«با من هم صحبت شو»؛ دامی پنهان در انتظار افراد
حمیده طاهری
بگ‌راند: هشت‌ومین گزارش از پرونده «زنان، خانواده و جمعیت»
در گزارشهای قبلی این روزنامه به بررسی وضعیت دستمزد زنان در مشاغل خصوصی، چرایی عدم ازدواج جوانان، چرایی کاهش جمعیت و نرخ باروری، نقش خانواده در تربیت فرزند و سرنوشت کودکان رهاشده و بدسرپرست، تشریح مفهوم دقیق همسرآزاری، وضعیت فراکسیون زنان مجلس و تناقض‌های موجود در لایه حمایت از خانواده پرداختیم.
نرم‌افزارها و ربات‌های تلگرامی دوست‌یابی از جمله برنامه‌های متنوعی هستند که افراد برای پاسخ به نیاز تنهایی و ایجاد ارتباطی تازه و مناسب در آن‌ها عضو می‌شوند. این برنامه‌ها با هدف ایجاد ارتباط عاشقانه و عاطفی تا ملاقات با یک غریبه در نزدیکی ما طراحی شده‌اند. با این حال آنچه که اهمیت بسیار زیادی دارد آسیب‌ها و پیامدهای منفی این برنامه‌ها بر روابط اجتماعی است.
به گزارش روزنامه «صبح امروز» شاید تا به حال برای شما هم پیش آمده باشد که دوستانتان شما را به ربات‌های تلگرامی دوست‌یابی مانند «ملوگراپ»، «تب‌و‌گرام» و… دعوت کرده باشند یا زمانی که به پروکسی متصل می‌شوید لینک دعوت این ربات‌ها برایتان آمده باشد.
اما روش کار این ربات‌ها به چه صورت است و چگونه افراد را با هم آشنا می‌سازد؟ برای اطمینان از صحت این قضیه در تعدادی از ربات‌های تلگرامی دوست‌یابی عضو می‌شوم. برای شروع کار ربات ابتدا باید گزینه استارت را بزنید و سپس در کانال‌هایی که برایتان مشخص کرده، عضو شوید. وقتی عضویت شما در کانال‌های خواسته شده، تأیید شد از شما درخواست می‌شود برای تکمیل پروفایل خود اقدام کنید.
در این مرحله بیوگرافی خود مانند اسم، شهر، استان، سن، عکس پروفایل و محل دقیق زندگی را در قالب «مکان‌یاب» وارد می‌کنید. اگر سکه کافی نداشته باشد تنها شانس شما این است که از گزینه جستجوی شانسی استفاده کنید. بعد از چند ثانیه ربات پیام می‌دهد «وصلت کردم به مخاطب، سلام کن» اگر اطلاعات را کامل وارد کرده باشید ربات شما را به افراد نزدیک‌تان وصل کرده و در این مرحله گفت‌وگویتان آغاز می‌شود.
کاربران ربات‌های دوست‌یابی بیشتر چه کسانی هستند؟
عمده افرادی که در این ربات‌ها عضو شده‌اند اکثرا افرادی هستند که احساس تنهایی می‌کنند و هدفشان پرکردن اوقات فراغت یا درد و دل کردن با یک فرد ناشناس است، عده‌ی‌کمتری هم به دلیل محدودیت‌ها و مشکلات خانوادگی دنبال جایی برای رفع خلأهای عاطفی‌شان هستند، اما متأسفانه تعداد قابل توجهی دنبال رابطه‌های نامشروع و یا عقدهای موقت‌اند. این افراد سودجو ابتدا با لحن‌های مختلفی که بتواند مخاطب را اقناع کند شروع به پیام دادن کرده و درخواست عکس می‌کنند. اگر عکس شما را پسندیدند برای ارتباط و آشنایی بیشتر، آیدی تلگرام و شماره تماس‌تان را تقاضا می‌کنند.
البته در این میان بعضی افراد بدون هیچ مقدمه‌ای درخواست‌هایی مبنی بر برقراری رابطه جنسی و موارد دیگری از این دست، را مطرح می‌کنند. این ربات‌های دوست یابی علاوه بر فرصت‌هایی که در برابر شما قرار می‌دهند، می‌توانند اثرات ناخواسته‌ای را به همراه داشته باشند که این موضوع حتی می‌تواند منجر به احساس تنهایی و در نهایت افسردگی در دراز مدت گردد.
اما موضوع نگران‌کننده این است که هیچ نهادی بر روی ربات‌های تلگرامی نظارت ندارد و اینگونه ارتباط‌های غیر اصولی مخصوصاً برای نوجوانان و کسانی که در معرض آسیب هستند تأثیرات منفی زیادی را به همراه دارد، اما نباید از این نکته غافل شد که سن کاربران این ربات‌ها متفاوت است و به نوعی تهدید جدی برای تمامی افراد جامعه محسوب می‌شود.
