غول‌های مخرب
فاطمه تنانی
افزایش ساختوساز در شهرها به ویژه کلان‌شهرهای ایران یکی از مشکلات تقریبا جدیدی است که شهر با آن روبه‌رو شده است. مشهد از جمله همین کلان‌شهرها است که افزایش جمعیت آن در دهه اخیر، منجر به گرایش افراد به فروش زمین و باغ‌هایشان و تبدیل آن به ساختمان‌های بلندمرتبه شده است. ساختوسازهای بی‌رویه فارغ از اینکه می‌تواند منجر به افزایش مهاجرت و به تبع آن بروز مشکلات اجتماعی به واسطه حضور غیرمتعارف جمعیت باشد تبعات زیست محیطی بسیاری را نیز به همراه خواهد آورد.
به گزارش روزنامه «صبح امروز» ساخت‌وسازها علاوه بر اینکه در بسیاری موارد به ویژه در شهر مشهد همراه با تخریب باغ‌ها و قطع درختان همراه بوده، مصرف میزان زیادی آب نیز به همراه خواهد داشت. از سوی دیگر عدم توجه به ویژگی‌های زیست محیطی شهر و مناطق، هموار کردن تپه‌ها و کوه‌ها، ساخت ساختمان‌های بلندمرتبه در مناطقی که در مسیر وزش باد قرار دارند مشکلات زیادی را برای شهر به همراه آورده است. از این رو با عادل سپهر دانشیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی گفت‌وگو کردیم تا به این پرسش پاسخ دهیم که آینده اکوسیستم مشهد با توجه به ساختوسازهای گسترده، تخریب باغ‌های درون شهری، مصرف زیاد آب برای ساختمان‌سازی و … به چه سمتی پیش خواهد رفت. آیا مشهد می‌تواند این حجم از بی‌توجه به محیط زیست را تاب آورد؟
متاسفانه در شهر مشهد اصولی بر پایه ساختوساز توسعه پایدار نداریم حتی برای ما به صورت معکوس ترجمه شده است
وی با بیان اینکه «توسعه یک شهر باید براساس تاب‌آوری و تحمل پذیری یک اکوسیستم یا یک منطقه اکولوژیک باشد» اظهار می‌کند: چنین توسعه‌ای پایدار نامیده می‌شود. درواقع می‌بایست در حد توان یک منطقه از آن بهره برد؛ چراکه پایه و اساس توسعه پایدار همین است. هر منطقه باید قابلیت و تناسب انجام یک پروژه را داشته باشد.
توسعه یک شهر باید متناسب با میزان تاب‌آوری آن باشد
این استاد دانشگاه خاطرنشان می‌کند: توسعه پایدار به منظور این است که بدانیم به طور مثال یک دریاچه تحمل احداث 10 سد را دارد و نباید 20 سد روی آن زده شود، این امر در مورد ساختوساز در شهر هم صدق می‌کند. درواقع باید شهر را براساس میزان تاب‌آوری توسعه داد. در شهر مشهد باید حریم مشخص شود به خاطر اینکه یک اکوسیستم باز محسوب می‌شود و شهروندان نباید بنا به علاقه و خواست خود ساختوساز انجام دهند. متاسفانه در شهر مشهد اصولی بر پایه ساختوساز توسعه پایدار نداریم حتی برای ما به صورت معکوس ترجمه شده است.
مشهد فاقد حریم است
این استاد دانشگاه با بیان اینکه «با گذشت نیم قرن هنوز شهرداری مشهد نمی‌تواند برای ساختوسازهای شهری به افراد نقشه حریم ارائه دهد، به همین دلیل است که پروژه‌هایی مثل کمربند جنوبی و بلوار نماز عملیاتی می‌شود» تشریح می‌کند: این ساخت‌وسازها به مرور زمان باعث می‌شود تمام روستاهای اطراف برای ساختوساز و به عنوان توسعه شهر مشهد است تخریب شوند؛ چراکه شهر فاقد حریم است و تا هرجایی که بخواهند پیش می‌روند.
سپهر توضیح می‌دهد: هر پروژه‌ای که دارای قابلیت‌هایی باشد لزوما مناسب عملیاتی شدن نیست؛ مثلا یک منطقه قابلیت ساخت فرودگاه دارد، ولی مناسب برای فرودگاه نیست. نکته اینجاست که در مشهد چیزی به عنوان تناسب اراضی وجود ندارد..
