واقعی‌تر از مجازی
مریم اصغری
همه ما روزانه ساعت‌های زیادی را در صفحات مجازی حضور داریم و به هر بهانه‌ای گوشی موبایل در دست، زمان‌مان را می‌گذرانیم. درواقع موبایل‌ها و صفحات مجازی به بخش جدایی ناپذیری از زندگی قشر عظیمی از جامعه تبدیل شده است که هم تبعات مثبت را در پی دارد و هم می‌تواند مخرب باشد. بنابراین کتمان نشدنی است که با گسترش کاربردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در زندگی نسل جدید، ابزارهای اینترنتی را به راحتی بپذیریم و از امکانات آن برای روابط متقابل، مذاکره، ارسال دیتا، کار و به طور کلی ارتباط دو سویه استقبال کنیم.
این روزها شبکه‌های اجتماعی مجازی، علاوه بر اینکه مرجع تامین سطحی بسیاری از نیازهای فرهنگی، اجتماعی، علمی و… هستند، این امکان را برای اعضا فراهم می‌کنند که همزمان با انجام سایر فعالیت‌های روزانه، زندگی مجازی دیگری را نیز برای خود تعریف و مدیریت کنند.
مایکل درین جامعه‌شناس انگلیسی، شبکه‌های اجتماعی آنلاین را تاثیرگذارترین پدیده قرن می‌داند. این پدیده تا حدی در سطح جامعه رشد کرده که وقتی بیشتر مردم، اصطلاح اجتماعی (Social) را می‌شنوند، ناخودآگاه یاد شبکه‌های اجتماعی آنلاین می‌افتند.
جذابیت شبکه‌های اجتماعی مجازی از یک سو و سهولت فعالیت از سوی دیگر، سبب می‌شود تا رابطه میان عضویت و حضور در این شبکه‌ها با تغییرات سبک زندگی که به واسطه آن ایجاد می‌شود به یک پژوهش جدی برای پژوهشگران عرصه فرهنگ و ارتباطات تبدیل شود.
رسانههای مجازی؛ جزئی از کل زندگی
یک جامعه شناس در مقاله‌ای علمی پژوهشی با اشاره به تاثیر شبکه‌های اجتماعی مجازی بر سبک زندگی مطرح می‌کند: برای بسیاری از کاربران، بخصوص نسل جدید – که به طور کامل از طریق شبکه‌ها با یکدیگر در ارتباط هستند – شبکه‌های اجتماعی نه فقط راهی برای برقرای تماس، بلکه یک روش زندگی است. شبکه‌های اجتماعی بیشتر از آن که متعلق به دنیای دیجیتال باشد، به جامعه انسانی تعلق دارد و استفاده از آن شیوه و سبک زندگی بسیاری از کاربران این شبکه‌ها را تغییر داده است. زیرا این شبکه‌ها صرفا انتقال‌‌دهنده پیام نیستند؛ بلکه یک فضای جدید برای زیستن هستند.
الطافی: این شبکه‌های می‌توانند بر ادبیات افراد جامعه تأثیر بگذارند. همچنین شبکه‌های اجتماعی تأثیرات دیگری از جمله تغییر سبک ازدواج، از بین رفتن قبح ارتباط با جنس مخالف، دوستی‌ها و رواج ازدواج اینترنتی دارند تا جایی که درصد قابل توجهی از افراد اذعان کردند که به دنبال یافتن شریکی از جنس مخالف در فضای مجازی هستند
هادی الطافی ادامه می‌دهد: رسانههای اجتماعی محبوب‌ترین بخش‌های فضای مجازی برای استفاده عموم هستند. از کودکان و نوجوانان گرفته تا مادر بزرگ‌ها، مدارس، شرکت‌های دولتی، انجمن‌های خیریه، برندهای تجاری و… سعی می‌کنند در رسانههای اجتماعی حضور پیدا کرده و ضمن تولید محتوا، برای خود مخاطبان ثابتی دست و پا کنند. دلایل و نیازهای متنوع کاربران روز به روز بر رشد و دامنه گسترش رسانههای اجتماعی می‌افزاید. کاربران گوناگون در سطوح مختلف سنی، تحصیلی، فرهنگی و با جنسیت، نژاد و زبان‌های متفاوت بر حسب علائق، اهداف، دلایل و نیازهای خود، طیف وسیعی از محتوا را تولید و یا بازنشر می‌کنند. در نتیجه استفاده و وابستگی به رسانههای اجتماعی رشدی روز افزون داشته و در زندگی کاربر جایگاه مشخصی پیدا خواهد کرد و پس از مدتی جزئی از سبک زندگی فردی و جمعی افراد جامعه خواهد شد.