ربات‌های دوست‌یابی تلگرامی تنوع‌طلبی، ازدواج موقت و روابط آزاد را ترویج می‌کنند
غلامحسین حقدادی، معاون امور اجتماعی بهزیستی خراسان رضوی در این رابطه شرح می‌دهد: ربات‌های دوست‌یابی فضای ازدواج سالم را به سمت ازدواج موقت، تنوع طلبی، روابط آزاد می‌کشاند و به نوعی افراد را ارضاء موقت می‌کنند. متأسفانه در شرایطی که تعداد زیادی جوان آماده برای ازدواج داریم وجود این مدل فضاهای مسمومی که هیچ متولی ندارند بنیان خانواده را بیشتر نابود می‌کند.
شناخت آسیب‌های اجتماعی ناشی از ربات‌های دوست‌یابی و ارتباطات غیر اصولی باعث شد دیدگاه اجتماعی و تأثیراتی که بر ساخت اجتماعی جامعه می‌گذارد را بررسی کنیم. در این ندا رضوی‌زاده، استادیار جامعه‌شناسی جهاد دانشگاهی مشهد با بیان اینکه «به گمانم ما اول باید مسئله را به درستی فهم و تعریف کنیم» تشریح می‌کند: فناوری‌های آنلاین و زیرمجموعه‌های آن، از جمله شبکه‌های اجتماعی، ربات‌ها و …، اگرچه «دنیای مجازی» نامیده می‌شوند، اما امروز بخشی از زندگی حقیقی ما را تشکیل می‌دهند. بنابراین لازم است تصریح کنیم که حتی اگر آسیب‌هایی در استفاده از این فناوری‌ها وجود داشته باشد، عملا امکان حذف یا کنترل وسیع آن‌ها در بلندمدت تقریبا وجود ندارد.
حقدادی: ربات‌های دوست‌یابی فضای ازدواج سالم را به سمت ازدواج موقت، تنوع‌طلبی، روابط آزاد می‌کشاند و به نوعی افراد را ارضاء موقت می‌کنند، متأسفانه در شرایطی که جوان آماده برای ازدواج زیاد داریم وجود این مدل فضاهای مسمومی که هیچ متولی ندارند بیشترین ضربه را به بنیان خانواده می‌زند
وی ادامه می‌دهد: اگر چه روابط و فعالیت‌ها در فضای مجازی، ویژگی‌هایی دارند که آن‌ها را تا حدی از فضای واقعی(غیرآنلاین) متمایز می‌کند، اما این دو، وجوه اشتراک بسیار زیادی دارند و کاملا در دنیای واقعی ما در هم تنیده شده‌اند. بنابراین نباید تصور کنیم با غول بی‌شاخ و دمی مواجه هستیم که علت‌العلل مشکلات ماست و برای هر آسیب اجتماعی باید یقه‌اش را بگیریم. معتقدم آسیب‌های روابط آنلاین و راه‌حل‌ها هم جز در معدودی از موارد، خیلی متفاوت از روابط غیرآنلاین نیست.
استادیار جامعه‌شناسی جهاد دانشگاهی مشهد تصریح می‌کند: اینگونه ابزارها صرفا به قصد ازدواج به کار نمی‌روند حتی اگر نامشان ربات ازدواج و همسریابی باشد. هدف از ارتباطی که در این بسترها شکل می‌گیرد اساساً ممکن است سرگرمی، دوستی، رفع تنهایی و رفع سایر نیازها باشد. کاربران باید هوشیار باشند که سایر کاربران با اهداف متنوعی وارد این فضاها می‌شوند که لزوما ربطی به ازدواج ندارد. درک و پذیرش همین پیش‌فرض ِ واقع‌بینانه می‌تواند خود، مانع از بسیاری از آسیب‌ها بشود و به اشتباه افرادی با اهداف متفاوت در یک رابطه قرار نگیرند یا فریب نخورند.
رضوی‌زاده در پاسخ به این پرسش که آیا این ربات‌ها تاثیری منفی در ازدواج سالم دارد و بنیان خانواده را متزلزل می‌کند یا خیر، می‌گوید: «پژوهش‌های پرشمار و داده دقیقی برای پاسخ به این پرسش نداریم. همان‌طور که امروز بخش چشم‌گیری از فعالیت‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی در فضای آنلاین رخ می‌دهد و بسیاری از خدمات و فعالیت‌های بخش دولتی و عمومی، غیردولتی و خصوصی امروز از طریق سامانه‌های آنلاین انجام می‌شود، طبیعتا انواع آشنایی‌ها و تداوم آشنایی‌ها می‌تواند از طریق فضای مجازی صورت بگیرد».
