پیامدهای طلاقی که در 2018 ثبت شده است
علی روغنگران
روز سه شنبه گذشته ضربه دیگری بر دیپلماسی کاخ سفید در نیویورک وارد شد و رئیس دوره‌ای شورای امنیت به دلیل گستردگی مخالفت‌ها و نبود اجماع در این نهاد با درخواست ایالات متحده آمریکا برای فعالسازی مکانیسم ماشه و بازگرداندن همه تحریم‌های پیشین سازمان ملل علیه ایران مخالفت کرد. در این روز شورای امنیت جلسه‌ای با هدف بررسی اوضاع خاورمیانه از جمله فلسطین برگزار کرد. در این جلسه که به شکل ویدئوکنفرانس برگزار شد، نمایندگان روسیه و چین در سازمان ملل نظر “دیان تریانسیاه دجانی”، نماینده اندونزی در سازمان ملل و رئیس دوره‌ای شورای امنیت، را درباره درخواست آمریکا در خصوص فعال سازی مکانسیم ماشه جویا شدند. نمایندگان روسیه و چین در حین سوال از دجانی، بار دیگر به شدت با درخواست آمریکا برای فعال سازی مکانیسم ماشه مخالفت کردند. دجانی هم در پاسخ به آنها اعلام کرد که او «در موقعیتی نیست که اقدام بیشتری انجام دهد. چون در شورا اجماع وجود ندارد.»
پاسخ دجانی که به معنای رد درخواست آمریکاست، ضربه دیگری به تلاش‌های این کشور برای بازگرداندن تحریم‌های بین المللی علیه ایران بود. بعد از اعلام موضع رئیس شورای امنیت، حالا کار آمریکا برای به راه انداختن سازوکار ماشه سخت‌تر شد. طبق بند‌های قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل، که برجام را تایید کرد، فعال شدن مکانیسم ماشه در شورای امنیت 30 روز طول می‌کشد. اگر یکی از کشور‌های عضو برجام شکایت یا اخطاریه‌ای پیرامون «عدم پایبندی اساسی» ایران به شورای امنیت ارائه دهد، ظرف 30 روز از زمان دریافت اخطاریه، یکی از کشور‌های عضو شورای امنیت باید قطعنامه‌ای درباره «ادامه لغو تحریم های» ایران ارائه کند. اما اگر تا آن زمان هیچ کشوری از اعضا چنین قطعنامه‌ای را ارائه نکرد، رئیس شورا موظف است که این قطعنامه را برای رای گیری ارائه کند. اما حالا با مخالفت رئیس شورای امنیت، نبرد دیپلماتیک آمریکا علیه ایران در شورای امنیت وارد فاز پیچیده تری شد. 13 عضو از 15 عضو شورای امنیت با درخواست آمریکا برای فعال سازی مکانیسم ماشه مخالفت کرده اند و حالا با مخالفت رئیس شورا با درخواست آمریکا، این کشور برای فعال سازی مکانیسم ماشه چند راه دارد که آسان‌ترین آن متقاعد کردن جمهوری دومینیکن به ارائه قطعنامه است. دومینیکن تنها کشوری بود که در رای گیری اخیر شورای امنیت درباره قطعنامه آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی – در کنار آمریکا- رای مثبت داد. همچنین، در حالی که همه اعضا به جز آمریکا با درخواست آمریکا برای فعال سازی مخالفت کرده اند، دومینیکن سکوت اختیار کرده و موضع خود را اعلام نمی‌کند. این امر باعث مطرح شدن گمانه‌هایی درباره ارائه قطعنامه تمدید لغو تحریم‌ها از سوی دومینیکن شده است. علاوه بر دومینیکن، آمریکا به کشور دیگری نیز چشم دوخته است. امروز آخرین روز ماه آگوست است و ریاست دوره ای اندونزی بر شورای امنیت تمام می‌شود. ریاست این شورا از فردا سه شنبه در ماه سرنوشت‌ساز سپتامبر به کشور نیجر محول خواهد شد. گزارش‌های رسانه‌ای حاکی از این است که آمریکا به نیجر فشار می‌آورد تا به هنگام به عهده گرفتن ریاست شورای امنیت، قطعنامه‌ای درباره ادامه لغو تحریم‌های ایران ارائه کند تا آمریکا با وتوی آن بتواند تمام تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را دوباره برقرار کند. آمریکایی ها از چندی پیش برای همراه کردن نیجر با خودشان اقدام کرده اند. حدود یک هفته پیش، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، با “عبدو اباری”، سفیر نیجر در سازمان ملل، دیدار کرد و درباره ایران با وی گفتگو کرد. بعد از این گفتگو، پمپئو در توئیتی نوشت: «خوشحالم که به سفیر عبدو اباری به مناسبت ریاست آینده نیجر بر شورای امنیت سازمان ملل در سپتامبر تبریک بگویم. ما چشم به راه همکاری با نیجر به عنوان رئیس شورای امنیت هستیم تا تضمین کنیم که شورا قطعنامه 2231 را اجرا می‌کند و ایران را برای اقداماتش مسئول نگه می‌دارد.»
