بحران قره باغ راه حل نظامی ندارد
علی روغنگران
سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه سه شنبه هفته گذشته به عنوان فرستاده ویژه جمهوری اسلامی ایران برای معرفی و تبیین طرح ابتکاری ایران در جهت پایان دادن به اختلافات جمهوری آذربایجان و ارمنستان در مناقشه قره باغ، سفری منطقه ای را از باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان شروع کرد که در ادامه به رایزنی با مقامات روسی منجر و روز جمعه به دیدار با مسئولین ارمنستان و در نهایت سفر به ترکیه ختم شد. بعد از ارائه طرح آتش بس در منطقه قره‌باغ از سوی ایران، محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه، این طرح را حرکت به سمت حل و فصل این درگیری و خروج نیرو‌های اشغالگر از مناطق اشغالی دانست. وزیر امور خارجه با تبیین اهداف سفر منطقه‌ای معاون سیاسی وزارت خارجه و طرح ایران برای صلح در قره باغ، اظهار داشت: “آقای عراقچی با طرحی که در کشورمان درباره آن بحث شده و مورد تایید مراجع ذی ربط قرار گرفته بود، به این سفر رفت و پس از آن که از منطقه مرزی بازدید کرد، در باکو با مقامات مختلف به ویژه با رئیس جمهور؛ در روسیه با مقامات وزارت خارجه این کشور، در ایروان با مقامات مختلف به ویژه نخست وزیر ارمنستان و در ترکیه با همتای خود مذاکرات بسیار خوبی داشت و طرح ایران را ارائه کرد.”
ظریف تاکید کرد: “از نکات مهم طرح کشورمان این است که فقط مربوط به آتش بس موقت نیست، بلکه حرکت به سمت حل و فصل درگیری‌ها براساس چارچوبی است که با اعلام تعهد دو طرف به مجموعه‌ای از اصول آغاز می‌شود و بعد با اقداماتی به ویژه خروج نیرو‌های اشغالگر از همه مناطق اشغالی ادامه می‌یابد.”
وی تضمین حقوق مردم، ایجاد راه‌های ارتباطی، نظارت کشور‌های منطقه بر روند اجرای طرح و مسائلی از این قبیل را از دیگر اجزای طرح صلح جمهوری اسلامی ایران برای برقراری صلح در منطقه قره باغ برشمرد و گفت: “منتظریم که مقامات آذربایجان و ارمنستان و نیز دوستان روس و ترک ما، دیدگاهشان را درباره این طرح ارائه دهند.”
طرح کشورمان واقع بینانه است و می‌تواند موثر واقع شود. از سویی هر دو کشور درگیر نیز با توجه به تلفاتی که تا به حال متحمل شده اند مایل به آتش بس هستند، اما در این بین برخی از طرف‌های دیگر در این مناقشه از جمله ترکیه و رژیم صهیونیستی نمی‌خواهند این موضوع فروکش کند، چرا که نفعشان در این است که بحران همچنان ادامه پیدا کند
رئیس دستگاه دیپلماسی درباره حضور نیرو‌های تروریستی در منطقه قره باغ گفت: “ما حتما تاکید کردیم که این اقدام به صلاح هیچ کس نیست. در مذاکرات و قبل از مذاکرات این را به اطلاع مقامات دو کشور آذربایجان و ارمنستان همینطور روسیه و ترکیه رساندیم که ایران چنین چیزی را تحمل نخواهد کرد.”
