بازاری سرد در سایه
سیده ریحانه موسوی
دولت پیش از آنکه به فکر جمع‌آوری دستفروشان باشد، بایستی مکان‌هایی برای امرار معاش آنان در نظر بگیرد؛ زیرا این افراد تنها برای تامین اقتصاد خانواده خود و نبود فرصت‌های شغلی در خیابان‌ها، گرما و سرما دستفروشی می‌کنند. دستفروشی ریشه در مسائل اقتصادی و اجتماعی کلانی دارد که عمده دلایل آن بیکاری، تورم، رکود اقتصادی، عدم مساعدت بیمه‌ها و توزیع ناعادلانه امکانات و فرصت‌ها در جامعه است. با گسترش فقر در ایران بخشی از طبقه متوسط به طبقه فقیر تبدیل شده‌اند و مجبور هستند برای تامین مخارج خود به عنوان شغل دوم به دستفروشی مشغول باشند.
به گزارش روزنامه «صبح امروز» آمار دقیقی از تعداد دستفروشان سطح شهر مشهد وجود ندارد، اما گفته می‌شود که فقط ۵ هزار نفر در نقاط تعبیه‌شده سطح شهر مشغول به کار هستند. گفتنی است که این نوع بازارها در تمام کشورها اعم از توسعه‌یافته و در‌حال توسعه وجود دارد، اما مسئله حائز اهمیت این است که باید به دست فروشان به دید کسانی نگریست که برای خود درآمدی دارند و سعی می‌کنند خرج خود و افراد کم‌بضاعت اطرافشان را در آورند، پس بهتر است که این نوع از فعالیت به رسمیت شناخته شود و چهارچوبی برای ارزش‌آفرینی بیشتر آن صورت گیرد.
علی: شهرداری می‌توانست به جای نوسازی بافت اطراف حرم چندین کارخانه و کارگاه تولیدی کوچک و بزرگ به‌راه بیندازد تا تمام افراد، اعم از پیر و جوان و تحصیل‌کرده و بی‌سواد در این واحد‌ها مشغول به‌کار شوند تا از حجم بیکاری کاسته شود.
برخی خواستار جمع‌آوری آن‌ها از گوشه خیابان، مترو و اتوبوس هستند، اما راه حلی برای ساماندهی‌شان پیشنهاد نمی‌دهند هرچند که تعدادی از آن‌ها در نقاطی از شهر مانند بازار «مجیدیه»، جمعه بازار «شهید شوشتری» و شب‌بازار پارک «حجاب» و سایر مکان‌ها ساماندهی شده‌اند، اما باز هم وقتی در سطح شهر تردد می‌کنیم، دست فروشان زیادی را می‌بینیم که مشغول کسب‌و‌کار هستند. با وجود شیوع ویروس کرونا وضعیت اقتصادی این قشر کمی دشوار شده است؛ زیرا برخی به دلیل وجود آلودگی و ترس از ابتلا به بیماری از دستفروشان خرید نمی‌کنند.
به سراغ این افراد می‌روم در بخش‌های مختلفی از سطح شهر که دستفروشی می‌کنند برخی میانسال هستند برخی کودک برخی پیر. فرقی ندارد در چه سنی هستند، اما تلاش می‌کنند تا اجناسشان را به فروش برسانند هر کدام با ترفندی و نوع خاصی از جذب کردن مشتری.
به سراغ مردی میانسال می‌روم. علی، دستفروشی ۶۰ ساله است و در محله کوی «امیرالمومنین» مشهد سفره می‌فروشد و یکی از ماهر‌ترین خطاطان در آستان‌قدس رضوی بوده او وضعیت مالی خود را چنین شرح می‌دهد: «حدود ۳ میلیون تومان حقوق بازنشستگی دریافت می‌کنم، اما به خاطر جدا شدن از همسرم مجبورم ماهیانه ۲ میلیون تومان از حقوقم را بابت مهریه و مخارج پسرم که با مادرش زندگی می‌کند به او بدم. مهریه همسرم 200 هزار تومان بوده که به پول امروز و با احتساب تورم، ۴۸ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان برآورد شده. مجموع پولی که برایم در ماه می‌ماند 1 میلیون تومان است که نمی‌توانم با این پول زندگی کنم برای همین کنار خیابان سفره می‌فروشم. تا به حال چند بار هم اماکن به من اخطار داده و جریمه هم شدم، اما توانایی پرداخت این جریمه را ندارم. می‌خواهم ازدواج مجدد کنم، اما توانایی مالی ان را ندارم از طرفی سقفی برای خودم هم ندارم و مستأجرم با این وضعیت اقتصادی هم هر روز امکان زندگی سختتر می‌شود».