* محمدجواد ظریف در توئیتی نوشت: «پس از آنکه [تلاش‌های] ایالات متحده آمریکا سه مرتبه از سوی شورای امنیت رد شد، این کشور اکنون تهدید به “تحریم هر شخص و هر موجودیتی که بین آمریکا” و “اسنپ‌بک آن” فاصله ایجاد کند، کرده است. روشن است که آنها [دولتمردان آمریکا] نه فهمی نسبت به “حقوق” دارند و نه از ملل متحد چیزی می‌دانند. شاید این یک مثال برای آنها روشن کند: شما سال 2018 از برجام طلاق گرفتید. قرار داشتن نام شما در سند ازدواج بی معناست»
پس از نیجر قرار است روسیه ریاست شورا را بر عهده گیرد. به عبارت دیگر در ماه اکتبر و همزمان با دوره رفع تحریم تسلیحاتی ایران (هجدهم اکتبر مقارن با 27 مهر ماه) یکی از دو مخالف اصلی سیاست‌های یکجانبه آمریکا، ریاست شورای امنیت را برعهده می‌گیرد. دولت آمریکا به شدت تلاش می‌کند تا قبل از آغاز ریاست دوره‌ای روسیه بر شورای امنیت موضوع تحریم ایران را به سرانجام برساند. اما اگر نیجر و دومینیکن هم به آمریکا پشت کنند، کاخ سفید برای فعال سازی مکانیسم ماشه واقعا گزینه‌های سختی را در پیش خواهد داشت. یک سناریو که توسط برخی محافل دیپلماتیک مطرح شده، این است که آمریکا قطعنامه‌ای ارائه کند و قطعنامه خودش را وتو کند که این کار مرسوم نیست و به احتمال زیاد با مخالفت تند سایر اعضا مواجه خواهد شد خصوصا که آنها اساسا آمریکا را از نظر حقوقی فاقد صلاحیت ارائه قطعنامه می‌دانند، چون از برجام خارج شده است. البته احتمال دیگری نیز مطرح است که از اظهارات مقامات آمریکایی می‌توان آن را استنباط کرد؛ و آن اینکه بعد از گذشت 30 روز حتی اگر قطعنامه‌ای هم ارائه نشود، آمریکا رسما اعلام خواهد کرد که تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران مجددا برقرار شده اند. در چنین حالتی نوعی شکاف بی سابقه حقوقی و دیپلماتیک به وجود خواهد آمد. از یک طرف، آمریکا فرض می‌کند که تحریم‌های بین المللی مجددا بازگشته اند و از طرف دیگر، سایر کشور‌ها فرض خواهند کرد که این تحریم‌ها بازنگشته اند. اما اینکه آیا در چنین حالتی کشور‌ها زیر فشار آمریکا و تهدیداتش به تنبیه اقتصادی آن ها، تحریم‌ها را اجرا خواهند کرد یا خیر، هنوز معلوم نیست. در همین خصوص، مجید تخت‌روانچی سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل در نیویورک در صفحه توئیترش درباره تفسیر ایالات متحده آمریکا از روند بازگشت تحریم‌ها علیه ایران نوشت: «تحقیر حقوق بین‌الملل از سوی آمریکا به پایین‌ترین سطح خود رسیده است.»
تخت‌روانچی خاطرنشان کرد: «آمریکا ناقض برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) و قطعنامه 2231 است؛ عمدا به غلط قطعنامه 2231 را تفسیر و اعضای سازمان ملل – از جمله نزدیک‌ترین متحدانش – را به خاطر ایستادگی در مقابل زورگویی تهدید می‌کند.»
وی با ذکر این نکته که «یکجانبه‌گرایی آمریکا، سازمان ملل را تضعیف می‌کند»، اظهار داشت: «اقتدار شورای امنیت در خطر است.»
مایک پامپئو، وزیر خارجه آمریکا اخیرا در اظهاراتی عنوان کرد که تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران از نیمه شب 20 سپتامبر (30 شهریور) به وقت گرینویچ احیا خواهند شد. وزیر خارجه آمریکا در توئیتی تفسیر کشورش از روند بازگشت تحریم‌ها علیه ایران را اینطور شرح داد: «چنانچه هر یک از اعضای شورای امنیت قطعنامه‌ای را برای ادامه رفع تحریم‌ها ارائه کند، آمریکا با آن مخالفت خواهد کرد. چنانچه قطعنامه‌ای ارائه نشود، تحریم‌ها علیه ایران روز 20 سپتامبر بازخواهند گشت. قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل اینگونه عمل می‌کند.»
در همین خصوص نیز محمدجواد ظریف در توئیتی نوشت: «پس از آنکه [تلاش‌های] ایالات متحده آمریکا سه مرتبه از سوی شورای امنیت رد شد، این کشور اکنون تهدید به “تحریم هر شخص و هر موجودیتی که بین آمریکا” و “اسنپ‌بک آن” فاصله ایجاد کند، کرده است. روشن است که آنها [دولتمردان آمریکا] نه فهمی نسبت به “حقوق” دارند و نه از ملل متحد چیزی می‌دانند. شاید این یک مثال برای آنها روشن کند: شما سال 2018 از برجام طلاق گرفتید. قرار داشتن نام شما در سند ازدواج بی معناست.»