رضوی‌زاده: هر کسی ممکن است در هر ارتباطی آسیب ببیند؛ اگر ملاحظه کافی نداشته باشد. از این رو همه با هر سن، جنسیت و سطح تحصیلات و شغلی، اعم از مجرد و متاهل، باید متناسب با موقعیت‌شان در مورد روابط اجتماعی و امنیت شخصی در فضای مجازی آموزش کافی ببینند تا بدانند در فضای مجازی ممکن است به چه اشکالی مورد سوء استفاده قرار بگیرند و چه مخاطراتی تهدیدشان می‌کند
وی ادامه می‌دهد: «باید بپذیریم همان‌طور که همه آن فعالیت‌ها ، چه در فضای غیرآنلاین چه در فضای آنلاین ، می‌تواند کارآمدی و ناکارآمدی‌هایی داشته باشد و مزیت‌ها یا هزینه‌ها، آسیب‌ها و سوء استفاده‌هایی به همراه بیاورد، دوستی‌ها و آشنایی‌ها روی فضای آفلاین یا آنلاین هم، اعم از این که با جنس موافق باشد یا مخالف، می‌تواند متزلزل باشد، یا برای افراد یا جامعه، مزیت یا آسیب و هزینه داشته باشد، ازدواج هم به همین ترتیب است.
استادیار جامعه‌شناسی جهاد دانشگاهی مشهد با بیان اینکه «برای پرهیز از آسیب‌ها و هزینه‌ها، به جز بعضی موارد خاص فضای مجازی، بقیه تمهیدات کم‌وبیش شبیه فضای غیرآنلاین است» بیان می‌کند: باید توجه داشت همان‌طور که در گذشته آشنایی‌ها در فضای واقعی یا از طریق تلفن صورت می‌گرفته و در فضای واقعی تداوم می‌یافته، حال یک فناوری دیگر هم به نام فناوری مجازی اضافه شده است؛ یعنی همچنان که بینش‌ها و رفتارهای مخرب و ارتباطات ناسالم تا پیش از ظهور فناوری‌های مجازی می‌توانسته به فرد و جامعه آسیب بزند، در حال حاضر هم به همان ترتیب می‌تواند آسیب‌رسان باشد.
وی در پاسخ به این پرسش که اگر افرادی با این روش ازدواج کنند آیا ازدواج موفقی خواهند داشت، چقدر امکان جدایی و ناسازگاری بین زوجین وجود دارد؟ می‌گوید: ناسازگاری و جدایی در روابطی که به صورت غیرآنلاین هم آغاز شده در دهه‌های گذشته و هم‌اکنون وجود داشته و دارد. معیارها و روش‌های نامناسب شناخت طرف مقابل، وقت و انرژی کافی صرف نکردن برای شناخت طرف مقابل، طرز تلقی‌های غیرمنطقی در مورد معیارهای همسر مناسب و ازدواج و خانواده ایده‌آل در همه‌جا می‌تواند آسیب‌رسان باشد و خانواده(در معنای سنتی و بیشتر متعارف) را ناپایدار کند.
این جامعه‌شناس اظهار می‌کند: فرقی نمی‌کند هسته اولیه خانواده از طریق آشنایی خانوادگی و خواستگاری سنتی شکل گرفته باشد، یا در دوستی‌ها و آشنایی‌هایی‌های شخصی در فضای واقعی، یا در فضای آنلاین اینکه فناوری مجازی به خاطر بعضی از ویژگی‌هایش آسیب‌های ویژه خودش را به همراه دارد یا تا حدی تسهیلگر روابط است، به نظر نمی‌رسد مستقیماً علت شکست ازدواجها باشد.
تحول ارزش‌ها و اقتصاد نامساعد؛ عاملی در ناپایداری بنیان خانواده
وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر مسائل اقتصادی و فرهنگی می‌تواند ازدواجها را به ناسازگاری و شکست بکشاند. این موضوع را نباید نادیده گرفت که تحولات کلان و جهانی ارزش‌ها در دهه‌های اخیر و وضعیت اقتصادی بسیار نامساعد داخلی موجب تغییراتی در نهاد ازدواج و خانواده(در معنای سنتی آن) در جهان و بالاخص در ایران شده است که اغلب خانواده را ناپایدارتر کرده است. پایداری نهاد خانواده چه در گذشته و چه امروز صرفا به «شیوه آشنایی اولیه» مربوط نمی‌شود.