وی با اشاره به اینکه «شبکه‌های اجتماعی تغییرات بنیادین در سبک زندگی و فرهنگ جوامع مختلف ایجاد می‌کنند» می‌افزاید: این شبکه‌های می‌توانند بر ادبیات افراد جامعه تأثیر بگذارند. همچنین شبکه‌های اجتماعی تأثیرات دیگری از جمله تغییر سبک ازدواج، از بین رفتن قبح ارتباط با جنس مخالف، دوستی‌ها و رواج ازدواج اینترنتی دارند تا جایی که درصد قابل توجهی از افراد اذعان کردند که به دنبال یافتن شریکی از جنس مخالف در فضای مجازی هستند.
عصر دیجیتال؛ سازنده دنیای مجازی
علی صابری عضو انجمن سواد رسانه‌ای ایران، در گفت و گو با خبرگزاری فارس، با اشاره به تحول و رشد در دانش، اظهار داشت: تحول و رشد در دانش، تفکر و رفتار انسان‌ها سبب توسعه فناوری و شکل‌گیری ساختارهای ارتباطی و تعاملی جدیدی شده است؛ فرآیندی که همسو با داشتن ابزارها و امکانات پیشرفته با تاثیرگذاری بر تفکر و سبک زندگی سبب ایجاد محیطی با ساختاری متفاوت شده است.
وی ادامه داد: جهان دیجیتالی بر مبنای مؤلفه‌های پیشرفت تکنولوژی محصول این تغییرات و دگردیسی است، جهان مجازی که در گذر تحول و توسعه است، محیطی که به دلیل تنوع و گسترد‌گی خدمات و امکانات فراتر از تکنولوژی به عاملی مؤثر در سبک زندگی انسان‌ها و شکل گیری ساختارهای اجتماعی تبدیل شده است.
عضو انجمن سواد رسانه‌ای ایران تصریح کرد: عصر دیجیتال، سازنده دنیایی به نام دنیای مجازی و شکل دهنده فرهنگی تحت عنوان فرهنگ مجازی شده است. عصر دیجیتال تعریف و اصطلاحی برای جهان متحول شده با تکنولوژی است؛ جهانی پیشرفته با دامنه گسترده‌ای از خدمات و امکانات و تحولات که نوعی از زندگی با ساختاری متفاوت بر مبنای تکنولوژی را تعریف می‌کند.
صابری اظهار داشت: زندگی مجازی زندگی بر بستر و محیطی با محصولات عصر دیجیتال است؛ زندگی در محیطی هوشمند که نیازمند سواد دیجیتالی است، فرهنگی که زندگی مجازی سالم و موفق را سبب شود که اگر سواد مدیریت تحولات عصر دیجیتال وجود نداشته باشد و اگر جامعه بسترسازی استاندارد فضای مجازی را در بخش‌های مختلف مهندسی شده اجرایی نکند، ارتباطات، تعاملات و محتواها در دنیای مجازی سطح مطلوبی نخواهند داشت و در نهایت فرهنگ مجازی ناسالم شکل خواهد گرفت.
همسو بودن با روند جهانی برای مصون ماندن از آسیب‌ها
وی ادامه داد: زمانی که فرهنگ مجازی ناسالم شکل می‌گیرد، فرآیندی سبب می‌شود تا انسان‌ها و جوامع نتوانند از مزایای عصر دیجیتال بهره‌مند شوند و این یعنی اهمیت داشتن فرهنگ مجازی برای هر فرد و جامعه در عصر دیجیتال؛ یعنی بیان این مهم که زندگی سالم و رشدیافته در دنیای مجازی نیازمند داشتن فرهنگ مجازی است.
صابری: برای سبک زندگی مجازی استاندارد، نیازمند فرهنگ و الگویی هستیم که راهنمای زندگی مجازی ما باشد؛ فرهنگی بر مبنای دانش و اخلاق فرهنگی که هر کاربر را ملزم به رعایت اصول جامعه سالم مجازی کند
عضو انجمن سواد رسانه‌ای ایران خاطرنشان کرد: عدم همسویی با تحولات عصر دیجیتال و نداشتن فرهنگ سالم مجازی سبب خواهد شد فضای مجازی محیطی غیر استاندارد و آسیب‌زا شود، از این نظر است که ارتقای فرهنگ مجازی منطبق با اصول تعریف شده باید مورد توجه و برنامه‌ریزی قرار گیرد و باید برای رسیدن به سواد فضای مجازی، داشتن جامعه مجازی مفید و سالم و داشتن فرهنگ ارتباطی و تعاملی در دنیای مجازی اقدام شود.
