فشار حداکثری به سبک بایدن
علی روغنگران
در شرایطی که تیم دیپلماسی جو بایدن گزینه‌های خود را در قبال توافق هسته‌ای ایران بررسی می‌کند، تحلیلگران و مقام‌های ایرانی نسبت به هرگونه تلاشی برای استفاده از تحریم‌های دولت ترامپ به عنوان اهرم فشار بر ایران هشدار داده و آن را تنها منجر به پچیده‌تر کردن شرایط پیرامون توافق هسته‌ای سال 2015 می‌دانند. جو بایدن، در دوران تبلیغات انتخابات آمریکا وعده داده بود که در صورت پیروزی به توافق هسته‌ای ایران بازخواهد گشت. وی در انتخابات پیروز شد، اما نسبت به احیای برجام تردید وارد کرد. بایدن در مصاحبه‌ای که پس از پیروزی در انتخابات آمریکا انجام داد همچنان کاخ سفید را نسبت به بازگشت به برجام متعهد دانست، اما تاکید کرد که این اقدام دشوار خواهد بود. اظهارنظری که ناظران را بر آن داشت تا نسبت به مسیر بازگشت آمریکا در دوران بایدن به برجام تردید کنند. بایدن 13 سپتامبر (23 شهریور) در ارتباط با بازگشت به برجام در مقاله‌ای در CNN نوشته بود: «اگر ایران به تعهدات برجامی‌اش بازگردد، آمریکا به‌عنوان نقطه آغاز مذاکرات بعدی به این توافق بازخواهد گشت و تحریم‌هایی را که در دولت دونالد ترامپ علیه ایران اعمال شده بود، لغو می کند.»
وی پس از پیروزی در انتخابات در گفتگو با فریدمن، اما اینگونه مواضع خود درباره برجام و بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای ایران را تشریح کرد: «حل مسائلی که میان ایران و آمریکا وجود دارد، دشوار خواهد بود. نباید اجازه دهیم ایران به بمب هسته‌ای برسد، ترامپ از توافق هسته‌ای خارج شد که به توافق بهتری برسد. اما نتیجه‌اش چه شد؟ ایران توان هسته‌ایش را افزایش داد و به تهیه سوخت و مواد لازم برای ساخت بمب هسته‌ای نزدیک می‌شود. مسئله موشک‌ها هم هست. اینها می‌تواند خیلی دشوار باشد، ما به تنهایی نمی‌توانیم این مشکلات را حل کنیم.» بایدن در حالی از دشوار بودن حل مسائل میان آمریکا و ایران سخن گفته و از در میان بودن موضوع موشکی می‌گوید که در چند هفته اخیر دیگر اعضای برجام نیز سخنان مشابهی را البته با صراحت بیشتری بیان کرده بودند. هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان در سخنانی در گفتگو با اشپیگل می‌گوید بازگشت به شکل کنونی برجام کافی نیست و باید مسائل دیگر از جمله برنامه موشک‌های بالستیک ایران را هم در یک توافق جدید گنجاند. وی در این باره گفت: «ما به چیزی فراتر از توافق هسته‌ای کنونی نیاز داریم، چیزی که به نفع ما هم باشد.» چین نیز مواضع مشابهی اتخاذ کرد و اعلام کرد که برجام همه دغدغه‌های امنیتی را حل نمی‌کند. سخنگوی وزارت امور خارجه چین در موضعی مشترک با وزیر امور خارجه آلمان، اعلام کرد که «برجام همه مسائل را حل نخواهد کرد و باید کانال مذاکره و مشورت چندجانبه در منطقه ایجاد شود.» هوا چون اینگ، ضمن تاکید بر اهمیت حفظ برجام گفت: «در حال حاضر مسئله ایران در شرایط پیچیده و حساسی قرار دارد و از همه اعضای برجام می‌خواهیم با توجه به وضعیت منطقه و با خویشتن‌داری براساس حفظ منابع مشترک و برجام تلاش کنند.» او همچنین به این نکته اشاره کرده که «برجام همه دغدغه‌های امنیتی منطقه را حل نمی‌کند.»