کنجکاوم بدانم در این نوع ارتباط‌گیری‌ها بیشتر زنان آسیب می‌ببیند یا مردان. وی در مورد آسیب‌پذیری افراد چنین شرح می‌دهد: هر کسی ممکن است در هر ارتباطی آسیب ببیند؛ اگر ملاحظه کافی نداشته باشد. از این رو، همه با هر سن، جنسیت و سطح تحصیلات و شغلی، اعم از مجرد و متاهل، باید متناسب با موقعیت‌شان در مورد روابط اجتماعی و امنیت شخصی در فضای مجازی آگاهی کسب کنند تا بدانند ممکن است در فضای مجازی به چه اشکالی مورد سوء استفاده قرار بگیرند و چه مخاطراتی تهدیدشان می‌کند».
به گفته رضوی‌زاده افراد باید بیاموزند چیزی که ابتدا یک آشنایی ساده، یا یک سرگرمی بی‌ضرر، دور از هم و صرفاً روی فضای آنلاین به‌نظر می‌رسد، به چه شکل‌هایی ممکن است به فضای واقعی زندگی کشیده شود و چه لطمه‌های مالی، عاطفی، جسمی یا حیثیتی به همراه داشته باشد. این آگاهی‌ها و آموزش‌ها باید از سمت کسانی که اطلاعات و تخصص کافی دارند به زبان‌های مختلف برای مخاطبان مختلف عرضه بشود. اطلاعات باید به صورت جذاب و موثری منتقل شود و افراد و رسانه‌هایی آن را منتقل کنند که وجهه مقبولی دارند و مقاومت افراد(خصوصا جوانان) در برابر آن‌ها زیاد نیست. والدین و مربیان هم باید آموزش ببینند و به نسل بعد آموزش بدهند و با ایشان در این‌باره گفت‌وگو کنند.
بلوغ فکری، یکی از شروط لازم ازدواج است
این جامعه‌شناس در پاسخ به این پرسش که اساساً بهترین راهکار برای تشکیل خانواده چیست؟ یادآور می‌شود: در جهان امروز که دگرگونی و تکثر به رکن آن تبدیل شده، بعید است که بتوان از یک الگوی صلب نام برد، اما به‌طور کلی همان‌طور که بارها گفته شده اگر آشنایی به قصد ازدواج و تشکیل خانواده باشد، یکی از شروط لازم، حدی از بلوغ فکری است؛ چه در روابطی که از فضای واقعی با خواستگاری سنتی آغاز می‌شوند، چه آشنایی‌های شخصی در سایر فضاهای واقعی و چه آشنایی روی فضای آنلاین. پیش از هر چیز فرد باید تکلیف خودش با خودش روشن باشد. اول خود و ارزش‌های خود را بشناسد و بداند چه اولویت‌ها و چه خطوط قرمزی در انتخاب دارد و این اولویت‌ها و خطوط قرمز هم واقع‌بینانه انتخاب شده باشد.
وی ادامه می‌دهد: پیش از ازدواج حدی از شناخت ممکن است. این شناخت طبیعتا صرفا از طریق ارتباط آنلاین ممکن نیست. رفتار و موقعیت آنلاین در بهترین حالت، تنها بخشی از شخصیت و وضعیت فرد را به نمایش می‌گذارد؛ بنابراین برای تکمیل، راستی‌آزمایی و ارزیابی اطلاعاتی که از مراودات با فرد در فضای مجازی به دست می‌آید لازم است حتما اطلاعاتی از رفتار، سابقه، موقعیت و محیط وی در فضای واقعی به‌دست آورد تا به تصویر و شناخت نسبتا کامل‌تری دست یافت و تصمیم آگاهانه‌تری گرفت. این شناخت البته کافی نیست. بدیهی است که شفاف کردن و پذیرش تعهدات، مسئولیت‌ها و محدودیت‌های متقابل نیز بخشی از فرآیند توافق برای تشکیل خانواده است.
نکته اینجاست افراد در ربات‌های دوست‌یابی با یک کلیک به سراغ نفر بعدی می‌روند
ایجاد یک رابطه معنادار بلندمدت با یک نفر نیاز به زمان و تلاش زیادی دارند. در این رابطه شما باید انرژی زیادی صرف کنید و سرمایه عاطفی و زمانی خود را هزینه کنید، تا به درکی عمیق و رابطه‌ای پرمعنا برسید. اما محیطی که این نرم‌افزارهای دوست‌یابی برای شما فراهم می‌کنند نفر بعدی را به سادگی در اختیار شما قرار می‌دهد. در دسترس بودن انتخاب‌های بعدی باعث می‌شود که حوصله‌ای که لازم است برای ایجاد یک رابطه بلندمدت به خرج دهید را صرف نکنید. در این محیط دیگران شما را به راحتی قضاوت می‌کنند و اگر به نظر مناسب نرسید با یک کلیک به سراغ نفر بعد می‌روند. در گزارشهای بعدی این موضوع را از ابعاد مختلف بررسی می‌کنیم.