وی یادآور شد: شاخص‌هایی چون پیشرفت، امنیت، سلامت و موفقیت فرد و جامعه در عصر دیجیتال، منوط به داشتن الگوی ارتباطی و تعاملی تعریف شده به داشتن فرهنگ مجازی سالم و رشدیافته است؛ فضای مجازی محیط زندگی مجازی انسان‌ها است و هر فرد و جامعه‌ای برای درست زندگی کردن و برای تعامل سالم و سازنده با جهان دیجیتال، نیازمند داشتن فرهنگ مجازی سواد محور است.
صابری اظهار داشت: چنانچه بخواهیم از تکنولوژی و پیشرفت درست بهره‌مند شویم، باید همسویی مطلوبی با روند جهانی تحول داشته باشیم تا از آسیب‌های عدم مدیریت تکنولوژی مصون بمانیم.
وی افزود: برای سبک زندگی مجازی استاندارد، نیازمند فرهنگ و الگویی هستیم که راهنمای زندگی مجازی ما باشد؛ فرهنگی بر مبنای دانش و اخلاق فرهنگی که هر کاربر را ملزم به رعایت اصول جامعه سالم مجازی کند. فرهنگی که فضای مجازی را به ما یاد بدهد تا هر کاربر و جامعه‌ای محیط مجازی استانداردی داشته باشد.
فرهنگ مجازی؛ الگویی جامعه برای توسعه فضای مجازی
عضو انجمن سواد رسانه‌ای ایران تصریح کرد: آموزش فضای مجازی، تولید و انتشار محتواهای سالم و مفید، مدیریت شیوه خدمات دهی پلتفرم‌های مجازی، قوانین و برنامه‌های مدیریت و بومی سازی فضای مجازی، ارتقای فرهنگ سواد رسانه ای، هوشمندسازی و الکترونیکی شدن خدمات و ارتباطات، توسعه نهادهای فعال در فضای مجازی، حمایت از متخصصین و پژوهشگران فضای مجازی، پرورش اخلاق مجازی، مدیریت و توسعه خدمات دهی رسانه‌ها، همسویی نهادهای جامعه با الگوهای استاندارد فضای مجازی، مدیریت فناوری و … هر کدام در شکل‌گیری فرهنگ مجازی سالم و رشدیافته نقش اساسی دارند.
وی بیان کرد: برای ایجاد فرهنگ مجازی منطبق با شاخص‌های استاندارد توسعه، باید همه اجزای مؤثر در فرآیند تخصصی بسترسازی شوند. جامعه مجازی موفق با فرهنگ مجازی سالم و تاثیرگذار زمانی شکل خواهد گرفت که همه مولفه‌های موثر منطبق با اصول جامعه مجازی استاندارد برنامه‌ریزی شده عمل کنند.
صابری اظهار داشت: زمانی که مبانی و ساختار در محیط مجازی هر جامعه مبنایی اصولی داشته باشد، فرهنگ مجازی سالم و رشدیافته شکل خواهد گرفت و سیستم جامعه محیط و امکانات مطلوب مجازی را خواهد داشت. بستری که می‌تواند جامعه را از هر لحاظ موفق و پیشرفته کند. این محیط مطلوب و این نتیجه ایده آل محصول اقدامات همه جانبه دانش محور است که باید متعهدانه و متخصصانه برای تحقق آن اقدام شود.
وی یادآور شد: برای نهادینه سازی فرهنگ سالم مجازی و برای مصون ماندن از آسیب‌های فضای مجازی ناسالم همه اجزای جامعه مجازی باید مسئولانه اقدام کنند. مسئولیتی که باید برای هر عضو دنیای مجازی تعریف و تفهیم شود.
عضو انجمن سواد رسانه ای ایران تصریح کرد: فرهنگ مجازی الگویی جامع برای سالم‌سازی و توسعه فضای مجازی در عصر دیجیتال است، برای مدیریت فناوری تا روند دگردیسی دیجیتالی اصولی بسترسازی شود؛ سواد دیجیتالی ارتقا یابد و دنیای مجازی دارای مدل استاندارد ارتباطی و تعاملی بر مبنای اصول تعریف شده شود و محتواها، اپلیکیشن‌ها و ابزارهای هوشمند سالم و مفید ارائه شوند تا جامعه مجازی استاندارد تحقق یابد، سبک زندگی دیجیتالی سالم شکل بگیرد و هر عضو جامعه مجازی کاربری با فرهنگ مجازی شود.