توانایی پرداخت اجاره در بازار دسفروشان را ندارم
از او درباره حضورش در جمعه‌بازار دستفروشان می‌پرسم، چرا در جمعه‌بازار دستفروشی نمی‌کنی؟ «توانایی به پرداخت اجاره در مکان‌هایی مثل جمعه‌بازار -که دستفروشان در آن ساماندهی شده‌اند- را ندارم؛ چون که سرمایه‌ای ندارم تا بتوانم اجناس بیشتری بخرم و در کنارش در جمعه‌بازار دستفروشی کنم و اجاره حضور در این بازار را هم پرداخت کنم. باز هم خدا را شکر که حقوق بازنشستگی کمی دارم، کسانی را می‌شناسم که سرپرست خانوار هستند و تنها راه در‌آمدشان همین دستفروشی است و بیمه هم ندارند».
نامجو: با وجود اینکه هزینه استقرار در اماکن تعبیه شده شهرداری به طورمیانگین ماهیانه ۳۰۰ هزار تومان است، اما برخی از دستفروشان به دلایل شخصی تمایلی به حضور در این مکان‌ها ندارند
در خیابان شهید مدرس پسری نوجوان که در حال فروختن ماسک است نگاهم را به خود جلب می‌کند، جلو می‌روم و با او هم‌کلام می‌شوم. امیرحسین 14 ساله است. پدرش کارگر است و از آنجا که تلاش دارد تا کمک خرجی برای خانواده باشد در مغازه لوازم جانبی موبایل شاگردی می‌کند و در‌کنار آن بعضی وقت‌ها ماسک هم می‌فروشد.
فروش ماسک‌هایم در بازارهای زیر نظر شهرداری سود فروشم را کم می‌کند
«ماسک‌ها را به صورت شریکی از یک کارگاه تولیدی می‌خریم و در خیابان می‌فروشیم. اگر بخواهم در مکان‌هایی که شهرداری برای دستفروشان در نظر گرفته جنس‌هایم را بفروشم باید به شهرداری پول بدهم و سود فروشم خیلی کم می‌شود».
در منطقه دیگر از شهر، حوالی خیابان راهنمایی، زنی جوان به نام زهره مخفیانه جوراب می‌فروشد. می‌بینم که خیلی محترمانه از عابران در‌خواست می‌کند تا از او جوراب بخرند. نزدیکش می‌شوم به بهانه خرید جوراب با او هم‌کلام می‌شوم.
«همسرم معتاد است و او را برای ترک به کمپ ترک اعتیاد بردم. یک پسر هفت ساله دارم. برای تأمین خرج خودم و پسرم دستفروشی می‌کنم. آرتروز شدید دارم و نمی‌توانم کار دیگری انجام دهم کارگری در خانه‌ها یا کارخانه سنگین است، فشار زیادی به من وارد می‌کند و بیماری‌ام تشدید می‌شود. اگر شهرداری مرا در حال دستفروشی ببیند تمام اجناسم را ضبط می‌کند و اجازه نمی‌دهد به کارم ادامه دهم».
فروش جوراب سودی ندارد تا بخواهم به شهرداری اجاره بپردازم
از او می‌پرسم: چرا به بازار مخصوص دستفروشان نمی‌روی؟ «توانایی پرداخت اجاره این مکان را ندارم جوراب‌فروشی درآمدی ندارد تا بخواهم بخشی از آن را برای پرداخت اجاره به شهرداری کنار بذارم».