با توجه به اینکه بیش از یک ماه است که در این منطقه بین آذربایجان و ارمنستان درگیری است، برخی از کشور‌ها از جمله ایران و روسیه تحمل نخواهند کرد که چنین وضعیتی ادامه پیدا کند. بر همین اساس، به نظر می‌رسد با مذاکرات و رایزنی‌هایی که انجام شده، این طرح آتش بس به موفقیت دست پیدا کند. روسیه نیز یک طرح مشابه ارائه کرده بود، که اجرایی نیز شد، اما دو طرف این مخاصمه به آن پایبند نبوده و آن را نقض کردند، ولی به نظر می رسد طرح کشورمان کاملتر از روسیه باشد. این طرح واقع بینانه است و می‌تواند موثر واقع شود. از سویی هر دو کشور درگیر نیز با توجه به تلفاتی که تا به حال متحمل شده اند، مایل به آتش بس هستند، اما در این بین برخی از طرف‌های دیگر در این مناقشه از جمله ترکیه و رژیم صهیونیستی نمی‌خواهند این موضوع فروکش کند، چرا که نفعشان در این است که بحران همچنان ادامه پیدا کند. بر اساس این طرح ارمنستان بخش‌هایی از قره باغ را تخلیه خواهد کرد، اما در مقابل بخش‌هایی دیگر در همان اطراف به این کشور داده خواهد شد. در این راستا مذاکرات در جریان است و باید دید که نتیجه قطعی چه زمانی حصول خواهد شد. این در حالیست که به طور قطع می‌توان گفت؛ بحران قره‌باغ راه حل نظامی ندارد و تنها به وسیله گفتگو و ابتکارات دیپلماتیک است که می‌توان این بحران را حل کرد. با حضور ترکیه در آذربایجان، بحران قره‌باغ به اینجا کشیده شد. به طور کلی می‌توان گفت، اردوغان از حضور در این منطقه چهار هدف عمده را دنبال می‌کند، اول اینکه آذربایجان را به عنوان حیات خلوت خود انتخاب کرده و می‌خواهد این پایگاه را همچنان حفظ کند و بر نفوذ منطقه‌ای خود نیز بیافزاید، از سوی دیگر با دمیدن در مسائل قومیتی و مطرح کردن بحث پان ترکیسم، اردوغان به دنبال احیای نو عثمانگری است و این منازعه را محمل خوبی برای دنبال کردن اهداف توسعه طلبانه خود یافته است. دوم اینکه ترکیه با توجه به دخالتی که در بحران سوریه طی این چند سال انجام داده، گروه‌های تروریستی را برای خود ایجاد کرده که می‌خواهد این نیرو‌ها را از سوریه خارج کند، جنگ قره‌باغ این فرصت را فراهم کرد تا اردوغان این نیرو‌ها را به منطقه بیاورد، حال اگر طرح آتش بس به نتیجه برسد، تمام برنامه‌های ترکیه بهم خواهد خورد. این کشور به دنبال آن است که تروریست‌ها را به مناطق دیگری همانند چچن گسیل کند تا بتواند از آن‌ها نیز در این چنین مناطقی استفاده کند. بنابراین اردوغان از حضور در این منطقه اهداف بسیار زیادی را در سر می‌پروراند. هدف سوم ترکیه نیز مهار نفوذ منطقه‌ای ایران است. با توجه به اینکه بین دو کشور همواره رقابت وجود داشته اردوغان می‌خواهد از طریق حضور در منطقه قره‌باغ به کشورمان نیز فشار وارد کند، اما به طور قطع اردوغان در این ایده خود شکست خواهد خورد. هدف چهارم ترکیه نیز تضعیف جایگاه رژیم صهیونیستی در آذربایجان است، ترکیه می‌خواهد این کشور را کاملا در کنترل خود داشته باشد، با توجه به اینکه این رژیم در آذربایجان دارای پایگاه نظامی است، ترکیه می‌خواهد حضور اسرائیل را کم رنگ‌تر کند و حضور خود را تثبیت نماید. بدون شک ایران نیز حضور رژیم صهیونیستی در مرز‌های شمال خود را تحمل نخواهد کرد. کشورمان بار‌ها به مقامات دولت باکو اعلام کرده، که اجازه حضور نظامیان صهیونیست را در اطراف مرز‌های ایران نمی‌دهند. حال این منازعه این فرصت را در اختیار رژیم صهیونیستی قرار داده که بخواهد از این مسئله استفاده کند، اما با توجه به این ابتکار دیپلماتیک کشورمان، به طور قطع به زودی شرایط آتش بس پایدار بین آذربایجان و ارمنستان فراهم خواهد شد و نیرو‌های خارجی باید این منطقه را ترک کنند.