فقدان نقشه تناسب اراضی؛ مهمترین مشکل ساختوساز مشهد
وی در مورد «توسعه یک شهر اروپایی» خاطرنشان می‌کند: در یک شهر اروپایی وقتی می‌خواهند جایی را توسعه بدهند و یک برج 10 طبقه بسازند به آن‌ها نقشه 200 سال شهر داده شده و گفته می‌شود در این منطقه به دلیل رسوبات آبرفتی و شرایط اقلیمی و جهت باد و… نمی‌توانید برج بسازید، ولی در کل ایران برای تمام پروژه‌های شهرسازی چیزی به عنوان نقشه تناسب اراضی وجود ندارد. اصلاً در شهر مشهد نمی‌توانیم نظر بدهیم که کدام منطقه چطور توسعه پیدا کند و این یکی از بزرگترین مشکلات در بحث ساختوساز است.
بهره‌برداری از فضای شهری باید براساس تاب‌آوری و تحمل‌پذیری اکوسیستم آن منطقه باشد، که این امر توسعه پایدار نامیده می‌شود
به گفته این استاد دانشگاه برای توسعه یک پروژه تجاری در شهر مشهد به دلیل فقدان تاب‌آوری و تناسب اراضی شش‌های شهر را قطع می‌کنند و شروع به ساخت پروژه‌های چند هکتاری می‌کنند، غافل از اینکه باید 10 سال دیگر منابع آب این پروژه را تامین کنند، به طوریکه برخی از این پروژه‌های تجاری میزان مصرف آبشان به اندازه مصرف یک شهر کوچک در استان خراسان است. در این بین مسایل محیط زیستی بسیاری وجود دارد، اینها باید بر اساس توسعه پایدار و تناسب اراضی سنجش شود، اما متاسفانه به دلیل فقدان حریم و تناسب در توسعه نمیتوان توسعه پایدار داشته باشیم.
سپهر تشریح می‌کند: نتیجه چنین بی‌توجهی‌هایی بروز مشکلات محیط زیستی است و اینکه بعد از 10 سال ساختوساز و هزینه‌های میلیاردی به این نتیجه می‌رسیم که این پروژه‌ها فاقد قابلیت هستند و استاندارد نیستند و باید از طریق مناقصه آن را از شهر خارج کنیم تا جایی را که خراب کردیم دوباره آباد سازیم. وقتی پیوست‌های محیط زیستی وجود ندارد این کارها هر روز تکرار می‌شود و ضررهای زیانبار و بحران‌هایی به دنبال خواهد داشت.
وی در مورد بیابان‌زایی حاصل از توسعه فناوری بیان می‌کند: اگر درختان شهر مشهد را قطع کنیم باید در 10 سال آینده به طور پیوسته منتظر مسأله گرد‌و‌غبار و مشکلات تنفسی برای شهروندان باشیم. درواقع بی‌توجهی به اصول صحیح ساختوساز متناسب با ظرفیت محیط زیستی یک شهر در بلند مدت تأثیرات خود را نشان خواهد داد. درواقع ساختوسازهای غیر اصولی در شهرها به مرور زمان باعث ایجاد جزایر گرما می‌شود.
عادل سپهر با اشاره به راهکارهایی ساده برای نجات محیط زیست توضیح می‌دهد: برای ساختن پروژه‌ها باید سودها را در نظر بگیریم و براساس آن‌ها هدف را تعیین کنیم. باید به اصول توسعه پایدار و تناسب اراضی توجه شود و این مسأله تنها دست یک نهاد مثل شهرداری نیست درواقع اداره کل منابع طبیعی و وزارت نیرو و… در این کار دخیل هستند و باید مثل یک سیستم در کنار هم باشند. مثلا برای آلودگی شهر، هر نهادی مسئولیت را به نهاد دیگر واگذار می‌کند در صورتی که اینها از همدیگر جدا نیستند و باید کنار هم باشند تا بتوانند شهری با قابلیت‌های توسعه پایدار بسازند.
به گفته وی متاسفانه هر سازمانی راه خودش را می‌رود و با هم هماهنگ نیستند، مثل قضیه کشف‌رود که طول آن 300 کیلومتر است و فقط 27 کیلومتر آن دست شهرداری می‌باشد و بقیه آن در دست نهادهای دیگر است. شهرداری فقط کارهای محدوده خودش را انجام می‌دهد و متاسفانه با بقیه بخش‌ها هماهنگ نیست در صورتیکه باید همه جوابگوی آلودگی کشف‌رود باشند و هرکسی راه خودش را نرود. درواقع برای توسعه درست یک شهر همه باید تفکر سیستمی داشته باشند.