دستش باشد و به ایران بگوید که همسایگان شما نسبت به فعالیت‌های هسته‌ای ایران اعترض دارند و اگر ما سخت‌گیری نکنیم مصر، عربستان، ترکیه و امارات و … هم به این سمت می‌روند و خاورمیانه بیشتر دچار تنش می‌شود. اینگونه اظهارات بیشتر در راستای افزایش فشار است. در آستانه ورود جو بایدن به کاخ سفید و اعلام این موضوع که آمریکا به دنبال گفت‌وگو با ایران بر سر برجام است، با این موضع گیری ها از سوی عربستان، بایدن می‌تواند با مشت پر وارد مذاکره با ایران شود و امتیازات بیشتری از ایران بگیرد. پادشاه عربستان هم چندی پیش خواستار افزایش فشار به ایران شد. اکنون با توجه به ورود اسرائیل به منطقه و به ویژه اتفاقات رخ داده در قفقاز و جمهوری آذربایجان، ایران تحت فشار سنگینی در منطقه قرار گرفته و شرایط حساسی را پیش رو دارد و دولتمردان و مقامات ما باید دقت زیادی به خرج دهند. ایران باید استراتژی خود را تغییر داده و هر چه زودتر شرایط را برای احیاء برجام فراهم کند. اظهارات امثال عادل جبیر به این جهت مطرح می‌شود که دست آمریکا را بازتر بگذارد تا بتواند ایران را بیشتر تحت فشار قرار دهد. ایران هم از داخل از جهت اقتصادی تحت فشار است و هم در خارج از جهت سیاسی. از سوی دیگر آمریکا هم این اجازه را به عربستان نمی‌دهد که هسته ای شود چرا که تنها امتیازی که اسرائیل در منطقه دارد، هسته‌ای بودنش است. دوستی امارات و عربستان با اسرائیل عمیق و پایدار نیست و ممکن است روزی بر هم بخورد. بنابراین آمریکا چنین اجازه به این کشور‌ها نمی‌دهد که هسته‌ای شوند. در سال‌های اخیر بار‌ها مقامات آمریکایی اعلام کرده‌اند که هسته‌ای شدن پاکستان اشتباه بوده است. این امتیازی است که انحصارا در دست اسرائیل است و این موضوع بسیار برای آمریکا اهمیت دارد. بر سر فروش جنگنده‌های F35 به امارات هم اسرائیل مخالفت می‌کند و می‌گوید معادلات قدرت در منطقه را بر هم می‌زند. عربستان و اسرائیل ذاتا با یکدیگر رقیب هستند هر چقدر هم روابط دوستانه‌ای برقرار کنند، اسرائیل هیچ وقت اجازه نمی‌دهد امتیاز برتری‌اش به دست عربستان بیافتد. سخنان عادل جبیر مخاطبش آمریکا و به ویژه جو بایدن است، به بایدن پیام می‌دهد که اگر می‌خواهید سر مسائل مختلف با ایران مذاکره کنید ما مدعی هستیم. با توجه به ورود اسرائیل به منطقه، عربستان و امارات پشتوانه بیشتری برای فشار به آمریکا در رابطه با ایران دارند. بایدن هم احتمالا در ارتباط با ایران محتاطانه عمل می‌کند و آنقدر معطل می‌کند تا پالس‌هایی بیشتری به ایران دهد که مذاکره باید با ابعاد جدیدتری باشد.