پرسش اینجا است هزینه‌های اجاره مکان دستفروش‌ها در بازارهای تعبیه شده توسط شهرداری چقدر است که تعداد زیادی از این افراد توانایی حضور در این بازارها و پرداخت اجاره آن را ندارند؟ برای این دریافت این پاسخ با امیر نامجو، مدیر روابط عمومی سازمان ساماندهی مشاغل شهری و فر‌آورده‌های کشاورزی شهرداری مشهد گفت‌وگو کردیم.
اجاره حضور در روزبازارها ماهانه 300 هزار تومان است
وی توضیح می‌دهد: با وجود اینکه هزینه استقرار در اماکن تعبیه شده توسط شهرداری با توجه به سطح منطقه به‌طورمیانگین ماهیانه ۳۰۰ هزار تومان است، اما برخی از دستفروشان به دلایل شخصی تمایلی به حضور در این مکان‌ها ندارند. درواقع این افراد تمایل دارند که در سطح شهر باشند؛ زیرا از این طریق می‌توانند اجناس خود را زود‌تر به فروش برسانند در غیر این صورت اگر درآمد دستفروشی آنقدر کم باشد که نتوانند از عهده پرداخت روزانه ۱۵ هزار‌تومان برآیند، کار‌کردن در خیابان نیز برایشان صرفه اقتصادی نخواهد داشت.
تمام مناطق شهرداری دارای روزبازار است
نامجو با بیان اینکه «ما روزبازار را در تمام مناطق شهری داریم» اظهار می‌کند: بازارهای سیار ما معطوف به یک مکان نیست، اما این افراد تمایلی به استفاده از این فضاها ندارند و عمده کسانی که در این مکان‌ها مشغول به فعالیت هستند مغازه‌دارانی‌اند که به دلیل مشکلات اقصادی مجبورند از این طریق کسب درآمد کنند.
وی با اعلام اینکه فروشندگان حاضر در این مجموعه‌ها مجاز به فروش هر کالایی نیستند خاطر‌نشان می‌کند: ممکن است برخی از اجناس سرقتی باشد، فروش مواد‌غذایی نیز با توجه به شیوع ویروس کرونا ودستورالعمل‌های وزارت بهداشت ممنوع است، سایر کالاها نیز با نظارت کامل شهرداری عرضه می‌شود.
نامجو: افرادی که تحت پوشش سازمان بهزیستی و کمیته امداد هستند می‌توانند با ارائه نامه از ۵۰ در‌صد تخفیف برای پرداخت اجاره‌بهای اماکن و میادین شهرداری استفاده نمایند
نامجو در خصوص حضور کودکان در سطح شهر و اقدام به فروش اجناسی همچون ماسک که وضعیت بهداشت آنان مشخص نیست ابراز می‌کند: وظیفه ساماندهی این کودکان و توجوانان بر‌عهده اداره‌کار است، زیرا این اشخاص به دلیل مسائل اقتصادی به این کار مشغول هستند. شهرداری تمام افراد را در تمام رده‌های سنی در قالب گل‌فروشان سطح شهر ساماندهی کرد، اما با این وجود باز‌هم تعدادی در گوشه وکنار شهر حضور دارند و شهرداری به تعداد کافی نیرو ندارد که بتواند به طور‌کامل این افراد را در سطح شهر ساماندهی کند.
وی با ابراز اینکه «افرادی که تحت پوشش سازمان بهزیستی و کمیته امداد هستند می‌توانند با ارائه نامه از ۵۰ در‌صد تخفیف برای پرداخت اجاره‌بهای اماکن و میادین شهرداری استفاده نمایند» عنوان می‌کند: در بازارهای شهرداری ناظر معین در تمام ساعات وجود‌دارد، تمام نکات بهداشتی رعایت می‌شود و تمامی اجناس ضد‌عفونی می‌شود، در صورتی که معلوم نیست اجناسی که توسط دستفروشان سطح شهر به فروش می‌رسد بهداشتی باشند.