ناظران می‌گویند مواضع جدیدی که از سوی واشنگتن و شرکای اروپایی آن‌ها به همراه چین شنیده می‌شود این گزاره را تقویت می‌کند که بایدن به دنبال ادامه مسیر ترامپ در قبال ایران و استفاده از تحریم‌های موجود به عنوان اهرمی برای کشاندن ایران پای میز مذاکرات جدید است. مذاکرات و توافق جدیدی که مسائل موشکی ایران و مسئله امنیت منطقه خاورمیانه را نیز شامل می‌شود
ناظران می‌گویند مواضع جدیدی که از سوی واشنگتن و شرکای اروپایی آن‌ها به همراه چین شنیده می‌شود این گزاره را تقویت می‌کند که بایدن به دنبال ادامه مسیر ترامپ در قبال ایران و استفاده از تحریم‌های موجود به عنوان اهرمی برای کشاندن ایران پای میز مذاکرات جدید است. مذاکرات و توافق جدیدی که مسائل موشکی ایران و مسئله امنیت منطقه خاورمیانه را نیز شامل می‌شود. در همین حال، روز دوشنبه روزنامه اسرائیل هیوم نوشت که مشاوران نامزد دموکرات انتخابات آمریکا در حال ترغیب وی هستند تا با حفظ مولفه‌های سیاست فشار حداکثری ترامپ علیه ایران، از آن به عنوان اهرم فشار برای متقاعد کردن تهران به تغییر برجام استفاده کند. این نشریه مدعی شد به اطلاعات جدیدی دست یافته که نشان می‌دهد چند تن از مشاوران نامزد دموکرات که در آستانه ورود به کاخ سفید قرار دارد، تلاش می‌کنند تا وی را برای اتخاذ رویکردی در قبال ایران متقاعد کنند که برخی از مولفه‌های سیاست فشار حداکثری دولت ترامپ در آن حفظ شود. به نوشته این رسانه صهیونیستی، در بین برخی از مشاوران بایدن این دیدگاه وجود دارد که اتخاذ لحن آشتی‌جویانه در مقابل ایران نتیجه معکوس خواهد داشت. بنا بر این گزارش، برخی از مشاوران حلقه بایدن معتقدند، از بین بردن آنچه دستاورد‌های دولت در حال خروج از کاخ سفید در قبال ایران خوانده شده، با بازگشت سریع بایدن به برجام و مفاد توافق سال 2015 اشتباه است؛ در عوض، آن‌ها خواستار استفاده از تحریم‌های سخت آمریکا که در دولت ترامپ علیه ایران در چند سال گذشته اعمال شد، به عنوان اهرم فشار هستند تا به این شکل ایران مجبور به موافقت با اصلاح توافق هسته‌ای شود؛ یعنی همان رویکردی که ترامپ در سال‌های گذشته اتخاذ کرد تا ایران را بار دیگر به میز مذاکره بکشاند و با آوردن بحث برنامه موشکی ایران و حضور منطقه‌ای آن در “برجام جدید”، به زعم آن‌ها توافق بهتری رقم بخورد. به نوشته این نشریه، برخی از اعضای تیم انتقالی بایدن در واکنش به مخالفت «بنیامین نتانیاهو» با بازگشت آمریکا به برجام، مایلند با رژیم صهیونیستی درباره لزوم ایجاد برخی تغییرات در توافق ایران گفتگو کنند، اما معتقدند این مذاکرات باید پشت در‌های بسته برگزار شود. این منابع گفته‌اند که تاکنون از اظهارنظر درباره مواضع رژیم صهیونیستی در این خصوص خودادری کرده‌اند. از سوی دیگر، رایزنی‌ها میان دولت آمریکا با تیم انتقال قدرت جو بایدن در جریان است و برجام یکی از مسائل مورد بحث در این روند به شمار می‌رود. رفع تحریم‌های آمریکا علیه ایران و بازگشت به برجام یکی از موارد مهم طرح شده در این جلسات بوده. الیوت آبرامز، نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران در مصاحبه‌ای با روزنامه صهیونیستی «تایمز اسرائیل» گفت: «سعی می‌کنیم مجابشان کنیم که الان سال 2015 نیست. نزدیک سال 2021 قرار داریم و خیلی چیز‌ها عوض شده‌اند، بنابراین، فرمول‌هایی که شما فکر می‌کردید برای مذاکرات اولیه برجام خوب بودند الان چندان خوب نیستند.» وی در بخش دیگری از این مصاحبه خاطرنشان کرد که فکر نمی‌کند دولت بایدن تمامی تحریم‌های وضع‌شده از سوی ترامپ علیه ایران را رفع کند. وی گفت: «[برداشتن تحریم‌ها]مثل زدن یک کلید برق نیست که یک گزینه عدم تحریم و دیگری اعمال تحریم باشد. فکر می‌کنم مذاکره در این خصوص، مذاکره‌ای پیچیده بین آمریکا و ایران خواهد بود و فکر نمی‌کنم همه تحریم‌ها رفع شوند.»
تهران، اما از نخستین ساعات پس از پیروزی بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، مسیر بازگشت واشنگتن به برجام را ساده توصیف کرده و ضمن رد هرگونه مذاکره بر سر مسائل دیگر، اعلام کرده که بازگشت به برجام از سوی آمریکا باید بدون پیش شرط باشد. روحانی در این باره هفته گذشته گفت: «هر زمان 1+5 یا 1+4 به همه تعهداتش عمل کرد، ما هم به تمام تعهدات خود عمل خواهیم کرد. برگشتن به تعهدات‌مان زمان نمی‌برد، بلکه به اراده است. چگونه برجام پایش لنگ شد. آن فرد کم‌سواد تاجر مسلک کاغذی را خط خطی کرد و گفت از برجام خارج شویم. نفر بعد کاغذ را بردارد و آن را امضا کند. برگشتن به برجام و انجام به تعهدات نیاز به زمان و مذاکره ندارد. هر دو برگردیم. هر دو یعنی 1+4 به تعهداتش عمل کند. نیاز به آمریکا نیست. آمریکا هم برگردد ما هم برمی‌گردیم.» رئیس جمهور همچنین در نشست خبری دو روز پیش خود گفت: «هیچ بحث و بررسی و مذاکره مجدد درباره برجام وجود ندارد و مسائل دیگری مانند مسائل منطقه‌ای و موشکی هیچ ربطی به برنامه هسته‌ای ندارد و همه اینها را قبلا بحث کرده بودند در زمان برجام و ماه ها می‌خواستند این موارد را هم وارد مذاکره کنند که ما رد کردیم و حالا چون ترامپ از این موارد خبر نداشت این حرفها را می‌زد. بنابراین امکان چنین چیزی وجود ندارد.»
تهران در شرایطی در انتظار بازگشت آمریکا به برجام است که بایدن احیای توافق هسته‌ای را دشوار توصیف می‌کند. اما آیا واقعا بازگشت به برجام امری دشوار است؟ برخی ناظران می‌گویند رئیس جمهور جدید آمریکا نیز احتمالا به دنبال ادامه سیاست‌های دونالد ترامپ در قبال ایران، اما با لحنی متفاوت است و بایدن نیز به دنبال طرح مسائل منطقه‌ای و موشکی در برجام جدید با ایران است.